Białostoczek

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

W 1450 r. doszło do rozdziału majętności białostockiej (nadanej Raczce w latach 1437-1450 przez księcia Zygmunta Zygmuntowicza) pomiędzy synów Raczki. Jan (zmmarł przed 1462 r.) otrzymał Fasty, Mikołaj vel Michno (zmarły po 1479 r.) otrzymał Białystok, a biskup łucki Wacław Raczkowicz (zm. w 1462 r.) otrzymał Białostoczek. Po śmierci biskupa osada dworska w Białostoczku wraz z tym działem majątku przeszła na Jundziłla i stała się częścią dóbr dojlidzkich. W 1528 r. Maciej i Mikołaj Jundziłłowiczowie sprzedali te dobra (wraz z Białostoczkiem) Aleksandrowi Chodkiewiczowi. Odtąd dzieje folwarku Białostoczek związane były z majętnością zabłudowsko-dojlidzką Chodkiewiczów, a później Radziwiłłów.
W XVII w. Białostoczek był jednym z folwarków rozległych dóbr radziwiłłowskich. W I połowie tego stulecia był wydzierżawiany arianom, m.in. Stanisławowi Kuroszowi (wzmiankowany w1628 roku), przed 1650 r. jego sukcesorom, a po 1650 r. Mikołajowi Błońskiemu i Tobiaszowi Arciszewskiemu. Od nazwiska pierwszego z wymienionych dzierżawców dwór ten w XVII wieku nazywano Białymstokiem Koroszewem. W latach 60. XVII wieku folwark stał się obiektem sporu między księciem Bogusławem Radziwiłłem a plebanem zabłudowskim Faustynem Wieczorkowskim, który w 1662 r. uzyskał w Kancelarii Królewskiej przywilej przyznający mu ten folwark jako dobra poariańskie. Spór zakończyła ugoda zawarta w 1664 r. i folwark wrócił do Radziwiłłów, po czym został już w tym samym roku wydzierżawiony Szczęsnemu Morsztynowi. Później zastawiono go Samuelowi Mierzeńskiemu (wzmiankowany w 1674 r.).
W ostatniej ćwierci XVIII wieku Białostoczek otrzymał prawem zastawu starosta wasilkowski Ludwik Kruszewski (ur. w 1744 r., zm. w 1823 r.)
W 1832 r. folwark Białostoczek nabyli Karpowicz i jego żona Karolina z Sidorowiczów (ur. w 1804 r., zm. w 1860 r.) , którzy znacznie go rozbudowali. W 1876 r. właścicielami Białegostoczku byli Wacław Aleksander Stanisław Karpowicz (ur. w 1821 r., zm. w 1880 r.) i jego żona Alina, córka Dionizego Sakowicza (ur. w 1834 r., zm. w 1895 r.). W 1894 r. wdowa po Wacławie Karpowiczu zrzekła się swych dożywotnich praw do majątku Białostoczek na rzecz syna Jana Karpowicza. Drugi z synów Józef Karol Marian Karpowicz (ur. w 1858 r., zm. w 1923 r.) przeniósł się do swojego działu dóbr – do folwarku Józefowo. W 1910 r. Jan i jego żona Julia z Macialskich Karpowiczowie sprzedali Białostoczek Wincentemu Malinowskiemu, który wzniósł tu, na północny-zachód od starego, nowy drewniany dwór. Po Wincentym Malinowskim majątek przejął Wacław Malinowski (wzm. w 1928 r.), który podjął próby nadania siedzibie bardziej swobodnej kompozycji. Własnością Wacława Malinowskiego był Białostoczek do 1944 r. Został on jednak w czasie wojny bardzo zniszczony. Zrujnowano m.in. budynki gospodarcze, wycięto wiele drzew ozdobnych i zlikwidowano część sadów. Dalszej dewastacji dokonali po wojnie przypadkowi użytkownicy. W latach 50. XX w. przystąpiono tu do budowy Państwowego Ośrodka Maszynowego. Większość terenu założenia zajęły wtedy nowe budynki – magazyny, warsztaty, biura i budynki mieszkalne – oraz drogi i place.
Do lat 80. XX w. z dawnej kompozycji, zajmującej niegdyś obszar o powierzchni około 9 ha, przetrwały: dwór, jeden z czworaków, zarośnięte stawy, aleja dojazdowa oraz grupy starych i młodych drzew rosnące wokół dawnych ogrodów, a także pojedyncze stare drzewa pomiędzy budynkami. (Jarosław Bochyński 2024)

