Zielniki

Stan obecny

Park z dworem - teren pod zarządem JST.
Folwark - Jantex Polska Spółka z o.o.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Zielniki to wieś granicząca od północy ze Środą Wielkopolską (na przedłużeniu ul Strzeleckiej). Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1399 r. Wówczas to woźny sądowy w Środzie obwoływał, że nie wolno wyrządzać szkód na Zielnikach i Sobaszczewie, dziedzictwie Andrzeja, kasztelana z Książa. Wieś prawdopodobnie istniała znacznie wcześniej i jest także identyfikowana z wsią Zelnicze, wzmiankowaną w 1304 r., kiedy to Maciej, syn Jana ze Świerczyny, nadał klasztorowi w Lubiniu wieś Garby oraz połowę wsi Zelnicze. Nadanie to potwierdził w 1307 r. Henryk, książę śląski, pan Głogowa i Poznania.
W 1400 r. w zapiskach występuje Michał ze wsi Szelniki. W tym czasie wieś nabyli mieszczanie średzcy, którym król Władysław pozwolił w 1402 r. wykupić ją z rąk kolejnego kasztelana z K. – Henryka z Zimnej Wody. W XV w. wieś Zielniki / Szelniki wyjątkowo umknęła uwadze skrybów grodzkich i ziemskich, bądź też nie było o czym pisać albo nosiła ona jeszcze inną nazwę. W 1500 r. znajdujemy wzmiankę o kmieciu imieniem Reska, który uciekł z Z. do Kostrzyna. Na pocz. XVI w. Z. były wsią służebną grodu średzkiego i nadal należały do mieszczan. Potwierdza to zapiska z 1527 r. o pozwaniu przez radę miasta dziedzica z Bieganowa – Andrzeja Bieganowskiego – o granice pomiędzy Zielnikami, Urniszewem i Bieganowem. Ostatecznego rozgraniczenie tych wsi dokonano w 1539 r. W akcie wymienione zostały strumyk „Kamionka” i łąka „Sliszczyzny”. W 1564 r. wieś składała dziesięcinę snopową biskupom poznańskim. W 1578 r. miała 17 śladów kmiecych, a w 1618 r. 10 śladów osiadłych i 5 pustych, z których płacono (łącznie) 11 złp. i 20 groszy rocznie.
Dopiero w 1. połowie XVIII w. Zielniki przeszły w ręce prywatne (a raczej w posesję), a ich właścicielami została rodzina Broniszów h. Wieniawa. Wojciech Bronisz ożeniony był z Teresą Breza i miał z nią trzech synów: Józefa, Jana i Franciszka. W 2. poł. XVIII w. (i prawdopodobnie aż do końca stulecia) właścicielami Z. byli syn Józefa – Ksawery i syn Franciszka, pisarza grodzkiego konińskiego – Ignacy. Franciszek zmarł dopiero 4 lipca 1780 r. W tamtym czasie posesorem wsi był Ignacy Leszczyński, po którym na pocz. XIX w. funkcję tę przejął Ignacy Łaszkowski.
W 1808 r. wdowa Marcina Łaszkowska wyszła za Józefa Drzewieckiego, wdowca ze wsi Bednary. Na pocz. XIX w. miasto sprzedało Zielniki Kliszewskiemu, na pokrycie kosztów z czasów wojen napoleońskich. Tak więc kolejnymi wieczystymi posesorami zostali Karol Kliszewski z żoną Emilią Dąbecką (od 1818 r.). W 1837 r. Karol K. z posesora stał się właścicielem wsi. Zmarł mając 69 lat, dnia 22 kwietnia 1841 r. We wrześniu tego roku wdowa Emilia urodziła jego ostatnie dziecko – Karolinę Eustachię. Ich córka Władysława w 1859 r. wyszła za Tadeusza Braunka z Wieczkowa (ona miała 22, on 24 lata). W 1873 r. zmarła jej 48-letnia siostra Rozalia Regina. W Zielnikach urodziło się kilkoro dzieci Braunków, m. innymi Antoni Bernard (1874) i Jadwiga Lucyna (1876). W 1882 r. siostra dziedziczki Stefania wyszła za Stanisława Karłowskiego z Mystek.
Ok. 1890 r. „Szelniki” były wsią dworską w pow. średzkim. We wsi znajdowało się 7 dymów ze 143 m-cami; miała ona 420 ha obszaru. Pod koniec XIX w. we wsi odkopano grobowisko z popielnicami.
