Zakrzewo
Langenwalde (1939-45)
Województwo:wielkopolskie
Powiat:gnieźnieński
Gmina:Kłecko
Rodzaj obiektu:Pałac
Powiat:gnieźnieński
Gmina:Kłecko
Rodzaj obiektu:Pałac
Rejestr zabytków
Zespół:pałacowy, nr rej.: 1381/A z 23.02.1973Stan obecny
Centrum Szkoleniowe Pałac w Zakrzewie. Zakrzewo 15Właścicielem obiektu jest Bank Zachodni WBK Nieruchomości S.A.
W pałacu mieści się centrum konferencyjne, hotel i restauracja.
Historia
Pałac z 2. poł. XIX w.Wieś od najdawniejszych czasów występuje w zapiskach razem z sąsiednim Gorzuchowem. Po raz pierwszy znajdujemy ją w zapisce z 1493 r., gdy Stanisław Lubomyslski dokonywał podziału dóbr pomiędzy swoimi synami: Jakubem, Tomaszem i Marcinem oraz wnukiem "privigni vulgaliter" - Stanisławem - synem zmarłego Filipa. Jak sugeruje nazwisko dziedzica pochodził on z Lubomyśla w pow. konińskim, gdzie posiadał swe dobra rodowe. Dziedzic, Stanisław, od pocz. XVI w. zaczął nazywać się Zakrzewskim. W 1513 r. procesował się z Mikołajem Węgorzewskim o zagarnięcie jazu na rzece Okarowicza (?), który to jaz dał mu wcześniejszy dziedzic Gorzuchowa i Zakrzewa - niejaki Pietrasz. Warto dodać, że już wtedy Zakrzewski był wójtem w pobliskim Kłecku. Jego córką była Elżbieta, która wyszła za Jana Królikowskiego. Ci z kolei mieli syna Marcina ożenionego z Barbarą Włoszynowską h. Ogończyk, który w 1551 r. zapisywał jej 1100 złp. posagu i tyleż wiana. Dziesięć lat później w drodze zamiany za Sucharzewo właścicielem Zakrzewa i Gorzuchowa został Mikołaj Mieliński (Mieleński) h. Wczele, burgrabia sądu ziemskiego w Gnieźnie, wojski kaliski. Ożenił się on z Magdaleną Iwińską z Tomic, która w 1593 r. swoją oprawę na dobrach t.j. Zakrzewo, Słępowo, Swiniary Ostrów, 1/2 Gorzuchowa, części Rogalina, Czechy, Dzieczmiarki i Kamieniczek scedowała synowi Mikołajowi. Ten z czasem został kasztelanem kamieńskim. Na przestrzeni wielu lat wyderkował dobra: Gałczyńskiemu, Grzybowskiemu i in. Zmarł w 1639 r. pozostawiwszy fortunę, czyli: "Kruchowo, Jastrzębowo, Strzeżewo Paszkowe, części Strzeżewa Smykowego, Grabowa i na przedmieściach Gniezna Grzybowa, dalej Zakrzewo, Gorzuchów, Słępowo, Kamionek, Rogalinko i Czechy". Całe te dobra po śmierci Mikołaja stały się własnością jego siostry Zofii. Po zamążpójściu tejże majątek przeszedł w drodze wiana na męża - Piotra Mielżyńskiego h. Nowina. Synami Zofii i Piotra byli Wojciech i Aleksander Mielżyńscy, wzmiankowani jako dziedzice Z. w 1654 r. Po śmierci Piotra Zofia dokonała podziału majątku, na skutek którego Zakrzewo dostał Wojciech Mielżyński. Ten zmarł zapewne przed 1674 r. bo później jako dziedzic w zapiskach figuruje jego brat, Aleksander, ożeniony z Zofią z Sienna Sulimowską. Synami tychże byli Jan i Piotr Mielżyńscy, którzy w 1701 r. dokonali "transfuzji" praw do Zakrzewa, etc..., na osobę Pawła Braneckiego ożenionego z Urszulą Skoroszewską. Z dalszych zapisek dowiadujemy się, że Branecki był synem Jana i Jadwigi Mielżyńskiej. W 1718 r. oprócz Zakrzewa i Słępowa posiadał też Dziećmiarki. Synem Braneckich był ksiądz kanonik Jan Branecki z konwentu w Kaliszu. W latach 40. XVIII w. właścicielem Gorzuchowa a zarazem posesorem Zakrzewa był