Chudzice

Stan obecny

Stan własności nieznany, prawdopodobnie dwór w rękach prywatnych.

Historia

Dwór z XIX w.
Chudzice to wieś leżąca 5 km na wschód od Środy Wielkopolskiej. Pierwszą wzmiankę udało nam się odnaleźć w 1391 r., kiedy to kleryk Andrzej z Chudzic toczył spór z Dobrogostem z Mrowińca o 40 grzywien, które Andrzej miał zastawione na wsi Jerka. Nie odnotowano tu Chudzickich ani Chudzińskich, a w XV w. wieś należała do dziedziców sąsiedniego Pierzchna - Pierzchlińskich (Pierzchleńskich) herbu Leszczyc. Więcej na temat tej rodziny zainteresowani znajdą w naszym opisie Pierzchna na stronie PZ. Ostatecznie opuścili oni wieś w 1624 r., gdy Elżbieta Pierzchlińska sprzedała - między innymi Chudzice - Wacławowi Żychlińskiemu h. Szeliga. W międzyczasie pojawiały się sporadycznie nazwiska współdziedziców, którzy nabywali albo dzierżawili cząstki dóbr, a potem ponownie je sprzedawali. Byli to: Zberkowscy (od 1553), Maciej Popowski (1589) i Marcin Brodowski (1624). Brodowski swoje części odziedziczone po Andrzeju Pierzchlińskim również sprzedał w 1624 r. Żychlińskiemu. Ten z żoną Agnieszką Brodowską miał pięciu synów: Władysława, Jakuba, Marcina, Łukasza i Wacława. Zmarł w 1629 r. Osiem lat później synowie sprzedali Chudzice, Prokopowi Stogniewowi, za kwotę 18 tys. złp. Tenże Prokop wraz z żoną Marianną z Gaju, w 1639 r. sprzedali wieś wyderkafem Prokopowi Trąmpczyńskiemu za 4.000 złp. Po zakończeniu okresu "wyderku", Stogniew sprzedał Pierzchno i Chudzice Piotrowi Bagińskiemu, synowi Andrzeja, sam zaś został posesorem tychże wsi.
Bagiński w 1653 r. zastawił jeden łan ziemi swojego kmiecia, tzw. "Burlika" Wojciechowi Ulatowskiemu, za kwotę 1500 złp. Szwedzki "potop" ominął Chudzice nie powodując tu większych szkód. Bagiński rządził więc spokojnie do swojej śmierci około 1690 r. Miał syna Marcina, ożenionego z Barbarą Czacką. Rodzeństwem Marcina (a może dziećmi?) byli Jan Piotr oraz Dorota, żona Szymona Komorowskiego. W każdym razie dziedzicem wsi na pocz. XVIII w. był tenże Jan Piotr Bagiński, ożeniony z Marianną Ulatowską; mieli oni syna Józefa, ożenionego z Marianną Raczkowską. Jakieś sumy na Chudzicach Piotr Bagiński zapisywał Stanisławowi Siedleckiemu i jego żonie Dorocie Leśnikowskiej. Ich jedyną spadkobierczynią była wnuczka Anna Brzozowska, córka Macieja i Katarzyny Siedleckiej. W 1544 r. taż Brzozowska scedowała kwotę 6 tys. złp. na ówczesnego (współ?) dziedzica - Ignacego Skórzewskiego h. Drogosław. Część Chudzic była wówczas także w posiadaniu spadkobierców Józefa Bagińskiego, jego dzieci: Bernarda, Tomasza, Franciszki żony Kraśnickiego i Marianny żony Wilkostowskiego. Wszyscy oni w 1745 r. sprzedali swoje części wsi Skórzewskiemu.
