Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu




Janów Podlaski
Pałac Biskupów Łuckich
Województwo:lubelskie
Powiat:bialski (podlaski)
Gmina:Janów Podlaski
Rodzaj obiektu:Zamek
Powiat:bialski (podlaski)
Gmina:Janów Podlaski
Rodzaj obiektu:Zamek
Rejestr zabytków
Zespół:zamkowy z 4 ćw. XVIII w., nr rej.: A/611 z 11.09.1956 i z 12.06.1972Stan obecny
HotelHistoria
W roku 1428 przenoszono biskupstwo z Włodzimierza do Łucka i przy tej okazji Wielki Książę Litewski Witold nadał biskupstwu m.in. wieś Paczków na Podlasiu. Wieś ta za czasów biskupa Jana Łosowskiego została podniesiona na mocy przywileju z roku 1465 do rangi miasta i jednocześnie nadano jej od imienia biskupa nazwę Janów. To nowe miasto zostało stałą, choć nieoficjalną, siedzibą biskupów łuckich. Pierwotna siedziba biskupów, znajdowała się na terenie obecnej stadniny koni na Wygodzie i był to niewielki, zapewne drewniany zameczek, który istniał aż do wojen szwedzkich w połowie XVII w. Badania archeologiczne potwierdziły także obecność w XVI w. jakiejś siedziby położonej w miejscu późniejszego zamku biskupów łuckich (czyli w miejscu obecnego założenia zamkowego). Nie jest zatem wykluczone, że wzorem innych siedzib renesansowych zostały tu rozmierzone dwie siedziby - zamek pełniący funkcje rezydencjonalne oraz położony w pewnej od niego odległości folwark, pełniący funkcje gospodarcze. W wielu przypadkach pierwotny folwark przejmował po zniszczeniu zamku funkcję rezydencji, co nasiliło się właśnie po wojnach szwedzkich podczas których wiele zamków usytuowanych w miastach uległo zniszczeniu. W roku 1657 Szwedzi zdobyli i spalili zamek biskupi oraz zabrali akta diecezji łuckiej i archidiakonatu brzeskiego. Po tym pożarze siedziby na.Wnioskując z opisu w ówczesnym inwentarzu oraz na podstawie śladów w terenie, zamek janowski stanowił przykład rozpowszechnionego w II połowie XVII w. dworu alkierzowego. W roku 1770 biskup Feliks Turski z powodu znacznego zniszczenia zamku przystąpił do budowy istniejących do dziś murowanych skrzydeł zamkowych. Prawdopodobnie podczas budowy korpus główny dawnego zamku wykorzystywany był jako siedziba biskupa. Ta okoliczność i brak funduszów spowodowały, że budowa nowego korpusu głównego nigdy nie została rozpoczęta. W rezultacie powstały dwie równoległe oficyny z dziedzińcem pośrodku - otwartym od północy, a od południa częściowo zamkniętym pozostałościami starego zamku. Prace te ukończono w roku
Inwentarz z 1790 r. oraz austriacki plan z przełomu XVIII i XIX wieku pozwalają odtworzyć schemat kompozycji założenia w tym okresie. Położenie zasadniczych części funkcjonalnych założenia nie uległo zmianie w stosunku do stanu z roku 1740. Zmienił się natomiast wystrój tych części. Dziedziniec gruntownie przebudowanej rezydencji został wybrukowany i ogrodzony od północy parkanem. Most prowadzący od północy na dziedziniec zastąpiono nowym, murowanym na arkadach. Każde ze skrzydeł zamkowych posiadało teraz na osi drewniane mostki przez fosę - jeden do ogrodu włoskiego, a drugi na plac przy szopie ogrodzony laskowaniem. Ta szopa stojąca przy mostku na zachód od zamku zapewne połączona była z kloakami. Położony na północ od zamku dziedziniec gospodarczy otoczony był od północnego-wschodu i północnego-zachodu kanałami łączącymi dwa duże stawy. Przy dziedzińcu stały 4 budynki (oficyna, stajnia, masztarnia i kuźnia), czyli o jeden mniej niż w roku 1740. Zabudowania części gospodarczej nabrały zdecydowanie gospodarczego charakteru. Przedtem bowiem przeważały tu budynki mieszkalne. Na południe od zamku znajdował się oparkaniony zwierzyniec, przylegający z kolei do dużego stawu zwanego zgniłym i olszyny. Do zwierzyńca prowadziła droga przez most na fosie.