Franciszek Szeliski, który w 1742 r. dokupił Czechy. Dziedziczką była natomiast przyrodnia siostra wspomnianego wcześniej Pawła Braneckiego - Franciszka Mielżyńska, córka Jana z matki Katarzyny Brudzewskiej (czyli wnuczka Aleksandra Mielżyńskiego). W 1757 r. Mielżyńska była już wdową po Stanisławie Trzcińskim h. Rawicz. W tymże roku sprzedawała Zakrzewo, etc... Kazimierzowi Lutomskiemu, podstolemu reczyckiemu, za kwotę 60 tys. złp. Do tej transakcji najpewniej nie doszło, skoro niedługo później nabywcą został Kazimierz Węsierski h. Belina, asesor sądu ziemskiego w Tucholi. Transakcja ta zawarta została w Myszkach, w dniu 2 maja 1758 r. Kazimierz ożeniony był z Konstancją z Tuchołków, z którą miał synów: Teodora i Mikołaja (1743-1823). Na skutek podziału dóbr w 1777 r. Zakrzewo i dobra w pow. tucholskim dostał Mikołaj, ożeniony z Eleonorą Broniewską. We dworze zakrzewskim zamieszkał też ojciec Eleonory - Jan Broniewski (posesor Z.), zmarły w 1783 r. W rękach Teodora Węsierskiego pozostały Myszki, Sławno i Sławienko. W 1784 r. we dworze w Zakrzewie urodził się syn Mikołaja i Eleonory - Ryszard Izydor Wincenty, zaś cztery lata później syn Damazy Aleksy, który zmarł zaraz po swoim chrzcie 11 grudnia 1788 r. Był jeszcze trzeci syn imieniem Marcin.
Mikołaj Węsierski z czasem został stolnikiem i komisarzem apelacyjnym granicznym woj. gnieźnieńskiego. Za swe zasługi został odznaczony Orderem św. Stanisława. Po jego śmierci dobra odziedziczył syn Wincenty. W dniu 14 maja 1811 r. we Wronczynie zaślubił on Józefę Bnińską h. Łodzia, z którą miał pięcioro dzieci, m.in. Albina (1812-1875). Albin Węsierski był polskim patriotą, żołnierzem powstania listopadowego, a także podróżnikiem i miłośnikiem archeologii. Za zasługi wojenne został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Był także członkiem pruskiej Izby Panów. W czasie podróży zagranicznych podpatrywał sposoby organizacji gospodarstw we Francji, które później wdrożył w swoim majątku w Zakrzewie. Wybudował tu nowoczesne zabudowania gospodarcze: obory, stajnię, owczarnię i gorzelnię, a także klasycystyczną oficynę mieszkalną i na końcu opisywany pałac. Architektem był znany podówczas Ludwik Ballenstedt z Gniezna. Dziedzic powodowany patriotyzmem i umiłowaniem Ojczyzny wykupił w 1856 r. od rządu pruskiego Ostrów Lednicki, aby uchronić go przed zniszczeniem. Juz w tamtych czasach znane szeroko były znaleziska archeologiczne znajdujące się w pałacu, m.in. przedmioty wykopane na Ostrowie. Hrabia zaślubił Ludwikę hrabinę Kwilecką z Kwilcza h. Śreniawa / Byliny (1816-1874). Z tego związku pochodziło pięcioro dzieci: Zbigniew Zygmunt (1839-1926), Emilia (1841-1924), Wanda, Celina (1844-1912), Laura Eleonora (1850-1892) i Józefa (1855-1928). Hrabina - Ludwika - zmarła 29 kwietnia 1874 r. i pochowana została w Sławnie. W lipcu tego roku dziedzic dokupił jeszcze Dziećmiarki od Brodnickiego. Sam zmarł 22 września 1875 r. i pochowany został obok żony. Po jego śmierci majątek został sprzedany Wojciechowi Chełmickiemu h. Jastrzębiec (1835-1919). Tenże Chełmicki w 1872 r. w Graboszewie ożenił się z Marią Magdaleną Hulewicz h. Nowina (1872-1891).