W 1767 r. Ignacy Skórzewski sprzedał Pierzchno i Chudzice - Walentynowi Zbijewskiemu h. Rola, wojskiemu wschowskiemu, synowi Józefa i Konstancji Miaskowskiej h. Bończa. Bratem dziedzica był Roch Zbijewski, kasztelan kaliski. Miał on (od roku 1770) na wychowaniu córkę brata - Urszulę - która zmarła mając 13 lat w 1774 r. Dziewczynkę pochowano u bernardynów w Kobylinie. Jej siostra Weronika w 1785 r. wyszła za Walentyna Modlibowskiego h. Dryja, syna Karola - dziedzica Kromolic. Brat - Józef Zbijewski, major wojsk koronnych nie odziedziczył Chudzic. lecz w 1790 r. dostał od ojca 10 tys. złp., a majątek został sprzedany kupcom poznańskim. Tu uwaga: nie polecamy kopiowania naszych domysłów, że w kolejnej zapisce chodzi o Marię Magdalenę Karwat h. Murdelio, która zapewne była żoną niejakiego Heinricha. W oryginale zapiska brzmi: w 1992 r. "Zbijewski... dobra dziedz. Chudzice i Pierzchno w p. pyzdr. szl. Marji Magdalenie z Karwow Heinrichowej kupcowej pozn. za 260. 000 złp. sprzedał". Podobnie niepewna jest sprawa z kolejnym właścicielem, gdyż u Minakowskiego występuje wprawdzie Jan Andrzej Taroni, ale jako rok śmierci podany jest 1782. U Dworzaczka Jan Taroni odnotowany jest jako dziedzic Pierzchna w 1796 r., czyli dużo później. Tak więc chodzi albo o dwie różne osoby, albo też o syna Jana - również o imieniu Jan.
Na pocz. XIX w. wieś należała do Urbanowskich - Michała (?) z żoną Konstancją Koczorowską. Mieli oni co najmniej dwoje dzieci: Nereusza i Magdalenę zamężną za Skórzewskiego. Dnia 2 lutego 1815 r. Nereusz zmarł i został pochowany "u wejścia" w kościele w Pierzchnie. Stara dziedziczka P. i Chudzic - Konstancja z Koczorowskich Urbanowska - umarła 29 stycznia 1820 r. Posesorami majątku byli wówczas Karol Kliszewski z żoną Emilią Dąbecką. Dziedzicem wsi pod koniec lat 20. został Józef Białkowski, ożeniony z Franciszką Sieliską. Mieli oni jedynego syna Alfonsa Klemensa (1813-1863), ożenionego ze Stefanią hr. Bnińską h. Łodzia (1820-1886). Ze związku tego pochodziło sześcioro dzieci: Florenty (1840-1918), Prakseda, Maria, Franciszka, Zofia oraz Józefa. W poł. XIX w. posesorami Ch. byli Nepomucen Bojanowski z żoną Emilią Zaborowską, następnie Jerzy Skarżyński z żoną Julią Otocką i w 1850 r. Antoni Brownsford z żoną Rozalią Grabską.
Dziedzic Alfons Białkowski umarł mając 79 lat, dnia 16 listopada 1863 r. Z tej okazji zapisano "Percussus offense a Gallo quodam nomine Judas cum quo ludens dimicabat" (dosł. tłum. G.T.: Został uderzony obrazą przez Gala o imieniu Judasz, z którym walczył podczas zabawy). Chodziło o to, że dziedzic toczył pojedynek na szpady z dawnym kapralem francuskim Izydorem Blocket. Nie będąc już tak sprawnym, nacierał zbyt żwawo i przez nieostrożność nadział się na szpadę przeciwnika. Blocket w obliczu wypadku stchórzył i czmychnął, a władze policyjne we Wrześni wystawiły za nim list gończy. Z sześciorga dzieci Alfonsa żyło wówczas czworo: Florentyn (23 l.), Maria (21 l.), Zofia (14 l.) oraz Józefa.
W 1873 r. dobra Florentyna Białkowskiego wystawione zostały przez sąd w Środzie na przymusową subhastę. Wielkość Chudzic oszacowano na "284 ha. 32 ar. 40 lasek kw.". Trudno powiedzieć jak zakończyła się licytacja, w każdym razie kilka lat później jako dziedzica wsi znajdujemy Józefa Białkowskiego (czyli jakimś sposobem dobra pozostały przy Białkowskich). Siostra dziedzica - Maria - wraz z mężem, doktorem Wacławem Zarembą mieszkali w Pierzchnie. Tam też rodziły się ich dzieci: Gustaw Adolf (ur. 1871), Stanisław (ur. 1775), Stefan Edward (1876) i Maria Helena (ur. 1877). 36-letnia Maria zmarła dnia 6 kwietnia 1880 r. Rok później, w Boże Ciało (7 czerwca), zacny doktor ożenił się z 7 lat młodszą siostrą Marii - Zofią - dotychczas mieszkającą w Chudzicach.
