Panigródz

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z aktu fundacyjnego wystawionego w 1153 r. cystersom, przez Zbiluta z rodu Pałuków. Rodzina tegoż Zbiluta już wcześniej pisała się właśnie z Panigrodza. W 1233 r. książę pomorski Władysław Odonicz dokonał lokacji wsi na prawie niemieckim. Prawa do Panigrodza niebawem zaczęli rościć niejaki Boguchwał z braćmi. W 1283 r. król Przemysław II nadał wsi prawo do wolnego targu, a zarazem odnowił jej przywilej lokacyjny. W ciągu kolejnych stuleci dobra znajdowały się w posiadaniu cystersów, również po przeniesieniu ich siedziby do Wągrowca w 1396 r. Dzierżawcami Panigrodza byli m.in. Dzierżanowscy pod k. XVI w. i Zajączkowscy. Miejscowy kościół wybudowany w XIII w. był siedzibą parafii już na pocz. XVI w., zaś na jego miejscu w 1765 r. jeden z kolejnych dzierżawców wsi, Wojciech Kraszewski wystawił nową świątynię. Ta spłonęła w 1808 r. i odbudowana została, już jako kościół murowany, w 1830 r. Po sekularyzacji dóbr cystersów na pocz. XIX w. wieś przeszła w ręce niemieckie. Z czasem podzieliła się na główną wieś, osadę oraz Panigródz Nowy (Frauengarten); tam właścicielem 267 hektarowego majątku (w 1885 r.) był Hermann Fisher. Osada łącznie z folwarkiem Szubianki liczyła 19 domów ze 157 m-cami. Główna (środkowa) część wsi w 1885 r. miała 45 domów z 563 m-cami, w tym 546 katolików i 17 ewangelików. Majętność Maksa Betrama liczyła 180 ha obszaru, z czystym dochodem gruntowym 2148 marek. Ponadto we wsi znajdował się niewielki majątek kościelny ze 154 ha gruntów i dochodem 1608 marek. Podział miejscowości na pocz. XX w. wyglądał następująco: najbardziej na zachód - Panigródz Stary (Alt Panigrodz), pośrodku Panigrodz (Frauengarten - opisywany majątek) i na wschodzie Panigródz Nowy, będący zarazem siedzibą gminy. W okresie międzywojennym właścicielem 145-hektarowego majątku był Wilhelm Brach. Oprócz niego mniejsze gospodarstwa posiadali: 69 ha - Stanisława Felcyn i 78 ha - Tomasz Hanżewski. Wieś w 1930 r. liczyła 385 m-ców. W Panigrodzu Nowym na 257 hektarach gospodarował Stanisław Maciejewski, właściciel Dobrylewa k. Żnina. Wieś liczyła 273 m-ców i jako siedziba gminy posiadała liczne sklepy, punkty usługowe oraz wiatrak i 2 karczmy. Po 2. wojnie światowej majątki pow. 100 ha zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster: http://www.amzpbig.com/maps/3070_Exin_1936.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi N-S, fasadą zwrócony na wschód. W osi środkowej nieznaczny ryzalit zwieńczony trójkątnie, w którym kiedyś znajdowało się wejście do budynku. Dachy płaskie, dwuspadowe, kryte papą.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego (pomimo braku fragm. parku) jest zachowany. Podwórze gosp. rozciaga się na wschód od cz. rezydencjonalnej.

Park

Pozostałości parku z XIX w. ze stawem w zach części i resztkami starodrzewu. Dawniej park rozciągał się w kierunku zachodnim i północnym od dworu, a jego pow. wynosiła 2,12 ha. Obecnie pow. drzewostanu wynosi ok. 0,8 ha i znajduje się na dz. ew. nr ...364/54 (Geoportal).

Inne

Zabudowania gospodarcze z XIX i XX w.
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela, mur.: XIII w. (drewn.), 1765 r. (drewn.), 1830 r.
Tablica pamiątkowa ku czci 23 m-ców poległych w czasie 2. wojny św.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011