Wilkowo Polskie

Stan obecny

Szkoła Podstawowa im. Kompanii Wilkowskiej Powstańców Wielkopolskich.

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o Wilkowie pochodzi z 1249 r., kiedy to Wilk Awdaniec wybudował we wsi pierwszy drewniany kościół. Parafię erygował tu biskup Andrzej Zaremba ok. 1300 r. Została ona utworzona z części już istniejącej parafii w Przemęcie, stąd też powstały spory pomiędzy plebanami o dziesięciny. Pierwsi znani nam właściciele wywodzili się z rodu Bylinów, a pierwszym który pojawił się w zapiskach (księgach ziemskich i grodzkich) był Jarota, syn Dominika Byliny, kasztelan radzimski (1388-1424). Późniejsi właściciele wsi nazwali się Wilkowskimi, zgodnie z regułą, że przyjmowano nazwisko od zamieszkiwanej wsi. Ród Wilkowskich dość szybko zaginął a na pocz. XVI w. właścicielami wsi byli Gnińscy z sąsiedniego Gnina i Jaktorowscy. W 1513 r. Andrzej Jaktorowski sprzedał Wilkowo Polskie Katarzynie Ossowskiej z Osowej Sieni, żonie Mikołaja Ossowskiego. Ich synami byli: Andrzej, Piotr, Baltazar i Wojciech. W 1518 r. przeprowadzili oni działy rodzinne, na skutek których W.P. dostał Piotr. , który w 1522 r. zapisywał na dobrach 600 grzywien posagu i t. wiana żonie Annie Kotowieckiej, córce Mikołaja, burgrabiego ziemskiego z Kościana. W latach 30. XVI w. Piotr przejął stanowisko po teściu, zaś żonie zapisał dożywocie na tej części dóbr, na której nie miała ona oprawy. Z kolei Anna dała mężowi w dożywocie swoją wieś Kotusz w pow. kościańskim. W 1538 r. Piotr Ossowski zamienił Polskie Wilkowo oraz część Osowej Sieni i Dębowej Łęki za całe połowy Rakoniewic i Gościeszyna plus dopłatę 400 grzywien od Mikołaja Ossowskiego, swego nepota. Zresztą niedługo później Mikołaj dożywotnio wydzierżawił bratankowi świeżo zakupione dobra. W 1548 r. zapisywał na Wilkowie 750 złp. żonie Annie, córce Jana Żychlińskiego h. Szeliga. Ossowscy najwyraźniej bardzo się miłowali, ponieważ jeszcze w tym samym roku Piotr dał stryjowi swój dom w Polskim Wilkowie a oprócz tego pieniądze, klejnoty, ruchomości i broń. W 1550 r. Mikołaj, Baltazar i Piotr przekazywali sobie 400 złp i jakieś grunta z folwarkiem k. Kosciana. Ostatecznie ten folwark (tzw. „Najdakowski”) oraz 6 zagród roli w Dębowej Łęce wziął Piotr Ossowski. W 1556 r. Mikołaj kupił połowę wsi Śniaty od Anny Bieganowskiej. Cztery lata później oddał kościół dysydentom, czyli odmieńcom religijnym przybyłym głównie z zagranicy. Byli to kalwini i luteranie, którzy założyli sobie w Wilkowie zbór ewangelicki. Pierwszym pastorem był niejaki Szymon, następnie Jerzy Clemens, zaś ostatnim z nich był Abraham Thurius, który w 1639 r. zorganizował dla innowierców synod w Wilkowie.
Mikołaj Ossowski miał 4 synów: Stanisława, Mikołaja, Piotra i Andrzeja, którzy w 1582 r. dokonali działów braterskich. W efekcie Wilkowo P. przypadło najstarszemu Stanisławowi a po jego śmierci dobra wziął syn Jakub (1580-1630). W 1628 r. Ossowski oprócz W.P. posiadał Bielawy, Trzebaw, wieś Łodzia, części wsi Wiry, Sowieniec oraz wsie Górka i Niwy w pow. poznańskim. W Wilkowie obok kościoła parafialnego erygował on szpital dla ubogich. Jakub Ossowski ożeniony był z Anną Strzelecką (1590-1633) z którą mieli czworo dzieci: Barbarę, Stanisława, Jana i Zofię (1630-1664). Nas interesuje Zofia, która w 1644 r. wyszła za Kazimierza Władysława Radomickiego h. Kotwicz (1623-1689). Z tej okazji nowy dziedzic będący wyznania katolickiego oddał kościół katolikom a po kolejnych 2 latach biskup Szołdrski formalnie przywrócił go katolikom.
