Szreniawa

Stan obecny

Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno - Spożywczego.
ul. Dworcowa 5, 62-052 Szreniawa

Historia

Pałac z poł. XIX w.
Szreniawa (dawne Rosnowo) to wieś (siedziba gminy) leżąca 8 km na płn. wschód od Stęszewa. Nazwa ta istnieje dopiero od okresu międzywojennego. Właściwą wieś, czyli Rosnowo, zapisywano również pod nazwami Rossnowo, Rostnowo i Rosznowo. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1352 r. W latach 1352-78 ze wsi tej pisał się niejaki Iwo, a następnie różni Rosnowscy (nie mylić z Rożnowskimi z Rożnowa). Już w 1408 r. znana była Stanisława z R., która zawarła ugodę z Bogusławą z Wielkiej Góry, o połowę Rosnowa i 60 grzywien posagu matki. Niedługo później w zapiskach pojawia się dziedzic Mościc z R., który w 1422 r. płacił pani Śmiechnie (kto to był?). Mieszkał tu też Jaśko z żoną Heleną, zmarły przed 1424 r. oraz Stanisław z Małego Rosnowa. Dzięki tej zapisce wiemy, że już w XV w. wieś była podzielona. Małe R. w odróżnieniu od Wielkiego R. zwano też Rosnówkiem. Genealogia lub monografia rodziny Rosnowskich zajęłaby księgę sporej wielkości, dlatego też ograniczymy się do podania, że najwięcej procentowo było w niej Janów, Maciejów, Jakubów, Wojciechów, Wawrzyńców, jeden Bartłomiej, takoż Sebastian, Krzysztof, a nawet jeden Anioł. - A konkretnie Marcin Anioł Rosnowski (zwany też Angioł), płatnik poboru w 1580 r. wraz z Marcinem Chomęckim z Chomęcic. Rosnowski płacił od 1 półłanku i 2 zagrodników, zaś Chomecki miał 4 półłanki, 3 zagrodników i 1 komornika. Andrzej miał syna Marcina, zwanego jeszcze pod koniec XVI w. "Anioł syn". Ostatecznie ród Rosnowskich w R. wygasł około poł. XVII w.
W międzyczasie przez wieś przewinęli się także Kurowscy, Gruszczyńscy, Skrzetuscy (Wojciech zwany "Jakusz" w 1600), tegoż syn Piotr i wnuk - Krzysztof; Andrzej i Łukasz Skrzetuscy (1616), Kasper Przyborowski (1622), Bartłomiej Rynarzewski (1629), Hieronim Maniecki (1645), Łukasz z Błociszewa Gajewski (1690) oraz jego synowie Stanisław i Franciszek (1714).
W 1730 r. Gajewski zastawił wieś Filipinie de Heyster, wdowie po Franciszku Rozdrażewskim. Jej synem był Franciszek R., starosta pyzdrski. W poł. XVIII w. właścicielem wsi miał zostać Józef Głuchowski, ożeniony z Marcjanną Chłapowską h. Dryja, jednak zapewne na skutek ożenku Anny Gajewskiej z Janem Skarbkiem - ten ostatni otrzymał dobra w wianie. Tenutariuszem R. był wówczas Józef Jagniątkowski. We wsi urodzili się synowie Głuchowskich: Ignacy (1763) i Stanisław Benon (1765) oraz rodziły się liczne dzieci Jagniątkowskich. Józef J., chorąży podlaski z powodzeniem zarządzał majątkiem jeszcze w 1763 r. W latach 80. XVIII w. dziedzicem R. został Józef Gliszczyński, sędzia surogat grodu poznańskiego, kawaler orderu świętego Stanisława. Posesorami za czasów Gliszczyńskiego byli Tomasz Kraszkowski h. Nałęcz z żoną Ludwiką Nieżychowską h. Pomian. W skład majętności w 1793 r. wchodziło także Rosnówko, Rosnowskie Holendry i Jarosławiec. We wsi R. do 1804 r. rodziło się kilkoro dzieci posesorów; w latach tych nastąpiła również zmiana właścicieli, jednakowoż stosownej zapiski na ten temat nie znaleźliśmy. Za to z całą pewnością we wsi był dwór, w którym w 1807 r. zabił się "z melancholii" 25-letni Aleksander Sadowski.
Dopiero w kolejnych latach po raz pierwszy znajdujemy nazwisko posesorów, a następnie dziedziców - Pomorskich. Dziedzicem wsi został syn Wojciecha P. i Jadwigi Gajewskiej - Anzelm - brat Teofila (zm. w 1813 r. w Rosnowie). Żoną dziedzica była Marianna Obarzankowska, która zmarła rok po szwagrze - dnia 17 lutego 1814 r. mając 54 lata. Pomorscy mieli czworo dzieci, w tym syna Franciszka, ożenionego z Antoniną Przyjemską h. Rawicz. W latach 1809-1829 urodziło się jedenaścioro dzieci Pomorskich, w tym pierwsza Pelagia, środkowy syn Józef Ignacy Apolinary (1823), którego ojcem chrzestnym został nauczyciel z dworu - Teodor Konrady; Klementyna (1825), Roman (1829) i pozostali. Pelagia Pomorska wyszła za Edwarda Raczyńskiego h. Nałęcz i byli posesorami majątku. W R. urodziły się ich dzieci: Waleria Wanda (1837) i Mieczysław Stefan (1840). W 1842 r. zmarł syn Franciszka, 28-letni Kazimierz. Rok później