Żydowo

Stan obecny

Stan własności nieznany.

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Żydowo to wieś leżąca 12 km na płd.-zachód od Obornik i 14 km. na płd.-wschód od Szamotuł, przy dawnej linii kolejowej Poznań - Krzyż. Pierwsza wzmianka o wsi pojawia się w 1257 r., kiedy to została nadana Jankowi, synowi Wojciecha, przez księcia wielkopolskiego Bolesława (syna Odonica). Synem tegoż Janka był Sędziwoj, zaś ich dalszym potomkiem (pod koniec XIV w.) również Sędziwój - który w 1383 r. przysięgał na wierność niejakiej Marii, córce Ludwika. Dziedzicem innej części wsi był Niemierza, z synami: Mikołajem i Dzierżysławem. W 1386 r. braci tych pozywał Piotr Ditmar Jaworski, kupiec poznański. W tym samym roku Niemierza wygrał proces o 100 grzywien z Iwonem z Komorza, zaś ten zezłoszczony napadł na Żydowo, "gaj spalił i inne wyrządził szkody". W ogóle koniec XIV w. obfituje w sprawy sądowe, szczególnie dot. dziedzica Żydowa - Mikołaja. Ten prawował się m.in. z kasztelanową starogrodzką o kopce graniczne; z żydami poznańskim Mestusem, Janem z Górzewa, Machną - żoną Bawora i na koniec ze Zbilutem z Łekna, który w 1388 r. stawił przeciwko niemu swą siostrę Krystynę.
W XV w. właściciele wsi przyjęli nazwisko Żydowskich, pieczętowali się zaś herbem Nałęcz. Już przed 1465 r. we wsi istniał kościół parafialny. Na przełomie XV i XVI w. dziedzicem wsi był Jakub Żydowski, który z żoną Aleksandrą miał syna Jana. Tenże Jan został właścicielem wsi w 1512 r. Jeszcze w tym samym roku się ożenił, zaś przyszłej małżonce - Dorocie Damasławskiej - zapisywał na 1/2 Ż. po 100 grzywien posagu i wiana. Dorota wcześnie zmarła, a kolejną żoną Jana została Małgorzata Kębłowska. Miał z nią synów: Piotra i Jana; umarł ok. 1535 r. Tenże Jan miał synów: Sebastiana (późniejszego księdza), Wojciecha i Andrzeja, który w 1541 r. ożenił się z Anna Witkowską. We wsi w tym okresie występuje również Marcin Ż. - zapewne syn Piotra Żydowskiego. Bracia wybudowali we wsi pierwotny dwór, wzmiankowany w 1576 r. jako "dwór stary koło kościoła". Zapiska dotyczyła sprzedaży przez Andrzeja połowy wsi, swemu synowi Jakubowi. Już od jakiegoś czasu druga część Ż. znajdowała się w rękach Janusza Przecławskiego, a następnie jego syna Andrzeja (pod k. XVI w.). W 1580 r. Ż. należące do Janusza Przecławskiego miało 10 zagrodników, 1 piekarza i karczmę z ćwiercią łanu. W międzyczasie gdzieś zaginęli (wymarli?) Żydowscy, zaś dziedzicem części wsi był Andrzej Przecławski. Miał on syna Piotra, który ożenił się z Katarzyną Budziszewską. Ci sprzedali wieś Zdzichowskiemu, który w 1629 r. wybudował we wsi nowy kościół. Budynek ten przetrwał do 1827 r., kiedy to uległ zniszczeniu w wyniku pożaru. W pewnym okresie XVII w. we wsi siedzieli także Rozdrażewscy. Zdzichowscy przetrwali w Żydowie "potop" szwedzki, a w 1699 r. Wojciech Z. wraz z synem Stefanem sprzedali część Żydowa, Przecławia, Wielkiego i Małego Krzyszkowa - Stanisławowi Miłaczewskiemu, synowi Marcina. Jednak dopiero 15 lat później Miłaczewski stał się pełnoprawnym właścicielem Ż., gdy swoją część sprzedał mu także Mikołaj Zdzichowski, syn Floriana i Jadwigi Mieszkowskiej. W 1718 r. sprzedał on dobra swemu synowi Jerzemu Marcinowi. Co do imion kolejnego dziedzica są pewne wątpliwości, w zapiskach figuruje on także