W roku 1790 biskupem łuckim został Adam Naruszewicz, który w ogrodzie wybudował kamienną grotę, zwaną do dziś grotą Naruszewicza. Ponadto biskup Naruszewicz przeprowadził remont zabudowań gospodarczych oraz wzniósł w pobliżu zamku austerią zwaną Praga
Po trzecim rozbiorze Polski Janów znalazł się na terenie zaboru austriackiego, tzw. Nowej Galicji Wschodniej. Po wojnie 1809 r. cały ten obszar przyłączony został do Księstwa Warszawskiego, a następnie po traktacie wiedeńskim znalazł się w granicach Królestwa Polskiego. Rząd Królestwa Polskiego utworzył w roku 1818 dla części byłej diecezji łuckiej, która znalazła się w granicach Królestwa, nową diecezję z siedzibą w Janowie Podlaskim. Zanim jednak diecezję tę utworzono władze Królestwa Polskiego ulokowały w Janowie Podlaskim Rządowe Stado Koni zabierając na jego cele zamek. Spowodowało to długotrwałe spory między kurią a rządem, które trwały z przerwami do 1918 r. i zakończyły się zwrotem zabudowań zamkowych oraz otaczającego je terenu Kościołowi.
Wobec tego, że kompletowanie stada wyprzedzało budowę stajni na Wygodzie, początkowo ogiery umieszczono w istniejących już zabudowaniach gospodarczych stojących na stoku wzgórza zamkowego, choć budynki te nie były przystosowane do narzuconej im funkcji. Skrzydła zamkowe przeznaczono na mieszkania dla personelu stada oraz na pomieszczenia administracyjne. Dawny ogród biskupi pozbawiony został opieki, częściowo zdziczał, a częściowo uległ dewastacji.
W XIX wieku następowała stopniowa degradacja założenia (także sam ośrodek urbanistyczny Janów utracił w roku 1869 prawa miejskie, które odzyskał czasowo w latach 1944-1946). Stan taki trwał aż do roku 1919, kiedy to Rzeczpospolita zwróciła biskupom budynki zamkowe. Obiekt objęło w posiadanie Zgromadzenie Córek Najświętszego Serca Marii, a także utworzono w nim Seminarium Duchowne. Budynki zamkowe zostały wyremontowane. Wzniesiono też nowe budynki gospodarcze - stajnię, oborę, chlewnię, kuźnię. Częściowo uporządkowano ogród, przy czym teren dawnych parterów bukszpanowych zajęły sady toteż całość ogrodów miała teraz charakter użytkowy. W zachowanej alei lipowej ustawiono ławki oraz w latach 1926-1927 wyremontowano grotę Naruszewicza. W okresie międzywojennym XX w. postawiono też figurę Matki Boskiej pośrodku dziedzińca zamkowego.
Podczas działań wojennych 1939 r. teren zamku zdewastowano, a po wybuchu wojny radziecko - niemieckiej w 1941 r. w zamku zlokalizowano szpital wojskowy. Przez pewien czas mieścił się tam w roku 1944 sztab dowodzenia wojsk niemieckich, broniących tego odcinka frontu.
