Rataje

Stan obecny

Własność JST. Świetlica wiejska.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Rataje to wieś leżąca nad rzeką Wartą, w odległości ok. 4 km na płn. wschód od Pyzdr. Jak sugeruje nazwa, była to wieś typowo służebna, gdyż słowo rataj oznacza chłopa, oracza pracującego na folwarku; a także - rzadziej - ekonoma lub rządcę. Leżała w parafii Szamarzewo i w pow. pydrskim. Z braku XIV i XV-wiecznych zapisek sądzimy, że akurat w tej wsi miejscowi dziedzice - których nie było - nie nazwali się Ratajskimi i wieś ta nie stała się typowym staropolskim majątkiem ziemskim. Wprawdzie w "Regestach" znajdujemy Ratajskich, ale prawdopodobnie chodzi o dziedziców wsi o takiej samej nazwie w pow. kościańskim. Początkowo sądziliśmy, że służebność ta zachodziła w stos. do Szamarzewa, które było w tym okresie wsią należącą do biskupów poznańskich, z sołectwem jako lokalnym ośrodkiem zarządu dóbr. Jednak wzmianka z 1564 r. (zapis z akt grodzkich w Kaliszu) wyjaśnia, że Rataje, Tuleję, Petryków (ob. Pietrzyków), Cosle (?) i inne, nadał król Władysław Łokietek w 1314 r. - mieszczanom w Pyzdrach. Tak więc to mieszczanie czerpali zyski odprowadzane z ról folwarcznych i kmiecych w tychże wsiach.
Dopiero regesta poborowe odnotowały, że w 1578 r. wieś Stanisława Boboleckiego, burgabiego, podstolego i podstarościego pyzdrskiego miała 3 ślady, 2 zagrodników i 1 komornika. Bobolecki wraz z bratem Maciejem byli dziedzicami Łukowa, Stójkowa i wielu innych dóbr w pow. poznańskim. Stanisław w 1585 r. posiadał także Ćmachowo, na którym zapisywał po 1000 złp. posagu i wiana swej żonie Jadzwidze Brzozogajskiej. Z kolei w 1591 r. sprzedał wyderkafem swoje Bobolczyno w pow. pozn. - Bartłomiejowi Skrzetuskiemu. Powyższe informacje są dowodem, że rzetelnie przejrzeliśmy wszystkie zapiski dotyczące nazwiska Bobolecki - jedynego "punktu zaczepienia" w historii Ratajów. Synami Stanisława byli Jakub i Łukasz Boboleccy. Posiadali oni Bobolczyn, Ćmachowo, Zajączkowo i inne. Część tych dóbr odziedziczył po Łukaszu jego bratanek (syn Macieja) - Stanisław. Niestety nazwa Rataje w kolejnych zapiskach nie pada, tak więc nie ma sensu dalej kontynuować historii Boboleckich.
Więcej informacji znajdujemy o sąsiednim Pietrzykowie, w XVII w. własności Noskowskich, w XVIII w. - dóbr królewskich i w XIX w. własność Otockich. W takim razie jedyną możliwością jest, że Rataje także stały się dobrami królewskimi, a po prostu nie zostały odnotowane przez pisarzy grodzkich i ziemskich. Nieco światła na historię Ratajów może rzucać zapiska z dnia 30 listopada 1628 r., która mówi o tym, że król nadaje dożywocie wójtostwa w Pydrach oraz "pewnych kolonii" i młyn w Dłusku - Jakubowi Modliszewskiemu h. Ostoja. Te "pewne kolonie" to z cała pewnością są (m. innymi) opisywane Rataje. Tak więc ostatecznie przyjmujemy, że wieś ta stanowiła dobra królewskie, a po III rozbiorze Polski przeszła pod panowanie rządu pruskiego.
W 1885 r. Rataje leżące w pow. słupeckim dzieliły się na wieś i folwark. W części wiejskiej znajdowało się 80 domów z 366 m-cami, a na folwarku 4 domy z 42 m-cami. W skład dóbr wchodził także folwark Wymysłów, miały one łącznie 1235 mórg, w tym 955 to Rataje. Na obszar ten składało się 589 m. ziemi uprawnej, 192 m. łąk, 100 m. pastwisk, 13 m. lasu i 61 mórg nieużytków. W folwarku R. doliczono się 16 budynków murowanych i 2 drewnianych, w Wymysłowie - 3 murowanych. Na polach majątku zaprowadzony był płodozmian; w R. - 11 polowy i w W. - 10 polowy. W skład majątku wcześniej wchodziły wsie, które rozparcelowano dla osadników: R. - 69 osadników posiadało 968 mórg, Wałga (na drugim brzegu Warty) - 5 os. z 50 morgami, Wójtostwo - 13 os. z 50 morgami oraz Dłusk gdzie osiedliło się 32 gospodarzy, z 382 morgami ziemi (łącznie). Zespół dworski na mapach archiwalnych wygląda na dość okazały, tak więc dziwne jest, że nie znalazł się ani w księdze adresowej z 1872, ani z 1913 roku. Jest za to Szamarzewo, które należało w tymże roku do Dr. Mazurkiewicza. W 1895 r. we wsi miał miejsce pożar, o którym napisała Gazeta Kaliska. Wybuchł on w zagrodzie Franciszka Krzyżaniaka i rozprzestrzenił na całą wieś. Niestety nie napisano, do kogo należał wówczas dwór. Również najpopularniejsza księga adresowa gosp. rolnych z 1926 r. odnotowała jedynie Rataje w pow. chodzieskim i wyrzyskim. W 1930 r. - w pow. wyrzyskim, wolsztyńskim i chodzieskim. Tak więc możemy jedynie domniemać, że wieś aż do wybuchu 2. wojny światowej znajdowała się w rękach niemieckich. Przez cały okres 2. w. światowej nosiła nazwę Rataje.
Po wojnie w dworku mieściły się mieszkania, a następnie także biblioteka i świetlica wiejska. W ostatnich latach gmina próbowała sprzedać obiekt, jednak zaprotestowali przeciwko temu mieszkańcy.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wiadomości Wrzesińskie, art. z 24.10.2013 r. "Pałac w Ratajach może przejść w prywatne ręce";
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
6615 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3872_Pyzdry_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy, nakryty dwuspadowym dachem krytym papą, fasadą skierowany na płn.-zachód. Wejście osłonięte jest drewnianym gankiem, nad którym góruje skromny pseudobarokowy fronton. Na osi wejścia znajduje się okrągły podjazd.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 6,8 ha, w znacznej mierze wykarczowany, współcześnie podzielony na kilkanaście różnych działek ewidencyjnych. Zachowała się aleja kasztanowa prowadząca do dworu.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011