Gołaszyn

Stan obecny

Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Poznaniu.
Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego nr 3 z siedzibą w Gołaszynie, Ośrodek Wystawowo - Edukacyjny.
Pałac stanowi bazę szkoleniowo - noclegową, wyposażony jest w 3 sale konferencyjne (w tym sala kominkowa) oraz pokoje hotelowe.
Gołaszyn 60, 63-940 Bojanowo.

Historia

Dwór z XIX w.
Gołaszyn graniczy z płn. i zachodnią częścią Bojanowa, główna ulica przechodząca przez wieś nosi nazwę Fryderyka Chopina. Pierwsza wzmianka o G. pochodzi z 1310 r., kiedy to została włączona do dystryktu ponieckiego przez księcia śląskiego i wielkopolskiego Henryka II. W zapiskach występuje także jako Golasszino (1401), Golaszino (1422), etc. Już na pocz. XV w. we wsi znajdował się kościół, będący siedzibą parafii. Pierwszą znana właścicielką była Ludka (Lutka) z synem Januszem vel Nankierem, Kotwiczem. Z Gołaszyna pisał się też niejaki Bota, który w 1412 r. toczył spór z Lutką i jej synem. Już w tamtym czasie właściciele nazywali siebie Gołaszyńskimi, a od ok. 1420/30 r. także Gołaskimi. W 1. poł. XV w. występują także Mikosz (Mikołaj), tegoż syn Nikiel; Cypek z synami: Mikołajem, Dzietrzychem i Wincentym i w końcu Henryk, który pierwszy nazwał siebie Gołaskim. W 2. poł. XV w. znajdujemy tu Helbranta, Jerzego ożenionego z Małgorzatą, Konrada ożenionego z Barbarą i Piotra ożenionego z Anną. Relacje między w.w. paniami, a także wiele innych ciekawych informacji z tego okresu zainteresowani znajdą tradycyjnie w Słowniku Historyczno-Geograficznym PAN, do którego niniejszym odsyłamy.
Pod koniec XV w. dziedzicem wsi był Wojciech G., który w 1496 r. zapisywał po 100 złp. posagu i wiana żonie Małgorzacie Moraczewskiej. Gdy dwa lata później przyszło jechać na wyprawę wojenną do Turcji, Gołaski złamał nogę, w zastępstwie wysyłając na wojnę swego sługę. Dziedzic (oprócz terenów rolnych, oczywiście), był posiadaczem lasu, folwarku i innych terenów we wsi. Folwark z niewiadomych powodów nazywany był "Szyby" i nazwa ta przetrwała w G. co najmniej 100 lat. Gołaski wybudował tu na niewielkim wzniesieniu pierwotny dwór. W 1521 r. Wojciech sprzedał część wsi i lasu Andrzejowi Bojanowskiemu h. Junosza. Andrzej był zapewne szwagrem dziedzica, gdyż jego żoną była Małgorzata Gołaska. Po kilku latach tenże Bojanowski stał się posiadaczem całej wsi, a zarazem patronem kościoła. Jako heretyk oddał kościół współwyznawcom. W 1526 r. toczył proces z plebanem Benedyktem, który opuścił kościół z powodu prześladowań luteranów, a także poczynił liczne szkody. Pomimo tłumaczeń, że wierni nie składali dziesięciny i mesznego, księdza ukarano grzywną (niewielką) w wys. 3 grzywien. Po Andrzeju B. odziedziczyli jego synowie: Jan, Mikołaj, Marcin i Stanisław. Po śmierci ojca w 1540 r. ci zapisali matce tzw. dożywocie, a ona dała im swoją oprawę (sumę zapisaną przez męża) z połowy G. i Spławia.
Z czasem Gołascy zaczęli nazywać się zamiennie Bojanowskimi i odwrotnie, w zależności od tego, w której z tych wsi aktualnie mieszkali. Ich genealogię pozostawimy specjalistom, zaś tu odnotujemy jedynie, że byli dobrymi gospodarzami; założyli łąki, ogrody i stawy - w Parach oraz "pod Dębiną, z trzema rybnikami". Ponadto wybudowali młyn, wiatrak, etc. Gdy w 1577 r. bracia Andrzej i Krzysztof G-scy dokonywali podziału majątku, w akcie wymieniono 3 folwarki: za dworem, "Dąbrowy" i "Kąt"; wspomniane wcześniej "Szyby", dwór, wiatrak, dwa młyny, ponadto liczne łąki i stawek z sadzawką. W regestach poborowych z 1581 r. odnotowano aż 5 części wsi. Ich właścicielami byli: Krzysztof Bojanowski (3 łany, 3 komorników, owczarz z 20 owcami, karczma i 2 wiatraki; 8 zagrodników), Jerzy Gołaski (pół łanu, 7 zagrodników, w tym 2 wolnych; 2 komorników i 2 chłopów), Marcin Bojanowski (6 łanów, 8 zagrodników, 9 komorników, 3 rzemieślników, 35 owiec, 2 wiatraki doroczne i chłop z pługiem), Erazm Bojanowski (2 i ćwierć łanu, 6 zagrodników, w tym 4 wolnych; 2 komorników) oraz Andrzej Bojanowski (2 i 3/4 łanu, 6 zagrodników w tym 2 wolnych i jeden ubogi; 2 komorników i wiatrak). Dodajmy, że w rodzinie Gołaskich przetrwał przyimek Pogorella, dodawany do imienia. Takie miano nosił w.w. Jerzy, a później jego syn Adam Pogorella Gołaski, który w 1586 r. zapisywał 200 talarów posagu swej żonie Annie Fylczewskiej. Określenie to znajdujemy jeszcze w XVII w...