Po wojnie zamek został w roku 1950 przejęty przez państwo i przekazany stadninie janowskiej. W południowej części skrzydła zachodniego w dalszym ciągu mieszkały jednak siostry zakonne ze Zgromadzenia Córek Najświętszego Serca Maryi. Część północną skrzydła zajmowała strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza. Skrzydło zachodnie przez jakiś czas było wykorzystywane jako mieszkania dla pracowników stadniny. Następnie zlokalizowano tam spichrz zbożowy Wzniesione w okresie międzywojennym budynki zostały wyremontowane, a w ich sąsiedztwie wzniesiono też nowe - garaże, magazyn paliw, dwie szopy i wiatę. Inne dwie szopy ustawiono na dziedzińcu zamkowym. Część gospodarczą ogrodzono siatką, a na terenie jednego z dużych stawów (wcześniej osuszonych) zlokalizowano boisko i bieżnię. Teren ogrodu oraz zabudowania gospodarcze przejęte zostały przez Stadninę Koni w Janowie Podlaskim. Dawne ogrody od czasu II wojny światowej do lat 90. XX w. były pozbawione konserwacji i użytkowane w sposób dość przypadkowy. Po 1989 roku Kościół odzyskał zamek i sprzedał go prywatnemu inwestorowi. Nieremontowany obiekt dalej niszczał Od 2013 do 2016 r., po zakupie obiektu przez firmę Arche przeprowadzono prace budowlane mające na celu przystosowanie zamku do funkcji hotelowych. Między innymi przebudowane zostają zachowane, zdewastowane wcześniej skrzydła zamku, dobudowywany jest korpus główny i wznoszone jest na terenie dawnej części gospodarczej 40 domów w zabudowie szeregowej tworzących 4 zespoły położone równolegle do głównej osi widokowej na zamek (tj. osi północ - południe pomiędzy dziedzińcem zamku a historyczną bramą wjazdową). Są to apartamenty hotelowe przeznaczone do sprzedaży w systemie condo, które swoim układem i architekturą mają nawiązywać do zabudowy folwarcznej. Obiekt jest otwarty od 2016 r., jednak nie wydaje się by próbowano tu odtworzyć walory dawnej kompozycji. Raczej zaprojektowano luźną reminiscencję na temat wyobrażeń o dawnym stylu. Zwłaszcza że nigdy nie było tu folwarku, ani też nie pokuszono się o choćby próbę ustalenia, jakie elementy dawnych ogrodów i w jaki sposób mogłyby zostać zachowane lub odtworzone. (Jarosław Bochyński 2025)
Opis
Zamek leży na południowy-wschód od rzeki Czyżówki, na zachód od miasta Janów Podlaski, na sztucznie usypanym wyniesieniu otoczonym od zachodu, południa i wschodu rzeką Krzywulą i jej odnogą, a od północnego-wschodu i północnego-zachodu dwoma stawami i łączącym je kanałem (JB2025)Park
Ogród dworski - regularna kompozycja z kompleksem zabudowań zamkowych, kwaterowym ogrodem włoskim, kwaterowym ogrodem warzywnym, zwierzyńcem i dwoma stawami, powstała po roku 1657, przekształcana częściowo po roku 1740 i po roku 1791 Do dziś z pierwotnej kompozycji założenia zamkowego w Janowie Podlaskim zachował się ogólny schemat kompozycyjny założenia - podział terenu na części funkcjonalne (rezydencjalną, gospodarczą, las zwierzyńca, ogrody), a także zachowały się fosy, drogi dojazdowe, fragmenty dróg spacerowych i pojedyncze stare drzewa. Dewastacja ogrodów spowodowała, że dawny ogród włoski i dawny ogród owocowo-warzywny zlały się one obecnie w jedną całość. Z elementów kompozycji osiemnastowiecznej dotrwały do tego czasu: skrzydła zamkowe, grota Naruszewicza, studnia na dziedzińcu, fragmenty bruku na dziedzińcu, most prowadzący do dziedzińca, fragmenty ogrodzenia przed mostem oraz niektóre stare drzewa (w tym w alei wiodącej do groty). Nie zachowały się elementy dziewiętnastowieczne, a z okresu od 1919 do 1939 r. zachowały się: figura Matki Boskiej, przebudowane budynki gospodarcze, pojedyncze drzewa owocowe, ruiny mostu na fosie (na osi alei wiodącej do groty) oraz niewielka liczba sadzonych drzew ozdobnych i duża ilość drzew wyrosłych z samosiewów. (JB2025)Inne
2 oficynyGrota Naruszewicza.
Źródła
ogrodowy.minigo.pl artykuł Ewy Bończak-Kucharczyk
Karty zabytków Katarzyna Siedlaczek
fotopolska.eu
Komentarze
Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.