W 1885 r. na Zakrzewo składała się wieś gospodarska i dobra ziemskie o pow. 780 ha. Wieś posiadała 62 ha i 4 dymy z 24 m-cami. Na terenie dworskim znajdowało się 71 dymów z 238 m-cami. W skład całego klucza dóbr wchodziły także: Gorzuchowo, Zmiołki, Kaminiec i Sławno. Majątek był w wysokiej kulturze rolnej, posiadał własną gorzelnię, młyn parowy i tartak. Dziedziczka - Maria Chełmicka zmarła dość młodo, mając zaledwie 39 lat. Wraz z Wojciechem mieli dwóch synów: Jana (1885-1891) i Stanisława (1888-1967) ożenionego z Ireną Radońską h. Jasieńczyk. Stanisław i Irena Chełmiccy byli właścicielami majątku do 1939 r. Mieli sześcioro dzieci: Olgierda (1913-1974), Danutę (1915-1982), Janusza (1917-1970), Krystynę, Halinę i Teresę (1926-1997). W 1926 r. majątek liczył 786 ha na co składało się 540 ha ziem uprawnych, 50 ha łąk i pastwisk, 125 ha lasów, 68 ha nieużytków i 3 ha wód. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 2082 talary. Po wybuchu 2. wojny światowej dobra zakrzewskie zajęli Niemcy. W okresie powojennym w pałacu organizowane były m.in. kolonie letnie, przez zakłady Hipolita Cegielskiego w Poznaniu. Od 1978 r. majątkiem w Zakrzewie gospodarowało Państwowe Gospodarstwo Rolne w Rybnie Wielkim, które rozpoczęło prace remontowe, doprowadzonego prawie do ruiny pałacu. PGR został rozwiązany ustawowo na pocz. lat 90. Pałac z parkiem przejęła AWRSP, która sprzedała obiekt obecnemu użytkownikowi.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Strona internetowa Pałacu Zakrzewo: https://zakrzewo.bzwbk.pl/zakrzewo/palac-zakrzewo.html;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!
Opis
Pałac późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N/NE-S/SW, fasadą skierowany na E/SE (wschód z odchyleniem płd.-wschodnim), wybudowany na fundamentach i piwnicach starego dworu z XVIII w. Zostały one pogłębione i urządzono tu nowoczesną kuchnię i stołówkę.Pałac piętrowy z dwupiętrową częścią środkową oraz dwoma bocznymi, parterowymi pawilonami. Całość nakryta dachem mansardowym. Na wypiętrzonej części środkowej obiektu znajduje się taras, z którego przy ładnej pogodzie widoczny jest północny skraj Jeziora Lednickiego. Elewacja budynku na całej powierzchni jest boniowana. Środkowa część fasady zdobiona czterema kolumnami w wielkim porządku, zwieńczonymi jońskimi kapitelami. Przedłużeniem tych kolumn na 3. kondygnacji są pilastry, na tle których znajdują się rzeźby motywów dekoracyjnych składających się z krzyżujących się elementów zbroi i proporców. Nad oknem, w środkowej połaci dachu, znajduje się kartusz z herbem Węsierskich - Belina. Natomiast na balustradzie balkonu 1. piętra umieszczona jest hrabiowska korona Węsierskich. Na parterze pałacu znajdują się pomieszczenia o charakterze reprezentacyjnym, w których odbywają się seminaria i szkolenia. W pokojach na I i II piętrze mieści się część hotelowa.
Neogotycka oficyna wznosi się na płd.-wschód od pałacu. Mieszkali w niej właściciele przed wybudowaniem głównej rezydencji, teraz znajduje się tu recepcja Centrum oraz cześć hotelowa. W dawnej stajni cuglowej urządzona została kawiarenka. W wydłużonym budynku dawnej wozowni mieści się obecnie sala wykładowa, w której prowadzone są szkolenia.
Park
Park krajobrazowy z 2. poł. XIX w. o pow. 14,53 ha. Niegdyś park był nieznacznie większy i miał ok. 16 ha. Założył go w 1859 r. francuski ogrodnik Augustyn Denizot dla Albina hr. Węsierskiego. W parku występuje ok. 50 gatunków drzew i krzewów. W poczet pomników przyrody wpisane zostały: lipa drobnolistna o obw. w pierśnicy 322 cm oraz platan klonolistny o obw. 387 cm. W parku występują 120 i 130 letnie graby i jesiony oraz dęby i lipy. Rosnie tu także daglezja, świerk i brzoza, a z rzadkich roślin występuje m.in. czerwonolistny buk, katalpa zwyczajna i dąb błotny. Godne uwagi są zabytkowe aleje kasztanowców, lip, buków i platanów oraz szpalery grabów. W czasach współczesnych park podzielono na 2 duże działki ewid.: nr ...11/1 o pow. 8,8799 ha oraz ...22/1 o pow. 5,6508 ha. Oprócz wymienionych, pozostały teren wokół parku podzielony jest na kilkanaście mniejszych działek. Z pow. parku wyłączona jest też przepływająca przez niego rzeczka Mała Wełna (Geoportal, 4.08.2017 r.).Inne
Oficyna z 1874 r.Zespół folwarczny z XIX w., nr rej.: 2142/A z 12.01.1988
Gorzelnia
tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011
Komentarze
Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.PS. i ja tez tam byłem