Pod koniec XVI w. Gołascy zaczęli rozjeżdżać się po okolicy; nabywali też kolejne dobra, m. innymi Magnuszewice, Prusim, Prusy, Witaszyce, Słupię, Dobrzycę (miasto) i in. Z kolei w Gołaszynie pojawił się imć Siewierski, starosta ostrzeszowski, który ożenił się z Zofią Bojanowską (córką Marcina). Po Marcinie część G. odziedziczyła wdowa - Agnieszka z Dobrzycy. Sprzedała później tę część synom: Gabrielowi, ożenionemu z Zofią Dawidowską i Maciejowi, ożenionemu z Anną Sokołowską. Wieś pozostawała podzielona do 1639 r., kiedy to Stefan B. (syn Macieja) skupił wszystkie części w swoim ręku. W tym samym roku część G. zwaną "Wielki Dwór" sprzedał wyderkafem Janowi Bojanowskiemu z Kopaszewa. Obydwaj próbowali sprzedać G. Władysławowi Chełkowskiemu, lecz do transakcji nie doszło. W 1648 r. Stefan B. zapisywał po 5 tys. talarów posagu i wiana swej żonie, Annie z Dobieszewa Bojanowskiej. Mieli syna Bogusława, który odziedziczył dobra.
Dopiero w 1661 r. kościół został ponownie poświęcony jako katolicki. Początkowo dziedzicom najwyraźniej przeszkadzał ten fakt, bo uprzykrzali życie plebanowi i zakłócali msze, o co w 1662 r. pozywali ich biskupi i kapituła poznańska. W 1664 r. kościół wspominany był jako murowany z kamieni i częściowo drewniany. W 1678 r. w świątyni tej miał miejsce ślub służącej dziedzica - Marianny Leben i Andrzeja Helkowskiego, a w 1681 r. pochowano tu przyjaciela dziedzica - Stefana Wolskiego. Siedem lat później Bojanowski sprzedał wyderkafem swe dobra (na 1 rok) kapitule gnieźnieńskiej. Kolejnym właścicielem B. został Jan Olbracht B. (Johann Albrecht), ożeniony z Ewą von Unruh, po którym na pocz. XVIII w. odziedziczyli synowie: Jan Stefan, Aleksander, Karol (Carl Aleksander Albrecht), Krzysztof i Bogusław. Bojanowo i Gołaszyn dostał brat najstarszy, czyli Jan Stefan.
W latach 20. XVIII w. dobra przeszły częściowo w ręce rodziny von Bothmer z Trzebosza. Niestety nie znajdujemy żadnych zapisek dot. sprzedaży dóbr, najprawdopodobniej byli oni spokrewnieni z Bojanowskimi, którzy w tamtym okresie byli dość mocno zniemczeni. Przykładowo, Karol Aleksander B. ożenił się z pochodzącą z rodz. von Billerbeck Karoliną Margarethe Charlotte, córką Adama von B. i Anny von Kottwitz. Zapewne pomiędzy 1740 a 1743 r. wybudowano w Gołaszynie nowy pałac. W zapiskach z 1743 r. występują Karol, Bogusław i Stefan B. oraz ich siostry Karolina B. i Joanna Hoza. Wieś przezywano wówczas z niem. Bersdorf. Dobra miał odziedziczyć Bogusław, lecz umarł mając 21 lat, dnia 12 kwietnia 1744 r. Karol zmarł wcześniej (w 1743 r.), tak więc dobra objął Stefan (Szczepan) B., późniejszy adiutant króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i generał-major w wojskach JKM-ści. Dziedzic zmarł w 1770 r. pozostawiając wdowę Fryderykę Elżbietę Kotwicz i liczne potomstwo: Franciszka, Karola Henryka, Jana Stefana, Mariannę i in. W 1791 r. matka przekazała majątek synom. Karol i Jan B-scy w tym samym roku sprzedali Bojanowo i przyległości Aleksandrowi Augustowi Bojanowskiemu, szambelanowi królewskiemu. Po nim B., Gołaszyn i Schlensdorf dzierżył rotmistrz Adam Mojaczewski.
