Rybieniec

Stan obecny

Własność prywatna.
Rybieniec, nr 7.

Historia

Dwór z 1910 r.
Pierwsza wzmianka o wsi Rybno Minor (Małe) pochodzi z 1397 r. Miejscowość o nazwie Rybieniec nie istniała w dawnych wiekach, a jej obecna nazwa powstała dopiero w okresie międzywojennym. Wcześniej wieś była nazywana Rybienkiem, Rybnem Sawickim albo Skaławskim. Wobec licznych zapisek dotyczących Rybna i Rybieńca - także zwanego Rybnem - spróbujemy wyselekcjonować zapiski dotyczące tylko tej wsi. W większości jej historia jej wspólna z Rybnem i do XIX w. obie wsie miały wspólnych właścicieli. W XVI w. o Małym Rybnie pisał Jan Łaski w swojej Liber Beneficiorum. Wiemy też na pewno, że w 1466 r. z niejakim Piotrem Strzeszkiem z Małego Rybna procesował się Jan Czorczbocz (w innych zapiskach Cordzbok) de Kyszkowo. Z tej informacji dowiadujemy się, że ówcześni właściciele Rybna i Kiszkowa pieczętowali się herbem Korzbok. Z czasem przyjęli nazwisko Rybieńskich, które przewija się w zapiskach do XVII w. W 1489 r. dziedzicami wsi byli Jan i Mikołaj Rybieńscy. Jakieś części Rybienka posiadał też Bogusz Pierzchlieński (pis. oryg.), wzmiankowany w 1517 r. oraz jego brat Andrzej. W 1543 r. Andrzej, Mikołaj i Kasper Rybieńscy, pozywali dziedzica Andrzeja Pierzchieńskiego, dz-a M. Rybna, zaś 3 lata później ten dał wieś (połowę) swemu synowi Maciejowi "z miłości ojcowskiej". Drugą połowę sprzedał w 1550 r. Stanisławowi Radwanowskiemu, zachowując dla siebie i żony Jadwigi Chybskiej tzw. dożywocie. Nowy dziedzic zaledwie 3 lata później dał te dobra Ambrożemu Koszuckiemu (Koszutskiemu, zapewne h. Leszczyc). W 1555 r. oficjalną dziedziczką Małego Rybna była Anna Rybieńska, wdowa po tymże Koszutskim a córka Andrzeja Pierzchlieńskiego. W 1557 r. wydzierżawiła wieś na 3 lata teściowi, Ambrożemu Koszutskiemu, w zamian za zapisane 30 grzywien. W tamtym czasie we wsi na pewno był już dwór, o którym mówi wzmianka z 1579 r. dot. ugody pomiędzy Koszutskimi. W 1584 r. Wojciech Koszutski pozywał dziedzica Wielkiego Rybna - Jana Korczbok Rybińskiego. Posiadał on wówczas 4 i pół łanu osiadłego oraz 1 zagrodnika. Wojciech ożeniony był z Agnieszką Przecławską, z którą miał synów Piotra i Wacława. Zarówno ojciec jak i starszy syn Piotr, nie żyli już przed 1609 r. Dziedzicem został Wacław, który dokupił dobra Karczewo. W 1644 r. sprzedał je za 13 tys. złp. Andrzejowi Borkowskiemu. Niebawem sprzedał także Rybienko, a nowym włascicielem został Łukasz Niemojewski h. Szeliga. Ozeniony był z Heleną Mańkowską z Siączyc; posiadał oba Rybna, Kiszkowo i Łopuchowo. Nie żył już przed 1676 r. W tymże roku wdowa wydzierżawiła dobra Bartłomiejowi Niemojewskiemu. W 1677 r. wdowa scedowała klucz kiszkowski wraz z Rybienkiem bratankom męża: Andrzejowi i Bartłomiejowi. Ostatecznie dziedzicem został Bartłomiej, który nawet pisał się "na Rybienku i Kiszkowie". Ożeniony był z Heleną Pruszakową Bieniewską. Wraz z żoną sprzedali majątek Andrzejowi Marcjanowi z Więcborga i Zebrzydowic Zebrzydowskiemu, staroście rogozińskiemu. Kolejnym posiadaczem Rybienka został Michał z Łagowa Sczaniecki, który w 1692 r. sprzedał dobra swemu ojcu Janowi, za 62 tys. złp. Ten po kolejnych 4 latach sprzedał Kiszkowo i Rybienko Kazimierzowi Przanowskiemu, za 54 tys. złp. Przanowski był dziedzicem co najmniej do 1727 r. Posesorami Rybienka w tamtym czasie była rodzina Jaskóleckich. Bogusław Jaskólecki, syn Ludwika ożeniony był z Beatą Lebenówną. Oprócz Rybienka zarzadzali też dobrami Ostrówko w pow. kcyńskim. Kazimierz Przanowski ożeniony był z Florentyną Gzowską, z którą miał synów Franciszka i Antoniego. Ci w 1745 r. sprzedali Rybienko i Brudzewko Franciszkowi Bojanowskiemu h. Junosza, za kwotę 60,53 tys. złp. Posesorami R. byli wówczas Jan i Anna Białoskórscy, których rodzice byli z kolei posesorami Kiszkowa. W 1763 r. swoją część sprzedał Bojanowskiemu także Stefan Przanowski, syn Józefa, wnuk Kazimierza. Po Bojanowskich włascicielką Rybna Małego była Barbara ze Złotnickich Białobłocka, a następnie Skaławscy. W 