Tłukomy

Stan obecny

Dom Caritasu Kurii Bydgoskiej.

Historia

Położona 6 km na wschód o Wysokiej wieś Tłukomy ma długą, zasługującą na szacunek historię. Pierwsza wzmianka o wsi w dokumentach pojawiła się w roku 1399, czyli w czasach panowania króla Władysława Jagiełły, ale znaleziska archeologiczne świadczą o występowaniu tutaj osadnictwa jeszcze w czasach przedsłowiańskich. Od 1445 r. Tłukomy należały do parafii rzymsko-katolickiej w Bługowie. Począwszy od XVII w. działał w Tłukomach nieistniejący już dziś wiatrak. Wówczas był to jeden z trzech wiatraków występujących na Krajnie.
Składająca się z folwarku zatrudniającego chłopów pańszczyźnianych oraz z gospodarstw należących do kmieci wieś była własnością szlachecką – znane są nazwiska kolejnych właścicieli począwszy od drugiej połowy XVI w. W 1565 r. właścicielami tych dóbr byli Tłukomscy herbu Nałęcz. Od ich nazwiska urobiono nazwę Tłukomy. W latach 1580-1581 wieś została podzielona – niewielka jej część pozostała w rękach Tłukomskiego, większość zaś stała się własnością L. Ślesińskiego. Przed 1697 właścicielem Tłukom był Andrzej Łącki herbu Korzbok, potem K. Łakiński herbu Pelikan. W rok po zajęciu Krajny przez Prusaków (tj. od 1733 r.) Tłukomami władał Paweł Łakiński, do którego należało także Czajcze. Od 1831 r. wieś przeszła w posiadanie Albrechta von der Goltz. W 1846 Albrechta zastąpił Gustaw von der Goltz, poseł na sejm prowincjonalny w Poznaniu. Po wykupieniu Tłukom przez Goltzów we wsi pojawiła się ludność niemiecka wyznania ewangelickiego (luterańskiego). Staropolska nazwa wsi Tłukomy – podzielonej zresztą w r. 1830 na Tłukomy Wielkie i Tłukomy Małe (zwane też Tłukomkami; obecnie jest to część Kijaszkowa) – została wówczas zmieniona na Gross Elsingen i Klein Elsingen.
Kolejnymi właścicielami wsi byli: małżeństwo Osten – Kich, rotmistrz Gustaw von Graevenitz, pochodzący z Berlina Arons, a od początku XX w. do roku 1906 Max Weissleder. Po śmierci Maxa Weissledera majątek (na który składały się nie tylko pola uprawne, łąki, pastwiska, lasy i zabudowania wiejskie, ale także cegielnia i gorzelnia) został zakupiony przez Pruską Komisję Kolonizacyjną z Poznania i rozparcelowany wśród osadników niemieckich.1
Będący siedzibą kolejnych właścicieli wsi pałacyk w Tłukomach jest pięknie położony w południowej części parku (założonego w drugiej połowie XVIII w.) nad jeziorem. Został on zbudowany przed 1810 r. (dokładna data jego powstania nie jest znana) z cegły otynkowanej. Na szczególną uwagę zasługują w nim: kolisty salon z eliptycznymi gabinetami po bokach, polichromie na ścianach gabinetów oraz posadzki i ściany łazienki z oryginalnych, niestety obecnie zdewastowanych, płytek ceramicznych. Zresztą dzisiaj cały ten podpiwniczony, kryty dachówką pałacyk, mimo iż w 1976 r. wpisany został w rejestr zabytków, jest w złym stanie technicznym i wymaga bezwzględnej renowacji.
Kiedy w 1908 r. tłukomski dwór został wykupiony przez Komisję Kolonizacyjną i wieś została zalana osadnikami niemieckimi, pałacyk został przejęty przez kościół ewangelicki, a od 1913 r. dawna siedziba właścicieli stała się plebanią. Do roku 1945 mieszkał tam pastor wraz z obsługą kościoła. Pierwszym pastorem był niejaki Schroeder, a jego kolejnymi następcami Stolzenburg, Rogner, Rutz i Zöckler.
W 1913 r. dla wygody ludności wyznania luterańskiego oraz dla odizolowania ich od mieszkających tu Polaków pośrodku wsi wystawiono kościół ewnagelicki, a naprzeciwko budynek szkoły. Wkrótce jednak znaczna część osadników niemieckich zaczęła opuszczać wieś, gdyż po 1918 r. znalazła się ona w granicach odrodzonego państwa polskiego. Elsingen na powrót stało się Tłukomami. Po poświęceniu w 1948 r. budynek dawnego kościoła ewangelickiego stał się świątynią katolicką (zarządzał nią proboszcz wspólnie z parafią Bługowo), a stara plebania domem parafialnym pw. św. Maksymiliana Kolbego. W styczniu 1986 r. erygowano tu parafię, do której prócz Tłukom należą także: Kijaszkowo, Kunowo i część Młotkowa. Kolejnymi proboszczami w Tłukomach byli: ks. Henryk Czepliński, ks. Jan Broda (1986-1990), ks. Józef Orchowski (1990-1992). Od 1992 r. proboszczem jest ks. Marek Lewandowski.

Opis

Będący siedzibą kolejnych właścicieli wsi pałacyk w Tłukomach jest pięknie położony w południowej części parku (założonego w drugiej połowie XVIII w.) nad jeziorem. Został on zbudowany przed 1810 r. (dokładna data jego powstania nie jest znana) z cegły otynkowanej. Na szczególną uwagę zasługują w nim: kolisty salon z eliptycznymi gabinetami po bokach, polichromie na ścianach gabinetów oraz posadzki i ściany łazienki z oryginalnych, niestety obecnie zdewastowanych, płytek ceramicznych. Zresztą dzisiaj cały ten podpiwniczony, kryty dachówką pałacyk, mimo iż w 1976 r. wpisany został w rejestr zabytków, jest w złym stanie technicznym i wymaga bezwzględnej renowacji.

Park

Niestety nie najlepiej przedstawia się stan zabytkowego parku w Tłukomach. Z braku pielęgnacji i kontroli rozrastający się drzewostan zatarł dawne ścieżki i drogi, a skupiska drzew i krzewów (o imponującej zresztą różnorodności) są dziś najczęściej zdziczałe. Szkoda, bo park może się poszczycić drzewami pomnikowymi, wśród których znajduje się dziesięć dębów szypułkowych (o obwodach od 280 do 380 cm), dwie lipy drobnolistne (o obwodach 410 i 370 cm), jeden świerk pospolity o obwodzie 290 cm oraz topola czarna o obwodzie 350 cm. Wśród drzew zachował się też stawek zasilany strumieniem z pól, wybudowany w 1906 r. grobowiec Maxa Weissledera oraz lodownia na szczycie skarpy nad jeziorem