Pudliszki

Stan obecny

Pałac znajduje się na progu całkowitej ruiny. Stan własności pałacu nieznany. W ostatnich latach budynek wystawiony był na sprzedaż.

Historia

Pałac z 1. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1245 r., kiedy to Wierzbięta i Racława - wdowa po Klemensie, nadali wieś o ówczesnej nazwie Pudliskowo klasztorowi cysterek w Łubnicy. Pierwszych właścicieli - Pudliszkowskich - znajdujemy tu w 2. poł. XV w. We wsi znajdował się wówczas niewielki gród, a jej tereny były podzielone co najmniej na 4 działy, należące także do Krajewskich, Drogoszewskich i Smogorzewskich. Pudliszkowscy posiadali także sąsiednie dobra Krajewki (Krajewice) i Badurkowo, które w późniejszych czasach zanikło. W 1. poł. XVI w. do grona współwłaścicieli Pudliszek dołączyli Rossnowscy oraz Jakub Rokosowski. W 1564 r. we wsi było 3 i pół łanu osiadłego, z których płacono po 12 gr. dziesięciny biskupom poznańskim. W 1580 r. było tam 6 łanów osiadłych, 7 zagrodników i wiatrak. Pod koniec XVI w. wśród dzierżawców pojawił się Adam Kołaczkowski. Dziedzicem był wówczas Mikołaj Pudliszkowski, który w 1597 r. zapisywał na połowie dóbr 2000 złp. posagu wiana swej żonie Annie Bojanowskiej h. Junosza. Na pocz. XVII w. puścił on dobra na wyderkaf Piotrowi Piotrowskiemu, synowi Wojciecha. Mikołaj zmarł przed 1608 r. Wdowa zarządzała majątkiem do 1620 r., kiedy to skasowała swoją oprawę na Pudliszkach, a wszystkie zapisy i prawa scedowała na syna Stanisława. Ten w 1623 r. zapisywał narzeczonej Barbarze Kąkolewskiej 6 tys. złp. gotówki i 2 tys. wyprawy jako posag i t. wiana. Niebawem miał miejsce ślub, a jego owocem był kolejny Stanisław P., następnie córki: Helena, Marianna, Katarzyna i Anna Pudliszkowskie. Helena wyszła za Hieronima Chojeńskiego, a następnie za Andrzeja Borek-Gostyńskiego h. Gryzima, z którym mieli syna Adama. W 1659 r. spisywali oni wzajemne dożywocie. Ciekawe zapiski o spadku Andrzeja Gostyńskiego pochodzą z 1686 r. Jakieś kwoty z dóbr Pudliszki zapisał on dzieciom z matki Katarzyny Radomickiej. Byli to: Jan, Franciszka, Teresa, Ludwika i Marjanna. Dobra Pudliszki przekazał synowi Adamowi. Ponadto darował: srebro Katarzynie Radomickiej, "suknie starszemu synowi Adamowi, żupan atłas. synowi Janowi, suknię z lisami córce Teresie, zrzebczyka (?) synowi Franciszkowi". W 1688 r. Adam sprzedał dobra Chryzostomowi (Krzysztofowi) Gorzeńskiemu, żupnikowi bydgoskiemu za kwotę 93 tys. złp. Ten już w 1692 r. sprzedał wszystko Jerzemu na Skokach Unrugowi, wojskiemu wschowskiemu, synowi Krzysztofa. Następnie dziedzicem był Ludwik Gorzeński, a po nim Maciej Borzęcki (ok. 1720). Około 1730 r. dziedzicem Pudliszek był już Kasper Miaskowski h. Bończa, ożeniony z Jadwigą Miaskowską. Ok. 1740 r. Miaskowscy wybudowali w Pudliszkach dwór, o którym mówi wzmianka z 1742 r. Ponoć znajdował się on na wyspie i posiadał zwodzony most. Dziewięć lat później kolejnym właścicielem był Andrzej Wilczyński h. Poraj, chorąży chorągwi pancernej, ożeniony z Katarzyną z Kunowskich. Taż zmarła w 1758 r. a kolejną żoną zacnego chorążego została Urszula Kowalska. Po Andrzeju Pudliszki i Kuczynę otrzymał Ignacy Wilczyński. Posesorem majątku był już wtedy Wojciech Morawski, sędzia ziemski wschowski, który w 1778 r., pod zakładem 108,5 tys. złp. sprzedał na rzecz stryjecznego bratanka Wojciecha dobra Belęcin i część