umarła 30-letnia córka Emilia. Dziedzic Rosnowa - Franciszek Pomorski - zmarł w R. dnia 29 lutego 1848 r. Cztery lata później wdowa Antonina sprzedała majątek; zmarła w 1853 roku. Nabywcą był Niemiec o nazwisku Hermann Bierbaum, który niebawem przy pomocy architekta K.H. Knobluacha z Berlina, rozpoczął budowę nowego pałacu. Trwała ona w latach 1852-53. Właściciel zmodernizował gospodarstwo, a także przekomponował park dworski. M. innymi Bierbaum wybudował we wsi gorzelnię i cegielnię. Rosnowo dostało też nową nazwę - Marienberg, na cześć żony dziedzica - Marii von Böttiher. Dnia 29 kwietnia 1887 r. urodziła się ich córka Adelajda (Adelheid). Folwark należący do majątku zachował nazwę Rosnowo; znajdował się ok. 1,5 kilometra na płn. zachód od pałacu. Z kolei w lesie, 450 metrów na wschód od pałacu, dziedzic wybudował mauzoleum rodowe. Adelajda Bierbaum ok. 1876 r. wyszła za Ulricha von Maltzan Freiherr zu Wartenberg und Penzlin, z którym miała dwoje dzieci: Adolfa Georga Ottona (ur. 31.07.1877) i córkę Margarette, Elisabeth Adolfine Adele Berthę (ur. 21.05.1880). Adolf ożenił się, lecz zmarł bezpotomny w 1927 r. Jego siostra wyszła za grafa Edgara Hugona Lucknera i miała z nim pięcioro dzieci. Zmarła w 1961 r. Zainteresowani dziećmi znajdą je tu:
https://gedbas.genealogy.net/person/show/1134638855
Utworzone dominium, nie licząc zespołu pałacowego oczywiście, miało na swoim terenie 8 domów z 200 m-cami. Obszar majątku obejmował w 1884 r. (wraz z folwarkiem Hermannsrode) ok. 1171 ha, zaś do oszacowania podatku gruntowego wykazywano kwotę 11850 marek. Część wiejska miała wówczas 3 domy i 101 m-ców. W skład całego okręgu wchodziły: Marienberg, Herrmansrode, Rosnówko i Rosnowo. W 1888 r. okręg miał 13 domów i 335 m-ców oraz obejmował obszar 1099 ha, w tym 656 ha ziemi uprawnej, 34 ha łąk i 198 ha lasów. Niedaleko wsi znajdowały się także autonomiczne Rosnowskie Holendry i Rosnowski Młyn. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. majętność otrzymała nazwę Szreniawa, zaś z rąk niemieckich wykupił ją dr . Józef Glabisz. W 1926 r. dobra wraz z folwarkami Rosnowo i Hilarówko oraz leśnictwem Jarosławiec miały 1171 ha, na co składało się 850 ha ziemi uprawnej, 52 ha łąk i pastwisk, 198 ha lasów, 27 ha nieużytków i 44 ha wody. Czysty dochód gruntowy szacowano na 3299 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 528 m-ców. Były tu dwa sklepy spożywcze, L. Hanzy i Franciszka Sommera oraz gorzelnia należąca do majątku. Po wybuchu 2. wojny światowej Glabiszów wyeksmitowano z majątku. Na skutek reformy administracyjnej III Rzeszy w 1943 r., nazwę Rosnowa zmieniono na Rosenwege. Nazwę Marienberg pozostawiono bez zmian. Po wojnie dawny majątek został zabrany przez Skarb Państwa Polskiego. W 1964 r. na jego terenie utworzone zostało Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno - Spożywczego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Gedbas Genealogy, link https://gedbas.genealogy.net/person/show/1168686605
Geoportal;
Mapster:
17041 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_300_Buk_ca1893_DRMC5820300.jpg
11780467 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3666_Dombrowka_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny, z przewagą cech klasycystycznych. Budynek wzniesiony na rzucie dość krótkiego prostokąta (prawie kwadratu), fasadą skierowany na S/SW (płd./płd.-zach.), piętrowy, podpiwniczony, nakryty czterospadowym dachami z wystawkami w każdej z czterech elewacji, zwieńczonymi trójkątnymi frontonami. Pośrodku fasady nieznaczny ryzalit, zaś przed wejściem podest, na który prowadzą dwubiegowe schody z obu stron.

Park

Park z poł. XIX w. praktycznie nie zachował się do czasów obecnych, z wyjątkiem grupy kilku drzew na E/NE (wschód/płn.-wschód) od pałacu. Jego teren zajęły budynki muzeum, trawniki, klomby i alejki. Przed 1945 r. park miał 5,64 ha obszaru.

Inne

Dworek "myśliwski" (przeniesiony z Będlewa), na terenie parku, drewn., 2. poł. XIX w., nr rej.: 2354/A z 18.04.1995
Zespół folwarczny (ul. Dworcowa 7), poł. XIX w., nr rej.: 9/Wlkp/A z 27.05.1999
Gorzelnia
Mauzoleum rodz. Bierbaum, poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011