
2014, zdjęcie Zdzisław Wasiołka
Zaorle
Adlerweide (1943-45)
Województwo:wielkopolskie
Powiat:rawicki
Gmina:Pakosław
Rodzaj obiektu:Dwór
Powiat:rawicki
Gmina:Pakosław
Rodzaj obiektu:Dwór
Rejestr zabytków
Zespół:dworski, nr rej.: 1562/A z 31.08.1995Stan obecny
Budynek w dobrym stanie. Znajdują się tu biura zakładu rolnego mieszczącego się w dawnym folwarku i jedno mieszkanie.Historia
Dwór z pocz. XX w.Zaorle to wieś leżąca 10,5 km na płd. zachód od Jutrosina. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1593 r., kiedy to została założona jako nowa lokalizacja "Noviter locata", czyli folwark pomocniczy dla dóbr w Pakosławiu. Stąd też nazwa "Zaorle", skoro dla właścicieli Pakosławia folwark znajdował się "za" rzeką Orlą. Z czasem Zaorle wchłonęło nieistniejącą wieś Połuszyny (Polucin). W zapiskach zwane też było zamiennie "Sowami" (XVIII w.), natomiast współcześnie wieś Sowy leży ok. 1 kilometra na zach. od Zaorla. Założenie wsi w 1593 r. potwierdza także zapiska dot. sprzedaży Pakosławia i "nowo lokowanego" Zaorla, której dokonał Jan Pakosławski na rzecz swojego brata Piotra. Piotr zaś na tych dobrach nowo nabytych zapisał po 1100 złp. posagu i wiana swej żonie Annie Szczurskiej. Rok później nabył także część wsi należącą do Mikołaja P., wraz z młynem wodnym na Orli, wiatrakiem, 3 polami pustymi i 2 kmieciami. Pod koniec XVI w. Osiek, Zaorle i Pakosław nabył Maciej Zakrzewski, który wydzierżawił te dobra Wojciechowi Chociszewskiemu. Na pocz. XVII w. po bracie odziedziczył je Mikołaj Zakrzewski, który w 1604 r. puścił Osiek i Zaorle na wyderkaf trzeciemu bratu - Janowi. Wszyscy trzej byli synami Stanisława Zakrzewskiego. W 1608 r. Mikołaj Z. obiecał oprawić na Osieku i Zaorlu po 5 tys. złp. posagu i wiana swej przyszłej żonie - Małgorzacie Ossowskiej. W kolejnych latach Zaorle najwyraźniej podzieliło się na części, bo jego współdziedzicem był Jan Pakosławski, ożeniony z Sabiną Kralinówną. Ta część otrzymała nawet swoją unikalną nazwę "Zaorle Pakosławskie". Po śmierci Jana P. w 1627 r. Sabina sprzedała Zaorle wyderkafem Mikołajowi Zakrzewskiemu siedzącemu na drugiej części wsi, a zarazem dziedzicowi Osieka i Pakosławia. Dobra po Mikołaju odziedziczyli synowie: Stanisław, Maciej, Marcin i Franciszek Zakrzewscy. W 1644 r. Maciej Zakrzewski zapisywał na 1/2 dóbr kwotę 10 tys. złp. swej żonie Elżbiecie Choińskiej.
Pod koniec XVII w. wieś na jakiś czas przeszła w ręce rodziny Suchorzewskich h. Zaremba, następnie wróciła w drodze wiana do Zakrzewskich. W 1695 r. synowie Aleksandra Z. i Marianny Suchorzewskiej: Andrzej, Adam i Jan dokonali podziału majątku. Na pocz. XVIII w. właścicielem Pakosławia, Zaorla, młyna i wiatraka Białykał był Andrzej Zakrzewski. W tym okresie Zakrzewscy dokonali metamorfozy nazwiska, tak więc kolejnym posiadaczem dóbr (w 2. poł. XVIII w.) byli spadkobiercy Andrzeja: Wacław, syn Macieja i Ignacy, syn Izydora Wyssogota-Zakrzewscy h. Wyskota. Wacław sprzedał dobra Ignacemu. Ten w kolejnych latach założył "po drodze" do Zaorla dodatkowy folwark Pomocne. W latach 70. sprzedał majątek Józefowi Krzyckiemu h. Kotwicz, synowi kasztelana krzywińskiego. Po III rozbiorze Polski dobra przeszły w ręce niemieckie, wtedy też ostatecznie zanikł folwark Polucin. Władze pruskie utworzyły w Zaorlu domenę rządową. W latach 20. XIX w. zarządcą dóbr był Polak - Franciszek Dembiński. W 2. poł. i pod koniec XIX w. właścicielami byli Szołdrscy z Osieka, wieś w 1872 r. miała 1489 mórg i wykazywała 893 talary czystego dochodu gruntowego.
W 1888 r. Zaorle stanowiło wieś gospodarczą w pow. krobskim i miało 176 ha, 30 domów i 201 m-ców, w tym 10 protestantów. Szkoła katolicka znajdowała się w Pomocnie, a ewangelicka w Sowach. W Zaorlu znajdowało się także leśnictwo, do którego należał 1 dom z 27 m-cami. Wieś należała do parafii w Dupinie. Na pocz. XX w. dla ówczesnych właścicieli wybudowany został opisywany dwór. W 1913 r. dobra liczyły 170 ha, w tym 65 ha ziemi uprawnej, a czysty dochód gruntowy wynosił 1450 marek. Właścicielem Zaorla był wówczas Karl Petrass. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. opuścił on wieś, którą nabyła rodzina Szulc.
W 1926 r. majątek wchodził w skład obszaru dworskiego w Osieku, należał do Marii Szulc i miał 184 ha obszaru, z czystym dochodem gruntowym 541 talarów. Dzierżawcą folwarku był Tadeusz Filipiński z Bartoszewic. W 1930 r. wieś liczyła 246 m-ców. Dobra o pow. 148 ha należały do Józefa Górskiego. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Adlerweide. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11772561 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4468_Szkaradowo_1944_BCUWr7231-33822-42487.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!
Komentarze
Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.