1. poł. XIX w. majątek zapewne należał do posiadaczy Rybna Wielkiego - Radzimińskich h. Lubicz. Ok. poł. XIX w. przeszedł w ręce Romana Sawickiego, zaś od nazwiska dziedziców, M. Rybno zostało przezwane "sawickim". Dziedzic zmarł w 1867 r. i dn. 11 lipca pochowany został w Łagiewnikach. Majatek odziedziczył jego syn Roman. Na podst. skapych zapisek trudno powiedzieć, którego Rybna dziedzicem był Edward Sawicki. Przypuszczamy, że w pewnym okresie należały do niego obydwa majątki. W 1874 r. Rybno "Sawickie" zostało wystawione na przymusową licytację i sprzedane. W lipcu 1874 r. nabywcą 874-morgowych dóbr rycerskich, za kwotę 108 tys. talarów, był Henryk Zabłocki h. Łada. W 1885 r. wieś miała 11 domów ze 133 m-cami, w tym 128 katolików i 5 ewangelików. Do folwarku należało 479 ha, w tym 327 ha ziem uprawnych, 23 ha łąk i 43 ha lasów. Folwark oprócz typowych upraw i hodowli bydła posiadał maślarnię i bogate złoża torfu. We wspomnieniu pośmiertnym Edwarda Sawickiego (1892) czytamy, że urodził się w 1815 r. w Lubczu pod Rogowem, ożenił się z Antonią Brudzewską i stracił czworo dzieci, z których najstarszy syn zginął w bitwie pod Ignacewem. W 1896 r. majątek należący do Zabłockiego kupiła niejaka Matecka z Gniezna. Później dobra przeszły w ręce niemieckiej rodziny von Wendorff, która w 1910 r. wybudowała, zapewne na miejscu starszej siedziby, obecny dwór. Do 1945 r. Rybieniec z folwarkiem i pałacem był własnością Friedricha (Fryderyka) von Wendorffa. W 1926 r. pod jego zarządem dobra Rybieniec liczyły 478 ha, a czysty dochód gruntowy wynosił 1041 talarów. Na ogólny areał składało się 382 ha ziem uprawnych, 24 ha łąk i pastwisk, 28 ha lasów, 40 ha nieużytków i 4 ha wód. Majątek specjalizował się w hodowli bydła czarno-białego rasy nizinnej. Po 2. wojnie światowej na bazie folwarku założono Państwowe Gospodarstwo Rolne, podlegające pod zakład w Rybnie. Po przemianach 1989/90 pałac wraz z parkiem przeszedł w ręce prywatne.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Plan Odnowy Miejscowosci Rybieniec - Załącznik do Uchwały Nr 1 Zebrania Wiejskiego Wsi Rybieniec z dnia 21.03.2016 r. (Z Planu Odnowy pochodzi też zamieszczone zdjęcie);
Geoportal;
Mapa: P38-S24-F_KISZKOWO_1933
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Obecny budynek wzniesiony jest na miejscu starszego dworu, w stos. do którego został obrócony w osi i skierowany fasadą w kierunku N/NW. Tym sposobem elewacja ogrodowa skierowana jest na S/SE. Budynek jest podpiwniczony, parterowy, nakryty dachem mansardowym z mieszkalnym poddaszem i facjatkami, nad którymi umieszczono w osi dodatkowe lukarny typu wole oko. W 9-osiowej fasadzie znajduje się 3-osiowy ryzalit zwieńczony trójkątnie, również z dodatkową lukarną. Na wys. piętra posiada niewielki balkon z metalową balustradą; ta kondygnacja ryzalitu zwęża się ku górze, nawiązując tym sposobem do baroku. Elewacja ryzalitu zdobiona jest lizenami, z których dwie "podtrzymują" optycznie balkon. Ryzalit poprzedzony jest schodami ujętymi stopniowanymi murkami. W elewacji ogrodowej znajdują się dwa ryzality umieszczone symetrycznie, zwieńczone trójkątnymi szczytami. Ryzality spina parterowy aneks, na którym umieszczono taras.
Układ wnętrz zachowany, dwutraktowy; w budynku zachowana jest oryginalna stolarka drzwiowa i okienna.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego w znacznej mierze jest zniekształcony. Z zabudowań gospodarczych znajdujących się na wschód od cz. rezydencjonalnej zachowała się jedynie obora; pozostałe zostały wyburzone.

Park

Park z XIX/XX w. o pow. 3,65 ha. Od strony płd. park obniża się w stronę jeziora. W pewnej mierze park pokrywa się z działką ew. nr ...30/16 o pow. 2,842 ha, jednak de facto rozciąga się odrobinę dalej na północ i na wschód, gdzie leży jeden ze śródparkowych stawów (Geoportal, 24.04.2017 r.). Starodrzew rezprezentowany jest głównie przez dęby, lipy, jesiony, klony, akacje i wiązy szypułkowe.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011