Opis

Drewniany dwór z 1910 roku - nie figuruje w rejestrze zabytków

Park

Ogród dworski – regularny, ozdobno-użytkowy, ze śladami przekształceń w duchu krajobrazowym, powstały w II połowie XIX w. na miejscu wcześniejszego folwarku
W XVIII w. Białostoczek był jednym z folwarków dóbr Radziwiłłów pełniącym funkcje użytkowe. Posiadał typową dla baroku kompozycję składającą się ogrodu owocowego o powierzchni ponad 1 ha (sąsiadującego z dworem rządcy wzniesionym w 1740 r.), z ogrodów warzywnych i z gumien otoczonych budynkami gospodarczymi. Obok znajdowały się karczma i browar, stojący zapewne przy rzece. Później ta kompozycja przestrzenna uległa całkowitemu przekształceniu, toteż żadnego ze znanych elementów późniejszego układu przestrzennego (poza drogą dojazdową) nie można utożsamiać z częściami składowymi osiemnastowiecznego folwarku.
W 1832 r. folwark Białostoczek nabyli Karpowicze i jego żona Karolina którzy znacznie go rozbudowali. Prostokątny teren nowych ogrodów użytkowych podzielono na kwatery drogami i alejami. Został on otoczony od północy i wschodu stawami wykopanymi nad rzeką. Ogrody te przecinała droga dojazdowa dochodząca do traktu bielskiego, biegnąca po grobli między stawami i obsadzona aleją lipowo-klonową. Droga ta za ogrodami biegła dalej na południe do wsi Halickie. Po zachodniej stronie tej drogi stał w centrum ogrodów dwór, wokół którego wydzielono niewielkie wnętrze otoczone alejami biegnącymi dalej przez sady. Stanowiło ono skromną część ozdobną ogrodów. Funkcje ozdobne pełniły też tereny nad stawami i rzeką, połączone z pozostałymi częściami założenia drogami spacerowymi biegnącymi wokół ogrodów. W północno-wschodnim narożniku założenia umieszczone zostały zabudowania gospodarcze. W końcu XIX w. obok budynków gospodarczych wzniesiono także jeden czworak.
W latach 20 XX wieku kolejny właściciel Wacław Malinowski (wzm. w 1928 r.), podjął próby nadania siedzibie bardziej swobodnej kompozycji. Polegały one na usunięciu części sztywnych podziałów przestrzennych, wprowadzeniu różnogatunkowych nasadzeń przy dworze i innych budynkach oraz wokół ogrodów, nad rzeką i stawami. Usunięto część drzew z alei i szpalerów biegnących po granicach ogrodów, a w zamian posadzono nieregularne grupy drzew i krzewów tworząc wokół ogrodów spacerową obwodnicę. W północno-zachodniej części założenia umieszczono też kort tenisowy. Majatek w czasie IIWŚ bardzo zniszczony. Zrujnowano m.in. budynki gospodarcze, wycięto wiele drzew ozdobnych i zlikwidowano część sadów. Dalszej dewastacji dokonali po wojnie kolejni użytkownicy. W latach 50. XX w. przystąpiono tu do budowy Państwowego Ośrodka Maszynowego. Większość terenu założenia zajęły wtedy nowe budynki – magazyny, warsztaty, biura i budynki mieszkalne – oraz drogi i place. Niezabudowane części ogrodu zaorano pozostawiając roślinność ozdobną tylko przy granicach kompozycji, nad stawami i nad rzekę. Obrzeża te wkrótce zarosły samosiewami drzew i krzewów, a stawy częściowo wyschły. Poza tym, cały teren został podzielony różnego typu ogrodzeniami.
Do lat 80. XX w. z dawnej kompozycji, zajmującej niegdyś obszar o powierzchni około 9 ha, przetrwały: dwór, jeden z czworaków, zarośnięte stawy, aleja dojazdowa oraz grupy starych i młodych drzew rosnące wokół dawnych ogrodów, a także pojedyncze stare drzewa pomiędzy budynkami. Roślinność składała się w tym czasie z 29 gatunków drzew i krzewów. Zachowany starodrzew pochodził z II połowy XIX w. lub z I połowy wieku XX. Dominowały w nim lipy, klony pospolite i jesiony, uzupełnione mniej licznymi drzewami innych gatunków (brzozami, wierzbami, topolami, lipami szerokolistnymi, dębami i wiązami). Rosły tu także 3 modrzewie przed dworem oraz jesion wyniosły odmiany zwisającej. Nieliczne krzewy zostały posadzone w latach 70. XX wieku
Wewnętrzne przekształcenia założenia były z zewnątrz mało widoczne dzięki zwartej roślinności na jego obrzeżach, toteż obiekt korzystnie prezentował się w krajobrazie. Zwracał uwagę zwłaszcza z szosy Białystok – Bielsk Podlaski, skąd był doskonale widoczny i z której prowadziła do niego dobrze zachowana aleja dojazdowa .(Jarosław Bochyński 2024)

Inne

Źródła:
Park w Białostoczku - Ewidencja parku zabytkowego Ewa Bończak –Kucharczyk
http://www.ogrodowy.minigo.pl – artykuł Białostoczek , Ewa Bończak- Kucharczyk, Józef Maroszek
zdjęcia z 1977 roku – K.Kucharczyk