Pijanowice

Stan obecny

Pałac - Mieszkania prywatne. Stan techniczny bardzo dobry. Formalny stan własności - nieznany.
Folwark - Gospodarstwo Rolne spółka z o.o.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1310 r., kiedy wchodziła ona w skład pow. ponieckiego, utworzonego przez księcia Henryka Śląskiego. W zapiskach grodzkich i ziemskich wieś znajdujemy jako Pyanowice, dopiero w 2. poł. XV w., gdy właściciele zwali się już Pyanowskimi. W krótkim okresie występuje sporo osób figurujących jako dziedzice, dlatego możemy przypuszczać, że wieś była podzielona co najmniej na kilka działów. I tak w latach 60./70. XV w. znajdujemy wdowę po Wawrzyńcu Pijanowskim – Dorotę i jej rodzoną siostrę Katarzynę – żonę sukiennika Jana z Dolska. Siostry te miały braci Jarosza i Jana, którym w 1469 r. sprzedawały wraz z kuzynami Janem Gorzeczskim (pis. oryg.) i Maciejem Pijanowskim swoje części dziedziczne po rodzicach. Z kolei w 1476 r. swoją część Jakub i Jan – pleban w Rydzynie, sprzedawali za 100 grzywien Maciejowi Rokossowskiemu. W kolejnym roku inny dziedzic – Łukasz – zapisywał na połowie swojego łanu i łanie tzw. „liborowskim” 30 grzywien posagu i t. wiana żonie Małgorzacie. W 1489 r. Jan Zolkowski z pobliskiego Zolkowa (ob. Ziółkowo) wyderkował 2 łany osiadłe i 1 pusty w Z. Maciejowi Rokossowskiemu z Pijanowic. Oprócz Pijanowskich pod k. XV w. w zapiskach występuje Błażej Zalewski i Wojciech Sobocki, który sprzedał swoją część dziedziczną w P. Stanisławowi Kotowskiemu. Na pocz. XVI w. z Pijanowic pochodzili kolejni Pijanowscy: Maciej (1511), bracia Krzysztof i Piotr (1523), i Feliks którego w 1528 r. o połowę dworu we wsi pozywała Marta Łącka, żona Jana. Jeszcze w tej połowie stulecia siostry Feliksa powychodziły za mąż, rozdrabniając dobra które poprzechodziły na ich mężów. Tym sposobem we wsi pojawili się Kuczyńscy i Włostowscy. W 1537 r. pojawił się również Jan Żytowiecki, który w 1552 r. sprzedał swe części Jakubowi Rokossowskiemu. W 1561 r. tenże Jakub zamienił się z Wojciechem Pijanowskim za część swojego Rokossowa. Wojciech miał synów Mikołaja, Macieja, Jerzego i Jana. Wraz z nimi w zapiskach wystepowali jednocześnie bracia Jakub i Wojciech Włostowscy oraz syn Wojciecha – Maciej. W 1592 r. Maciej P. sprzedał swe części Maciejowi Niemierzyckiemu. Na pocz. XVII w. wieś przeszła w ręce Gałczyńskich, a w 1639 r. Mateusza Malewskiego. Po zniszczeniach 2. wojny szwedzkiej wieś weszła w skład majętności w Krobii. Przez kolejne 150 lat pozostawała pod zarządem kolejnych posesorów, m.in: Twardogórskich (1701), Zielińskich (1712), Mąkowskich (lata 30. XVIII w.), Jaruchowskich (1741) i Wierzchaczewskich (lata 60. XVIII w.). Ok. 1767 r. posesorem zastawnym Pijanowic został Walantyn Komorowski (w drodze ożenku z Teresą Wierzchaczewską). W tym też roku po raz pierwszy w zapiskach pojawia się dwór w Pijanowicach, na którym rodziły się kolejne dzieci Komorowskich: Anna i Józef. Młody, zaledwie 36-letni Komorowski zmarł w 1770 r. i pochowany został w Poniecu. Kolejnym „dziedzicem” P. został Józef Walknowski ożeniony z Krystyną Potocką. Po śmierci Józefa w 1781 r. jego córka Petronella sprzedała wieś Aleksandrowi Korytowskiemu h. Mora, podkomorzemu królewskiemu. Przy zawieraniu kontraktu w 1783 r. obecni byli bracia Franciszek, Aleksander i Augustyn Walknowscy oraz ks. Klemens (Korytowski?), kantor katedralny poznański. Kolejnym posesorem dóbr był Kazimierz Przeradzki ożeniony z Anastazją Binkowską (Bieńkowską?). W 1790 r. na dworze w Pijanowicach