W 1885 r. Chudzice dzieliły się na część wiejską oraz gminę dominalną. We wsi znajdowało się 6 domów z 40 m-cami wyznania katolickiego; 23 analfabetów. W skład gminy wchodziły: dominium Chudzice z 1139 morgami obszaru, karczma Gaj i dominium Pierzchno. Łącznie było tu 18 domów z 230 m-cami wyzn. katolickiego; 18 analfabetów. W 1886 r. wieś została ponownie wystawiona na licytację i tym razem ostatecznie sprzedana. Dobra o wielkości 286 ha nabył niejaki Kaphan, ale wyłącznie z myślą o dalszej odsprzedaży. Kolejnym nabywcą został Niemiec, Reinhold Kahl. Doprowadził majątek do wysokiej kultury rolnej, za co otrzymał on zaszczytne miano "dóbr rycerskich" - Rittergut, zaś nazwę wsi zmieniono na Kahlhorst. W 1913 r. dobra obejmowały 291 ha, w tym 272 ha ziemi uprawnej, 10 ha łąk i pastwisk oraz 9 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 3546 marek. W gospodarstwie doliczono się 33 koni, 121 szt. bydła plus 38 cielaków oraz 51 świń. Specjalizowało się w hodowli i tuczu bydła oraz uprawie buraków cukrowych. Właścicielem nadal był Reinhold Kahl, który po 1920 r. nie opuścił Polski. W 1926 r. pod jego zarządem gospodarstwo (i jego części składowe) miały identyczny obszar jak w 1913 r. Czysty dochód gruntowy wynosił 1182 talary, notabene również tyle samo co 13 lat wcześniej (1 talar = 3 marki). Przez wieś przechodziła linia kolejki wąskotorowej ze Środy do Szlachcina. W 1930 r. Chudzice miały 117 mieszkańców; był tu także kołodziej M. Knasiak. W latach 1939-45 przywrócono niemiecką nazwę Kahlhorst i nie zmieniono jej po reformie administracyjnej III Rzeszy w 1943 r., co dowodzi, że rodzina Kahl siedziała tu do końca 2. wojny światowej. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W latach 50. na bazie pozostałości powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne, które weszło w skład Kombinatu PGR w Jarosławcu. Po przekształceniach politycznych 89/90 zakłady zostały zlikwidowane.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Raport o stanie gminy Środa Wielkopolska za rok 2021;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811868 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_(2067)_Miloslaw_1911_APP_Sygn._M.top.25-1559-1.jpg
5962 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_Miloslaw_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy, z ryzalitami w obu dłuższych elewacjach, nakryty dachami płaskimi. Jako, że elewacja zachodnia wychodzi na park, za fasadę budynku przyjmiemy co do zasady elew. wschodnią.

Park

Park o pow. 5,7 ha, mierzonej po granicach dz. ewid. nr ... 14/14, przy czym fizyczny obszar drzewostanu jest znacznie mniejszy. W narożniku płd.-wschodnim tejże działki znajduje się staw, a w płd.-zach. pole (polana, trawnik?).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011