W 1676 r. Radomiccy sprzedali Polskie Wilkowo Andrzejowi Szołdrskiemu h. Łodzia (1640-1703), który 6 lat wcześniej ożenił się z Zofią Radomicką (1650-1700), córką w.wym. Kazimierza i Zofii. Z tej okazji nowy dziedzic postanowił wybudować we wsi dwór, o którym mówią zapiski z ksiąg metrykalnych w Wilkowie. Ekonomami majątku w tym okresie byli Baranowscy a następnie Wasilewscy. W 1705 r. dziedzice byli zmuszeni opuścić wieś z powodu najazdu Szwedów. Przez krótki okres mieszkali w miejscowości Zorga w Branderburgii. Zofia i Andrzej Szołdrscy mieli czworo dzieci: Ludwika (1675-1749), Mariannę, Teresę oraz Ignacego. Ludwik Bartłomiej Szołdrski był kasztelanem gnieźnieńskim oraz starostą generalnym Wielkopolski. Ok. 1713 r. ożenił się z Marianną Bogumiłą Unrug h. własnego (1670-1754), z którą mieli siedmioro dzieci: Stefana Macieja, Józefa Władysława (1701-1757), Andrzeja Antoniego, Wiktorię Ludwikę Rozalię, Joannę Łucję Walentynę, Franciszkę Cecylię oraz Teodozję Bonę. Posesorem zastawnym dóbr wilkowskich był Franciszek Skaławski, chorąży poznański a następnie Jan Lisowski, zmarły w W.P. w 1769 r. W testamencie kazał pochować się u bernardynów w Kobylinie. W 1775 r. synowie Władysława: Antoni i Jakub Szołdrscy dokonali działów rodzinnych, w efekcie czego Wilkowo otrzymał brat Jakub Piotr Kilian (1748-1783), ożeniony z Eufrozyną Gajewską. Mieli oni synów: Wiktora Tomasza Antoniego (1775-1830) i Ludwika Augusta (1776-1776). Po śmierci dziedzica sąd polubowny w Poznaniu ustalił wartość dóbr Wilkowo i Bielawy, które oszacowano na 150 tys. złp. Lista długów Jakuba Sz. liczyła 178 pozycji, czym obciążono spadkobierców: wdowę, syna Wiktora (w jego imieniu występował opiekun Jan Święcicki) oraz Józefa Stablewskiego. Wdowa Eufrozyna wyszła ponownie za mąż, za Kajetana Święcickiego h. Jastrzębiec z którym więcej dzieci nie miała. We dworze w Wilkowie mieszkał wspomniany opiekun małoletniego Wiktora – generał Jan Święcicki h. Jastrzębiec, ożeniony z Joanną Łochocką h. Junosza. Najwyraźniej dobra przejął Rząd Pruski, zaś ich posesorami byli w owym czasie Rafał Nerski z żoną Zuzanną Sokolnicką. W 1815 r. w W.P. urodziła się Tekla Modlibowska, córka Kajetana i Wiktorii z Prądzyńskich. Posesorami dóbr wilkowskich w latach 30. XIX w. byli Antoni Swiniarski z żoną Ludwiką z Prądzyńskich. Ok. 1840 r. władze pruskie postanowiły sprzedać Wilkowo ponownie w prywatne ręce. Nabywcą został Marceli hr. Czarnecki h. Prus/III (1793-1868), ożeniony z Florentyną Izabelą Antoniną Chłapowską z Chłapowa h. Dryja (1795-1873). Mieli oni szęścioro dzieci, z których dobra odziedziczył Antoni (1821-1886), ożeniony z Anielą Józefą Teklą hr. Ponińską z Wrześni h. Łodzia (1828-1873). Ok. 1870 r. Czarneccy wybudowali w Wilkowie Polskim obecny pałac w otoczeniu parku. Ciekawostką jest fakt, że w 1862 r. w Wilkowie zmarła w wieku 101 lat Jadwiga Szołdrska, córka dawnego dziedzica Popowa – Józefa Szołdrskiego i Antoniny Węgierskiej.