urodził się ich syn Ignacy Józef. Dziedzicem po Aleksandrze został Ludwik Korytowski, ożeniony z Rozalią Bieńkowską. Mieli oni sześcioro dzieci, w tym syna Teofila – kolejnego dziedzica P. Posesorem dóbr był w tamtym czasie Kasper Bieńkowski. Ok. 1815 r. dobra kupił Ludwik Dzierzbicki h. Topór (1770-1849), ożeniony z Józefą Parczewską h. Nałęcz. Mieli oni siedmioro dzieci: Ludwikę, Adelajdę (1806-1870), Ignacego Feliksa, Feliksa Fabiana (1811-1876), Józefę (1811-1828), Stanisławę Honoratę i Józefa Ludwika (1816-1881). Ten ostatni urodził się już w Pijanowicach. W 1827 r. 24-letnia Adelajda zaślubiła w P. Adama Mazurkiewicza, adwokata z Kalisza. Dziedziczka zmarła mając 58 lat, 10 marca 1831 r. Ludwik D. nie ożenił się ponownie. Po 1842 r., kiedy to Józef ożenił się z Anną Smitkowską z Siedmiorogowa, przekazał dobra synowi. W 1845 r. w P. urodził się pierwszy syn młodych dziedziców, któremu dano imię po dziadku - Ludwik. Ten zaś umarł dożywszy zacnego wieku 82 lat, w dniu 8 stycznia 1849 r. i pochowany został u filipinów w Gostyniu. We dworze oprócz Józefa pozostała 44-letnia siostra Ludwika – panna. Pozostałe siostry mieszkały u swoich mężów. Pierworodny syn dziedziców zmarł nie dożywszy roczku. Ich kolejne dzieci to: Maria Józefa zamężna za Kazimierza Błociszewskiego, Józef i Anna zamężna za Wacława Kalędkiewicza. W 1851 r. Dzierzbiccy postanowili sprzedać majątek, który trafił w ręce niemieckiej rodziny Kutznerów. Wśród polskich pracowników folwarku pozostał m.in. zmarły w 1860 r. Władysław Stefański. W 1864 r. zmarł mieszkający od 10 lat u rodziny w Gostyniu były dziedzic P. – Józef Korytowski. Dwa lata później zmarła siostra Józefa – Bibjanna, zam. 2-o v. za Rożnowskiego – dziedzica połowy Gostynia. W 1872 r. dziedzicem Pijanowic był Jan Nepomucen Kucner (jak widać, używał spolszczonej wersji nazwiska; żył w latach 1820-1903). We dworze w P. mieszkała także jego młodsza siostra Józefa. Dziedzic ożeniony był z Jarosławą Stefańską, z którą miał córki: Wandę, Helenę i Stefanię Celestynę (1850-1930). Taż w 1875 r. w Krobii żaślubiła Kazimierza Edwarda Gąsiorowskiego z Gąsiorowa h. Ślepowron (1841-1908), ze Śremu i miała z nim syna Stefana (1878-1935).
W 1885 r. na Pijanowice leżące w pow. krobskim składała się wieś oraz dominium o pow. 393,62 ha. Wieś miała 6 domów i 34 m-ców wyznania katolickiego, zaś dominium 12 dymów i 154 m-ców, również katolików. Z gospodarstwa podawano czysty dochód gruntowy w wys. 6222 marek. Specjalizowało się ono w hodowli bydła holenderskiego oraz owiec rasy Negretti. W 1886 r. dobra Kucnerów nabył Robert Jaeckel z Poznania, który siedział tu tylko trzy lata, a następnie sprzedał P. Heinrichowi Leusmannowi. Wanda Kucner wyprowadziła się do Kalisza, gdzie w 1890 r. „u Świętego Józefa” zaślubiła Józefa Borek-Gostyńskiego. Jej siostra Helena trzy lata później w Gostyniu wyszła za Berga – byłego porucznika, zastępcę guberbatora we wschodniej Afryce. Pijanowice w 1896 r. kupił Walter Conze, za którego rządów unowocześniono majątek, budując m.in. kolejkę polną do Karca i Gostynia. Zapewne też dla Conze’go wzniesiony został obecny pałac. W okresie międzywojennym Pijanowice stanowiły wieś z 260 m-cami i majątek ziemski należący do Waltera Ulryka Conze. W 1926 r. wieś liczyła 260 m-ców; był tu także wiatrak należący do M. Żychlewicza. Dobra specjalizowały się w reprodukcji nasion buraczanych. Na ogólny obszar 391,39 ha składało się 320,39 ha ziem uprawnych, 40 ha łąk i pastwisk, 29 ha nieużytków i 2 ha wód. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 2070 talarów. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Po likwidacji PGR-u całość przejęła któraś z agencji państwowych (ARR lub AWRSP – obecna ANR), która sprzedała lub wydzierżawiała dwór.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6745 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4167_Seide_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac wzniesiony na planie nierównomiernej, odwróconej litery „L”, z okrągłą wieżą w narożniku. Murowany z cegły i częściowo otynkowany, na podmurówce z kamienia. Dłuższa część południowa usytuowana w kierunku N-S, fasadą zwrócona na zachód. Północna część jest piętrowa i dostawiona prostopadle, czyli zorientowana W-E. Całość minimalnie obrócona w stos. do podanych kierunków geograficznych, o ok. 5 st. w lewo. Północna część w swojej płn. elewacji posiada dwuosiowy ryzalit zwieńczony trójkątną wystawką.
Południowa bryła dworu składa się z niższego korpusu nakrytego dachem dwuspadowym i prostopadłej, wyższej części od południa, z poddaszem, nakrytej dachem dwuspadowym. W południowej elewacji tej wysokiej części znajduje się wąski jednoosiowy ryzalit, zwieńczony trójkątnym daszkiem. W elewacji ogrodowej bryła korpusu jest poszerzona i zrównana szerokością z wyższą częścią, tworząc coś w rodzaju sutereny z balkonem, natomiast jej dach łączy się z dwuspadowym dachem korpusu ale jest płaski, o łagodnym spadzie.
Wspomniany korpus, czyli główna – trójosiowa, parterowa część ma od frontu wejście pośrodku, nad którym wznosi się dwuosiowa wystawka zwieńczona trójkątnie. Po bokach tej wystawki znajdują się dwie facjatki z naczółkowymi daszkami. Wejście osłonięte jest wysuniętym daszkiem, dźwiganym od frontu przez dwie pary filarów po bokach, pod którym przechodzi także podjazd do budynku. Warto wspomnieć o elewacjach dworu, gdzie zastosowano motyw muru pruskiego, wykonany z cegły w otynkowanych płaszczyznach. Podobnie wykonano obramienia okien. Dach wyższej części płd. wysunięty w postaci okapu, wsparty na kroksztynach, tzw. „rysiach”.
Co ciekawe, przez ponad 80 układ przestrzenny zespołu dworskiego zmienił się w niewielkim stopniu. Zachowany jest układ dróg oraz kształt i wymiary podwórza gospodarczego. W porównaniu do mapy z 1940 r. zniknął zaledwie jeden budynek wznoszący się pośrodku podwórza i jeden z jego północnej pierzei. Cały zespół zachowany jest w swoich dawnych granicach. Nie ma już też kolei z peronem, leżącym nieco na zachód od folwarku.

Park

Park z XIX w. o pow. 2,5 ha. Park zachowany w dawnych granicach i co ciekawe o względnie czytelnej dawnej kompozycji przestrzennej. Wprawdzie zmienił się układ parkowych alejek, niemniej idzie rozgraniczyć część ozdobną rozciągającą się wokół pałacu i nieco na płd.-zachód od niego, od części użytkowej - północnej, gdzie niegdyś znajdował się sad owocowy. Oczywiście nie byliśmy w parku, zaś wnioski wyciągamy na podstawie analizy map archiwalnych i map Geoportalu. Jedynie też w północnej części spory obszar drzewostanu został wykarczowany i zamieniony na łąkę. Tradycyjnie jak w większości parków podworskich nie „popisali się” tu powojenni geodeci, którzy podzielili park wzdłuż przepływającej przez niego rzeczki. Tym sposobem górna (północna) połowa znajduje się na dużej dz. rolnej nr ...26 o pow. ok. 26 ha, a „dolna” na dz. nr ...42 o pow. ok. 4,5 ha wraz z podwórzem gospodarczym i fragmentem pola. (Geoportal, 7.02. 2018 r.)

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011