Zębowo

Stan obecny

Obecnie w pałacu mieści się szkoła podstawowa, ośrodek zdrowia i mieszkania.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1349 r. W 1564 r. w zapiskach występuje jako Zambowo w pow. lipnowskim. We wsi były 4 działy: braci Alberta i Marcina Nałęczów, Alberta Klonowskiego i Andrzeja Zambowskiego. Nie wiemy, czy ci Zembowscy byli rodziną Zembowskich h. Trestka spod Niewieścina? W 1927 r. wieś miała 268 m-ców zamieszkałych w 25 domach. Pół wieku później na Zębowo składała się wieś, folwark i kolonia w gminie Mazowsze i parafii Łążyn. W 1885 r. na dobra składała się wieś oraz folwark Zimny Zdrój, łącznie 1559 mórg, z czego 827 m. stanowiły ziemie uprawne, 183 m. łąki, 122 m. pastwiska, 6 m. lasy i 45 nieużytki. Folwark posiadał 15 budynków murowanych i 7 drewnianych; była tu także cegielnia. Na polach zaprowadzony był płodozmian 13-polowy. We wsi było też 48 osadników, którzy posiadali 347 mórg gruntów. W tym czasie właścicielem Zębowa był Stanisław Modest ks. Puzyna z Kozielska h. Oginiec (1850 Szack-1923 Zębowo). W 1882 r. w Skępem zawarł on związek małżeński z Kazimierą Gabrielą Zielińską z Zielonej h. Świnka (1862 Skępe -1951 Toruń). Rok później urodził się Stanisław (zm. w 1955 r.), następnie Julian (1889-1940) i Włodzimierz Władyslaw (1894-1961). Oprócz synów Puzynowie mieli córkę Anielę (1892-1950), zamężną za Karola hr. Jaksę-Dębickiego z Dębicy h. Gryf. Zaraz po ślubie właściciele rozpoczęli budowę obecnego pałacu, a w jego otoczeniu założyli park krajobrazowy. W okresie międzywojennym właścicielem 637-hektarowego majątku w Zębowie był Julian ks. Puzyna, ożeniony z Różą Trębicką h. Ślepowron (1891-1983). Mieli oni córki: Marię Krystynę (1907-1966) i Marię Izabelę (ur. w 1925 r.) oraz synów: Juliana (1920-1921) i Romana (1929-2006). Brat Juliana - Stanisław Puzyna ożenił się z Antoniną Podlasiak, a po jej śmierci z Marią Katarzyną Wojnicz-Sianożęcką, z którą miał syna, również Stanisława. Został inżynierem budownictwa lądowego, później był profesorem Politechniki Warszawskiej oraz Gdańskiej. Projektował wiele linii kolejowych, mostów oraz obiektów przemysłowych w Polsce. Syn Stanisław w czasie wojny walczył jako lotnik w bitwie o Anglię. Zginął w 1942 r. Z kolei trzeci syn, Włodzimierz ożenił się z Marią Letrycją Zielińską z Zielonej h. Świnka. Byli oni właścicielami Gronowa k. Torunia. Włodzimierz był lotnikiem i posiadał własny samolot. To po nim bratanek - młody Stanisław odziedziczył pasję do latania. Przed wojną wielokrotnie latali oni nad polami zębowskiego majątku. Po wojnie Skarb Państwa Polskiego zabrał Puzynom pałac i majątek. Księżna Kazimiera musiała zamieszkać u córki Anieli w Puszczykowie. Pałac z czasem popadł w ruinę, a wszystkie budynki gospodarcze rozebrano. W latach 60. dokonano gruntownego remontu obiektu, na skutek którego utracił on swoje cechy stylowe. W budynku założono szkołę oraz ośrodek zdrowia. Od 2000 r. pozostaje on własnością lokalnej J.S.T.
Źródła:
Kurier Obrowa nr 2 (34) 2016, Artykuł "park w Zębowie - perełka przyrodnicza" Julia Popowska-Drojecka, Marzena Słupczewska;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
J. Krzepela "Rody ziem pruskich", 1927;
Księga adresowa Polski, 1930;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór prostokątny, wzniesiony w stylu tzw. renesansowej willi włoskiej, na planie prostokąta, w dłuższej osi W/NW-E/SE, fasadą skierowany na S/SW. Parterowa bryła od zachodu i piętrowa od str. wschodniej. Trójkondygnacyjna, kwadratowa wieża wybudowana na styku brył. Na skutek remontów budynek pozbawiony cech stylowych.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego całkowicie zniekształcony, poprzez wyburzenie zabudowań podwórza gospodarczego, które rozciągało się na zach. od dworu.

Park

Park z poł. XIX w. o pow. ok. 4,3 ha. Parkowy drzewostan obejmuje dwie działki ewidencyjne: nr 247/14 o pow. 1,76 ha (z bud. dworu) oraz 2153/22 o pow. 2,8182 ha, z tzw. "Zieloną Górą" pośrodku. (Geoportal) Na drzewostan składają się typowe parkowe gatunki, wśród których dominują kasztanowce białe, dęby szypułkowe, lipy drobnolistne i jesiony wyniosłe. Wiele z drzew osiągnęło rozmiary pomnikowe, jednak ciągle pozostają nie wpisane do rejestru jako pomniki przyrody. W 2015 r. park został uporządkowany przez mieszkańca Zębowa, p. Zbigniewa Przybyszewskiego.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011