Warszawa - Pałac Raczyńskich (ul. Długa 7)

Stan obecny

Od 1951 roku Archiwum Głownw Akt dawnych

Historia

Na początku XVIII wieku znajdował się w tym miejscu inny murowany budynek, najprawdopodobniej wzniesiony według projektu Tylmana z Gameren, należący do członka Rady Miejskiej Jakuba Schulzendorffa. Budowla została w 1717 zakupiona przez biskupa kujawskiego Konstantego Felicjana Szaniawskiego, który przebudował ją na pałac .Kolejnym właścicielem został w 1721 Jan Szembek, po jego śmierci wdowa Ewa z Leszczyńskich, a od 1762 Stanisław Mycielski. W 1786 właścicielem pałacu został generał Filip Raczyński, który w 1787 przekazał go swojemu teściowi – staroście wielkopolskiemu Kazimierzowi Raczyńskiemu. Jeszcze w tym samym roku rozpoczął on przebudowę gmachu w stylu klasycystycznym według projektu Jana Chrystiana Kamsetzera. Prace zakończono najprawdopodobniej w 1789. Kazimierzowi Raczyńskiemu, uważanemu za osobę przekupną, intryganta i agenta Cesarstwa Rosyjskiego, udało się nad ranem 17 kwietnia 1794 – w dniu wybuchu insurekcji warszawskiej – uciec z miasta[. W czerwcu 1794 w opuszczonym przez Raczyńskich pałacu zainstalowana się Rada Najwyższa Narodowa, najwyższy organ władzy cywilnej podczas insurekcji kościuszkowskiej. W 1806, po wejściu wojsk francuskich do Warszawy, urządzono w nim kwatery dla francuskich oficerów. W 1827 spadkobierca Raczyńskiego sprzedał pałac rządowi Królestwa Polskiego. Od 1828 budynek stał się siedzibą Komisji Rządowej Sprawiedliwości.. W 1853 podwyższono do dwóch pięter oficynę wschodnią przylegającą do klasztoru paulinów oraz zastąpiono znajdujące się od strony ulic Wąskiej (obecnie Kilińskiego) i Podwala oficyny drewniane murowanymi. W 1876 w lewym skrzydle pałacu ulokowano biura i sale rozpraw Sądu Handlowego, a na pierwszym piętrze apartamenty członków władz Izby Sądowej. W 1919 pałac przeznaczono na siedzibę Ministerstwo Sprawiedliwości. Gmach był remontowany etapami w latach 1922, 1927 i 1930–1936. Podczas okupacji pałac był siedzibą sądu niemieckiego dla okupowanych ziem polskich W pierwszych dniach powstania warszawskiego w gmachu pałacu Raczyńskich formował się Batalion „Wigry II”. Od 4 sierpnia 1944 zaczęto tworzyć tutaj Centralny Powstańczy Szpital Chirurgiczny nr 1. W dniach 12 i 13 sierpnia do gmachu częściowo ewakuowano znajdujący się pod ostrzałem artylerii szpital Św. Jana Bożego a 14 sierpnia – część rannych z podpalonego szpitala przy ul. Barokowej 5. Placówka na Długiej 7 była największym szpitalem powstańczym w obrębie Starego i Nowego Miasta. Od 13 do 26 sierpnia w pałacu Raczyńskich mieściła się Komenda Główna AK. W godzinach rannych 2 września 1944, po opuszczeniu Starego Miasta przez siły powstańcze, Niemcy i Ukraińcy zajęli szpital. Kilka godzin później, ok. godz. 14.00, wymordowali większość przebywających w nim rannych. Mury pałacu w większości przetrwały wojnę, chociaż budynek był wypalony. Zawalił się dach, zniszczony został także narożnik gmachu od strony ulic Podwale i Kilińskiego. W całości ocalały piwnice. Zniszczenia budynku szacowano na ok. 65% Pałac został odbudowany w latach 1948–1950 w stylu klasycystycznym. Odbudowaną oficynę od strony ulicy Podwale obniżono o jedno piętro, równając ją z wysokością sąsiadującej zabudowy. Reprezentacyjna Sala Balowa została odrestaurowana w latach 1972–1976. W pomieszczeniach drugiego piętra już pod koniec 1949 ulokowano biura Ministerstwa Górnictwa, a w kolejnych miesiącach na parterze i pierwszym piętrze – Ministerstwa Oświaty. Pod koniec 1951 do gmachu zaczęto przenosić z pałacu Pod Blachą zbiory Archiwum Głównego Akt Dawnych , które znajduje się tu do dziś.