Antoni i Aniela Czarneccy mieli czworo dzieci: Annę (1840-1918), Zofię (1852-1923), Antoninę (1854-1918) oraz Jana (1856-1918). W dniu 30 kwietnia 1884 r. Jan hr. Czarnecki zaślubił we Wrocławiu Wandę baronową Ziemięcką z Ziemięcina h. Nieczuja (1864-1943), córkę feldmarszałka wojsk austriackich. Z tej okazji został uznany za oficjalnego nastepcę ojca - Antoniego w Wilkowie. W 1885 r. wieś zwana była z niemiecka Polnisch Wilke i posiadała 80 domów i 641 m-ców, w tym 639 katolików oraz 606 ha gruntów. Do majątku należało 106 ha gruntów i 12 domów z 235 m-cami, w tym 224 katolików. Czysty dochód gruntowy podawany do celów wyliczenia podatku wynosił 8405 talarów. W 1886 r. zmarł w wieku 6 m-cy pierwszy syn Jana i Ziemięckiej – Antoni Hieronim. Oprócz niego Czarneccy mieli pięcioro dzieci: Anielę Marię Barbarę (1885-1982), Teresę (1887-1942), Janusza Hieronima (1888-1933), Marię (1893-1958) oraz Annę Marię Józefę (1894-1954). Po śmierci Jana Czarneckiego oficjalnym dziedzicem Wilkowa został syn Janusz, który 20 grudnia 1924 r. w Warszawie zaślubił Romanę Czarnowską (1904-1966). Miał z nią syna Jana Ludwika Hieronima (ur. w 1925 r.), ożenionego z Margaret Prescillą Hartman i córkę Teresę Marię (1928-1994), zamężną za Jerzego Butkiewicza. W 1926 r. w skład dóbr Wilkowa wchodziły folwarki Celinki i Helenopol. Łącznie miały one 1063 ha obszaru, na co składało się 489 ha ziem uprawnych, 468 ha łąk i pastwisk, 88 ha lasów, 17 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 2801 talarów. Do majątku należała także cegielnia parowa. Właścicielem Wilkowa do swojej śmierci w 1933 r. był Janusz Czarnecki, na stałe mieszkający w Golejewku w pow. rawickim. Później, aż do 1938 r. dobrami zarządzała wdowa. Ponoć jeszcze w 1938 r. Wilkowo kupił Czesław Janicki (Janecki?) z Kościana, ale nie znajdujemy potwierdzenia tej informacji w materiałach źródłowych. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Wilke. Po wojnie dobra Czarneckich zabrał Skarb Państwa Polskiego. Pałac przeznaczony został na cele oświatowe a w latach 60. XX w. przeszedł generalny remont, podczas którego pozbawiony został elementów ozdobnych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Rodzina Jazdonów: http://www.jazdon.pl/bibliografia/wilkowo_ryszard_jazdon.php
Miasto i Gmina Wielichowo: http://archiwum.wielichowo.pl/zabytki-menuturystyka-49
Mapster:
13256 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P40-S23-G_WILKOWO_POLSKIE_1933.jpg
6633 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3964_Poln_Wilke_1944.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neogotycki. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na północ, piętrowy z mezzaninem z dwupiętrową częścią środkową, podpiwniczony, nakryty dachem płaskim o łagodnych spadach. Po bokach piętrowego korpusu dobudowane są niższe, niesymetryczne skrzydła, cofnięte względem fasady, zaś w płd.-wschodnim narożniku znajduje się 4-kondygnacyjna wieża. Wejście główne osłania filarowy ganek. Na skutek remontu z 1960 r. budynek pozbawiony został cech stylowych.

Park

Park z 1. poł. XIX w. o pow. 9,35 ha, znajdujący się w całości na dz. ewid. nr ...1018. Park zachowany jest w dawnych granicach oprócz płd.-zach. narożnika, gdzie wydzielono i wykarczowano plac, na dz. nr ...1019 o pow. 1,6765 ha (Geoportal. 30.03.2018 r.). W parku zachowała się aleja lipowa, szpaler grabów i dwa stawy. Na starodrzew składają się głównie dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, klony jawory, jesiony, graby i olsze.

Inne

Zabudowania folwarczne: rządcówka, obora, stodoła, spichlerz, dwojak, ośmiorak
Kościół p.w. świętej Jadwigi
Grodzisko pierścieniowate

Marek polskiezabytki.pl 2011