jako Marcin Grzegorz. W 1721 r. ożenił się z wdową po St. Koczorowskim - Barbarą Korycińską. Mieli oni córkę Dorotę, zamężną za Tadeusza Korytowskiego h. Mora. Tym sposobem dobra przeszły na Korytowskiego w drodze wiana. Pod koniec XVIII w. należały do Melchiora Korytowskiego, cześnika kaliskiego. Majątkiem zarządzali też liczni posesorzy, m. innymi rodzina Logów. Na pocz. XIX w. we wsi wymienia się także Skoraszewskich. Po pożarze kościoła, siedzibę parafii przeniesiono z Żydowa do Soboty.
Około poł. XIX w. wieś przeszła w ręce Włodzimierza Szołdrskiego h. Łodzia, ożenionego z Marią Szołdrską. W 1851 r. urodził się tu ich syn Jan Wojciech Władysław (zm. 1927). Wcześniejsze córki, czyli Józefa i Marianna rodziły się prawdopodobnie w Cerekwicy. Jan w 1880 r. w Usarzewie ożenił się z Antoniną Marią Eleonorą Żychlińską h. Szeliga, z którą mieli troje dzieci: Jana Wiktora, Marię Zenobię Antoninę oraz Wiktora (1887-1932).
W 1888 r. wieś dzieliła się na dobra i wieś gospodarczą z 9 dymami, 84 m-cami (w tym 20 ewangelików) i 105 ha gruntów. Część dworska posiadała 14 domów z 208 m-cami (w tym 6 ewangelików) oraz 745 ha gruntów. Czysty podatek gruntowy (podawany do naliczenia podatku) wynosił wówczas 11572 marki. Wiktor swą przyszłą żonę znalazł na Krajnie, w Witosławiu. Dnia 19 listopada 1887 r. ożenił się tam z Marią Anielą Franciszką Koczorowską h. Rogala (1891-1975). Nie mieli potomstwa. W 1912 r. hrabia nie tracił jeszcze nadziei... w tymże roku przy pomocy architekta Mieczkowskiego wybudował w Żydowie nowy dwór. W 1926 r. majątek pod jego zarządem liczył 678 ha, w tym 642 ha ziemi uprawnej, 3 ha łąk i pastwisk, 32 ha lasu oraz 1 ha wody. Dobra posiadały gorzelnię, suszarnię płatków ziemniaczanych oraz kolejkę polną. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła i koni szlachetnych, a także uprawie buraków cukrowych. W 1930 r. wieś liczyła 343 m-ców. W latach 1943-45 nosiła nazwę Zillerdorf. Po 2. wojnie światowej dawne dobra Szołdrskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5536 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3466_Wargowo_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór, a raczej pałac późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na nierównomiernym rzucie i fasadą skierowany na południe. Starszy dwór wybudowany był na planie prostokąta w dł. osi N-S, zaś fasadą skierowany na zachód. Obecnie dwukondygnacyjny, dziewięcioosiowy, z wysuniętym czterokolumnowym portykiem wielkiego porządku. Na skutek przebudowy i remontów, częściowo pozbawiony cech stylowych.
Zespół dworski założony został na rzucie regularnego kwadratu, z częścią rezydencjonalną od południa i gospodarczą od północy. Układ przestrzenny założenia jest w znacznym stopniu przekształcony.

Park

Park z 1. poł. XIX / XX w. o pow. ok. 9 ha. W parku zaszły ogromne zmiany, zaś jako założenie stricte ozdobne należałoby uznać tylko obszar ok. 5 ha wokół samego dworu. Pozostały drzewostan to pozostałości sadu owocowego od str. zachodniej (część wykarczowano), pozostałości naturalnego zadrzewienia terenu wokół dużego stawu w części płd (staw ten nie znajdował się w obrębie parku) oraz samosiewy, które urosły sobie na polu, w narożniku płd.-wschodnim.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011