Karchowa. W 1796 r. kupił Pudliszki i Czachorowo. W 1780 r. Morawski ożenił się z Zofią Sczaniecką, córką Michała i Krystyny z Bojanowskich, z którą spisywał wzajemne dożywocie w 1786 r. Mieli oni łącznie siedmioro dzieci: Michała, Józefa, Franciszka, Kajetana oraz przedwcześnie zmarłych: Ignacego Pantaleona Kajetana i Piotra oraz Krystynę Wiktorię Józefę zmarłą w tydzień po urodzeniu w 1793 r. W tym miejscu wypada nadmienić, że Franciszek (ur. w 1783 r.) był patriotą, żołnierzem napoleońskim, adiutantem Jana Henryka Dąbrowskiego a później także generałem wojska polskiego. W tamtym czasie na dobra oprócz Pudliszek składały się: Karzec, Kokoszki, Kuczyna, Kuczynka i Zawady. Ok. 1790 r. Pudliszki kupił Jan Pruski h. Leliwa, ożeniony z Ludwiką Sczaniecką z Łagowca h. Ossoria. Mieli oni córki: Franciszkę (ur. 1798), Mariannę (ur. 1800) i Józefinę (Józefę) Judytę (1804-1877). Dziedzic Jan Pruski był posłem na sejm w 1779 r., a w czasach Księstwa Warszawskiego sędzią pokoju w Kaliszu. Za czasów jego rządów komisarzem majątku był Ignacy Dzierzbicki ożeniony z Magdaleną Pruską, zaś administratorem Ludwik Dzierzbicki. Dziedzic zmarł w wieku 82 lat, dnia 1. czerwca 1824 r. Dobra po teściu objął Józef hr. Łubieński (1797-1885), który 18 maja 1823 r. zaślubił Józefę Pruską. Wesele odbywało się w Pudliszkach i w Krakowie, skąd pochodził 26-letni hrabia. Rok później w Pudliszkach urodził się syn Włodzimierz (1824-1849). Następnie rodziły się córki: Tekla Anna, Franciszka, Antonina Maria, Wiktoria, Maria Paulina Róża, Irena, Barbara i Ludwika Joanna. W 1823 r. Józef Łubieński w południowej części parku wybudował obecny pałac. W 1831 r. w pałacu tym gościł Adam Mickiewicz. W 1840 r. syn Józefa - Włodzimierz Łubieński ożenił się z Luizą des Loges, z którą miał syna Kazimierza Jana (1849-1891). Już w 1847 r. dziedzic wybudował w Pudliszkach cukrownię, będącą jedną z pierwszych w Wielkopolsce. Dzierżawcą dóbr będących własnością Józefa Ł. był Filip Skalski, ożeniony z Józefatą Kurcewską. Mieli oni dzieci: Antoniego, Aleksandra, Juliana, Antoninę i Barbarę. Skalski był chorążym wojsk polskich, zmarł po żonie, w Pudliszkach, mając 80 lat w 1854 r. W 1862 r. wieś została sprzedana w ręce Niemca Kennemana, za kwotę 350 tys. talarów.
W 1885 r. na Pudliszki składały się: wieś, dominium i okręg dominalny. Wieś miała 20 domów i 148 m-ców, zaś dominum 9 domów i 225 m-ców. Obszar majątku wynosił 574,93 ha, na co składało się 379,41 ha ziem uprawnych, 119,91 ha łąk, 30,59 ha pastwisk, 91,18 ha lasów, 21,85 ha nieużytków i 1,99 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 9581 marek. Na okręg dominalny oprócz P. składały się: Karzec, Leśnictwo karzeckie, Kokoszki, Kuczyna i Kuczynka. Cały okręg posiadał 18 domów i 596 m-ców, w tym 103 ewangelików i 493 katolików. H. Kennemann postanowił zlikwidować cukrownię i przebudował ją na gorzelnię. Przebudował także pałac i zmodernizował jego wnętrza. W okresie międzywojennym na Pudliszki składała się wieś oraz majątek. W 1926 r. było tu 484 m-ców, zaś dobra należały do Stanisława Fenrycha i liczyły 743 ha. Dziedzic kupił Pudliszki w 1919 r.; był inżynierem rolnictwa i postanowił uruchomić w majątku przetwórnię warzyw i owoców. Tu miejsce ma historia powstania logo zakładu, czyli "gruszek na wierzbie". Otóż majątek był wówczas w podłej kondycji finansowej i było wielu