Domachowo

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Domachowo istniało już w 2. poł. XIII w., kiedy to wg podania istniał tu pierwszy drewniany kościół. Do kościoła tego w 1586 r. Andrzej Krajewski - archidiakon krakowski, przybudował murowaną kaplicę. Przy kościele powstała też altaria, którą opiekował się ksiądz Maciej. W 1561 r. w kościele parafialnym miała miejsce „wizja” Jana Krajewskiego, zabitego mieczem przez Stanisława Krajewskiego na dworze w Krajewicach. Innym ciekawym przypadkiem w tym samym roku była napaść na sługę Macieja Krajewskiego, przez Stanisława Wilkońskiego, który to sługa „jechał w interesach pana swego z Wilkonic do Krajewic”. W tamtym czasie wieś stanowiła sołectwo należące do kościoła, odnośnie którego w 1596 r. kontrakt zawierali Brzezińscy z Ratajskimi. W XVII w. obok koscioła wybudowano także szpital dla ubogich oraz szkołę, której rektorem był w 1658 r. Tomasz Kąkolewski. Ciż Kąkolewscy – rodzina Tomasza - byli także zarządcami folwarku w Domachowie. Zapiski niestety nie precyzują, kto z wymienionych osób pełnił jaką funkcję. Musimy tu stwierdzić, że struktura zarządzania dobrami w okresie staropolskim była dość skomplikowana, posiadały one posesorów, ekonomów, dzierżawców i poddzierżawców. Tak więc w dalszych zapiskach z Domachowa znajdujemy kolejno: Andrzeja Rożnowskiego ożenionego z Marianną Mylińską (1683), Wacława Rożnowskiego (1694), Macieja Chiczewskiego ożenionego z Ludwiką Rożnowską (1719), Marcina i Różę Lekszyckich (1742) i Aleksandra Korytowskiego h. Mora ożenionego z Joanną Tomaszewską (1759). Taż Joanna zmarła przy porodzie, w 1766 r. i pochowana została wraz z dzieckiem u bernardynów we Wschowie. Aleksander ożenił się ponownie, z Rozalią Bieńkowską h. Ślepowron. W 1774 r. w Domachowie urodziło się ich dwóch synów: w lutym Ignacy Józef Melchior, a w grudniu Teofil Tomasz. Kolejne dzieci Korytowskich to: Antonina Justyna Ludgarda (ur. w 1776), Jan Piotr (ur. w 1777), Marianna Urszula Zuzanna Kunegunda (ur. w 1778), Karolina Weronika Marcina Teofila (ur. w 1780 r.), Tekla Marianna Ewa (ur. w 1781), Bibjanna Barbara Apolonia (ur. w 1782) oraz Józef Izydor Ambroży (ur. w 1784 r.). Kilkoro z tych dzieci wcześnie zmarło; Aleksander K. zmarł nagle w 1790 r. i pochowany został u filipinów (gdzie?). Trzy lata później pełna sił witalnych wdowa zaślubiła młodszego od siebie o 8 lat, 28-letniego Jana Przespolewskiego. W kolejnych latach w Domachowie nie znajdujemy już Korytowskich ani Przespolewskich, natomiast pojawia się małżeństwo: Marcin Rowiński z Franciszką Rozdrażewską (lata 1796-97), a następnie Józef Niedźwiedzki i Agnieszka Wolska. Zapewne wieś jako sołectwo nie posiadała dziedziców, bo nie znajdujemy o takowych najmniejszych wzmianek. Oprócz posesorów Niedźwiedzkich na pocz. XIX w. majątkiem zarządzał ekonom Józef Okoń. Zmarł on w grudniu 1800 r. i pochowany został na miejscowym cmentarzu. Niedźwiedzkim na dworze w Domachowie urodziło się kilkoro dzieci. Ostatni z nich – Walentyn - umarł mając 2 latka i pochowany został wraz z matką, zm. dwa dni wcześniej, 30 grudnia 1803 r. W dniu 26 listopada 1817 r. miało miejsce połączone małżeństwo braci i sióstr: Tekla Niedźwiedzka zaślubiła Onufrego Dramińskiego z Gostkowa, zaś jej siostra Magdalena – Wiktora Dramińskiego. Posesorem Domachowa był w tym czasie brat dziewcząt – Jan Niedźwiedzki. Co ciekawe, władze pruskie nie zabrały Kościołowi majątku. Liczył on 647 mórg, natomiast utworzona we wsi niewielka domena – 586 mórg gruntów. Przez cały okres swego istnienia folwark pozostawał pod zarządem kolejnych dzierżawców, pod k. XIX w. – Długołęckich. W 1885 r. wieś miała 56 domów i 368 m-ców. Na terenie domeny znajdowały się 3 domy z 42 m-cami, w tym 29 katolików i 13 ewangelików. W późniejszym okresie gospodarstwo to prawdopodobnie uległo parcelacji, gdyż księga adresowa z 1926 r. wymienia już tylko majątek kościelny. Nazywany był on „probostwem” i w 1926 r. liczył 164,58 ha, na co składało się 158,58 ha ziem uprawnych, 3 ha łąk i pastwisk, 2,5 ha nieużytków i 0,5 ha wody. Dzierżawcą gospodarstwa był Józef Walczak; czysty dochód gruntowy podawany do wyliczenia podatku wynosił 787 talarów. W 1930 r. Domachowo stanowiło wieś i majątek w powiecie gostyńskim. Było tu 653 m-ców, zaś resztówka po majątku dominalnym z 61 ha gruntów, należała do Jana Grześkowiaka. We wsi znajdował się młyn należący do H. Tscheuschnera. Po 2. wojnie światowej pozostałości folwarków stały się typowymi terenami wiejskimi.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
13297 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P41-S24-H_PEPOWO_1933.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi NzE-SzW, fasadą swrócony na zachód, parterowy, nakryty dwuspadowym dachem. Wejście poprzedzone czterokolumnowym gankiem, nad którym wznosi się trójkątna wystawka.

Park

Park z XIX w. o pow. 1,032 ha. Większa część parku zajmuje działkę ewid. nr ...134/2 o pow. 1,1306 ha (w tym zabudowania). Fragment parku znajduje się także na dz. z dworem nr ... 134/1 o pow. ca. 0,2426 ha. (Geoportal, 4.01.2018 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011