W majątku Tadeusza Braunka posesorem był Witold Braunek, ożeniony z Franciszką Znaniecką h. Krzywda. W 1893 r. urodziła się tychże córka Anna Władysława Antonina, zaś rok później Helena Maria Emilia.
Dnia 27 czerwca 1895 r. w Środzie, Maria Braunek z Zielnik, córka Tadeusza, wyszła za Jerzego Karpińskiego, obywatela z Królestwa Polskiego. Kolejnego roku jej siostra Helena zaślubiła w Krakowie dr Mariana Różańskiego, syna posła Stanisława R. Brat panien – Józef – w 1898 r. ożenił się z Marią Eleonorą Hulewicz.
Na przełomie XIX i XX w. w posiadanie Zielnik wszedł St. Radziejewski, ożeniony z Wandą Goździewską (zm. w 1913), od którego w 1908 r. wieś odkupiła Bronisława Plucińska (żona Kazimierza) z Lussówka. Dawny dziedzic Tadeusz Braunek zamieszkał w Jarosławcu, gdzie zmarł 7 października 1909 r.
W 1913 r. Zielniki stanowiły gminę oraz dobra o nazwie Schellendorf. Na 283 ha obszaru składało się 256 ha ziemi uprawnej, 15 ha łąk i 12 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 5190 marek. Inwentarz żywy gospodarstwa stanowiło 27 koni, 70 szt. bydła dorosłego plus 4 cielaki oraz 50 szt. trzody chlewnej. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. we wsi zaszły niewielkie zmiany. Przede wszystkim Pluciński nieco przebudował dwór, poza tym ok. 2 km na wschód utworzono folwark Zielniczki, który znalazł się w Księdze Adresowej Gospodarstw..." z 1926 r. zamiast Zielnik. Pod zarządem Leona Plucińskiego dobra obejmowały 317,12 ha, w tym 296,5 ha ziemi uprawnej (najwyraźniej dziedzic zamienił nieużytki w rolę), 19,4 ha łąk i pastwisk oraz 1,2 ha nieużytków. Główną siedzibą Plucińskiego był Swadzim. W 1930 r. analogicznie jak w 1926 - księgi adresowe nie podają Zielnik, tylko Zielniczki, które miały 267 m-ców. Pluciński miał tu wówczas 350 ha. Ponadto we wsi był kołodziej Andrzejewski oraz kowal W. Biechowiak. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Schellenhagen. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11825816 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3769_(2066)_Schroda_1911_nnvw8g8_BN_Sygn.ZZK_S-28_490_A.jpg
5960 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3769_Schroda_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowo-piętrowy, wniesiony na planie prostokąta w dł. osi W-E, fasadą skierowany na południe. Wyższa część środkowa nakryta dachem czterospadowym. Wejście od południa poprzedzone było schodami. Budynek pozbawiony cech stylowych, zachowały się niektóre detale architektoniczne, pilastry, balustrada balkonu, arkadowe drzwi i in.
Układ przestrzenny zespołu całkowicie przeobrażony. Zabudowa gospodarcza i dworska w większości wyburzona, z wyjątkiem budynku (oficyny?) na dz. nr ...173/7 i czworaków. W miejscu podwórza gospodarczego znajduje się prywatna firma, jej parkingi i hala magazynowo-produkcyjna.

Park

Brak. Park dworski w Z. miał 2,043 ha i zajmował teren ograniczony lokalnymi drogami, współcześnie wykarczowany i podzielony w całości na 20 działek ewidencyjnych. Na jednej z nich wznosi się już dom mieszkalny. Działka z dworem pośrodku, nr ..173/22., częściowo obejmująca dawny okrągły podjazd (od str. północnej) na osi. Zaniedbany staw na dz. nr ...173/10, w północno-zach. narożniku.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011