wątpiących w przedsięwzięcie dziedzica, którzy tak właśnie mówili: że zobaczy on zyski jak gruszki na wierzbie. Pierwsze prace podjęto w piwnicach pałacu i już po 2 latach Fenrych udowodnił, że zakład przynosi dochód. Wówczas też postanowił jako logo zakładu wykorzystać wierzbę z rosnącymi na niej gruszkami. Po bokach wierzby umieszczono liczbę oznaczającą rok rozpoczęcia produkcji 19 - 20. W 1923 r. otwarta została nowa fabryka. Na ogólny areał majątku składało się 546,45 ha ziem uprawnych, 140,42 ha łąk i pastwisk, 31,27 ha lasów, 18,58 ha nieużytków i 6,45 ha wód. Oprócz fabryki "konserw owocowych" majątek posiadał gorzelnię, cegielnię, tartak oraz wytłocznię win. Specjalizował się także w hodowli bydła czarno-białego rasy nizinnej. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 3768 talarów. W 1927 r. fabrykę przystosowano do produkcji ketchupu i już w 1930 r. pomimo kryzysu zatrudniała ona ok. 800 osób. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Grossgarten. Po 2. wojnie światowej dawne dobra ziemskie wraz z zakładem przejął Skarb Państwa Polskiego. W latach 90. XX w. zakład sprywatyzowano i sprzedano niemieckiej firmie H.J. Heinz. Pałac w okresie powojennym był użytkowany, a jego częściowy remont wykonano w 1957 r. Od momentu opuszczeniu przez użytkowników budynek sukcesywnie popada w ruinę.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Wikipedia.de: https://de.wikipedia.org/wiki/Pudliszki
Tablica informacyjna U.G. w Krobii stojąca na terenie zespołu;
Mapster:
13295 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P41-S24-G_KROBIA_1933.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi NE-SW, fasadą zwrócony na SE, piętrowy, podpiwniczony i nakryty czterospadowym dachem mieszczącym poddasze. W obu 11-osiowych elewacjach znajdują się nieznaczne ryzality akcentowane jońskimi pilastrami, zwieńczone trójkątnymi frontonami. W fasadzie wejście osłonięte jest daszkiem wspartym na słupach; w elewacji ogrodowej przed wejściem znajduje się szeroki taras. Układ wnętrz dwutraktowy.
Podwórze gospodarcze znajduje się w kier. płd.-zachodnim od części rezydencjonalnej, zaś fabryka po stronie płd.-wschodniej. Początkowo (lata 30.) było to tylko kilka budynków, obecnie jest ich ok. 20-tu.

Park

Park krajobrazowy z XIX w. o pow. ok. 5,7 ha z zabudowaniami, nie licząc boiska. Współczesny podział geodezyjny tylko częściowo uwzględnia istnienie parku; jego zewn. granicę od str. zachodniej wyznacza granica działki nr ...359/32 o pow. 6,3557 ha, na której obecnie znajduje się połowa placu sportowego. Druga połowa tegoż placu leży poza granicami dawnego parku, na dz. ewid. nr ...354/3. (Geoportal, 24.01.2018 r.) Wschodnia część parku poszatkowana jest na wiele działek, a wymienianie ich numerów w opisie pozbawione jest najmniejszego sensu, tym bardziej biorąc pod uwagę ich dziwne kształty, nie mające odniesienia do dawnej kompozycji przestrzennej, która została całkowicie zniekształcona. Niegdyś park rozciągał się nieco dalej na płn.-wschód, gdzie znajdował się sad owocowy. Zaraz za parkiem i sadem zaczynała się kolonia mieszkalna zwana Kokoschki. Od str. zachodniej znajduje się staw z wyspą pośrodku. Na drzewostan parku składają się głównie gatunki krajowe, m.in. pomnikowe platany klonolistne, buki i wiązy polne.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011