Po okresie Księstwa Warszawskiego utworzono wspólną aglomerację Bojanowo - Gołaszyn. Właścicielem dóbr został Ludwik Żychliński h. Szeliga, ożeniony z Krystyną Bojanowską. W 1822 r. ich córka Rozalia wyszła za Franciszka Remigiusza Kossowskiego. Zapewne też wtedy w Gołaszynie wzniesiono nowy dwór, w którym ochrzczono córkę Kossowskich - Mariannę Ludwikę Krystynę (ur. 1823, chrzest 22 kwietnia 1824). Żychlińscy mieli ponadto co najmniej czworo dzieci: Ludwikę zamężną za Karola Głogowę Kossowskiego, synów Józefa i Jana Nepomucena oraz córkę Bogusławę, zamężną za Emiliana Cielęckiego, dziedzica dóbr Szydłowo. Żychlińscy byli właścicielami G. na pewno jeszcze w 1836 r., zaś Bojanowo - Gołaszyn po raz ostatni występuje w zapiskach (Regesty) w 1843 r. Następnie Gołaszyn oddzielono od Bojanowa i przemianowano na Bärsdorf. W 1872 r. właścicielem majątku był książę Hatzfeldt z zamku Trachenberg na Śląsku. Dobra miały 4337 mórg obszaru, w tym 3227 m. ziemi uprawnej i 396 m. łąk i pastwisk, a czysty dochód gruntowy wynosił 4658 talarów.
W 1885 r. wieś B. stanowiła gminę w pow. krobskim, na którą składał się także folwark, dworzec kolei żelaznej oraz tzw. "domy szosowe". Na terenie wiejskim znajdowały się łącznie 103 domy z 669 m-cami, w tym 63 katolików i 606 ewangelików; 59 analfabetów. Kościół katolicki należał do dekanatu krobskiego. W skład dominium o pow. 4355 mórg wchodziły folwarki Szemsdrowo (Schlemsdorf) i Karolewo (Carlshof). Na terenie domeny znajdowało się 10 domów z 238 m-cami, w tym 48 katolików i 190 ewangelików; 39 analfabetów.
Na pocz. XX w. rodzina książęca Hatzfeldt pozbyła się dóbr na rzecz skarbu państwa. W 1913 r. domena królewska Bärsdorf liczyła 489 ha, w tym 337 ha ziemi uprawnej, 18 ha łąk i pastwisk, 125 ha lasów i 9 ha nieużytków. Czysty dochód szacowano na 7200 marek (plus 2304 i 1716 mk z zewn. folwarków). Majątek posiadał własną gorzelnię. Zarządcą folwarku głównego był August Heyelmann. Właścicielami pozostałych dwóch gospodarstw byli Heinrich Behrens i Julius Wegener.
W 1926 r. Gołaszyn należał do skarbu ówczesnego państwa polskiego i znajdował się w dzierżawie porucznika rezerwy - Kazimierza Rzóski. Na ogólny obszar 441,2 ha składało się 298,6 ha ziemi uprawnej, 14,5 ha łąk i pastwisk, 115,3 ha lasów i 12,8 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 1838 talarów. Majątek posiadał własną gorzelnię, tartak, młyn oraz suszarnię płatków ziemniaczanych. W 1930 r. wieś liczyła 1073 m-ców. Oprócz zakładów należących do majątku we wsi znajdował się wiatrak H, Kindlera i olejarnia J. Duckonsette, ponadto liczne punkty usługowe, handel opałem, zbożem, restauracja i inne. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i znacjonalizował Skarb Państwa Polskiego. Pałac przeszedł w ręce WODR najprawdopodobniej po przemianach politycznych 1989/90, a w 2011 r. utworzono tu Ośrodek Wystawowo - Edukacyjny. Głównym zadaniem Ośrodka jest kształcenie rolników i doradców, głównie w zakresie hodowli odmian, a także organizacja imprez masowych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Strona internetowa Ośrodka: https://www.wodr.poznan.pl/nasza-oferta/baza-szkoleniowo-noclegowa/golaszyn
Portal Gedbas Genealogy;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
17119 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_373_Guhrau_ca1893_DRMC5820373.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w stylu późnoklasycystycznym. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na południe, parterowo-piętrowy i nakryty dwuspadowym dachem, z wystawkami dachowymi w obu elewacjach, zwieńczonymi trójkątnie. Od str. północnej wystawka jest szersza, pięcioosiowa, z wyższą częścią środkową; wejście umieszczone z boku werandy. Południowa elewacja jest piętrowa i umieszczono w niej dwa wejścia: po lewej w nieznacznym ryzalicie, poprzedzone niewielkim tarasem i po prawej w pseudoryzalicie akcentowanym dwoma pilastrami "dźwigającymi" niewielki trójkątny fronton.

Park

Park z XVIII w. o pow. 3,25 ha
Informacje pochodzą z książki / Parki i Ogrody Zabytkowe w Polsce - Stan 1991 rok /
Zadbany.

Inne

Gorzelnia z 1895 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011