Skatalogowanych zabytków: 11365
Zarejestruj się

Połażejewo

Pfohlsheim (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:średzki (wielkopolski)
Gmina:Środa Wielkopolska
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy z 2 poł. XIX w.
Obiekt:pałac, nr rej.: 2090/A z 30.05.1986
Park:nr rej.: 23/A z 7.04.2000

Stan obecny

Własność prywatna. Hotel ..Obecnie w pałacu znajduje się centrum hotelarsko – konferencyjne i szkoleniowe

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Połażejewo to wieś leżąca przy DK nr 432, w odległości 7,5 km na wschód od Środy Wielkopolskiej. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z końca XIV w., kiedy to z "Położejewa" pisał się Mikołaj Międzyborski (także z Międzyborza, później Chociczy). Z kolei pierwszym znanym Położejewskim był Przybysław, który w 1421 r. toczył proces z Wacławem Hempelem (późniejszym mieszczaninem w Kaliszu). Zapewne bratem Przemysława był Mikołaj, który w 1424 r. zastępował w sądzie Tomisława Sieńskiego, przeciwko Wichnie Sieńskiej, którą reprezentował niejaki Gumpracht. Mikołaj kilka lat później został wicepodsędkiem i wicechorążym w Kościanie, wyniósł się z P. i przeprowadził do wsi Chaławy.
Położejewscy około poł. XV w. sprzedali wieś możnemu rodowi Bnińskich h. Łodzia. W 1475 r. wieś na skutek podziału majątku stała się własnością Agnieszki, siostry Mikołaja Bn., kasztelana kamieńskiego. Zacna ta pani była wdową po Janie z Kobylan. Jeszcze tego samego roku wraz z siostrą Barbarą (obie były córkami Piotra z Bnina) przekazały cały swój majątek stryjowi - biskupowi Andrzejowi z Bnina. Jednak na skutek (dość zawiłego) kontraktu, Położejewo pozostało przy Agnieszce. W 1476 r. wyszła ona za Jakuba "Kota" z Dębna, wojewodę sandomierskiego, starostę krakowskiego, etc. Krótko po ślubie sprzedała (scedowała) swe liczne wsi w pow. pyzdrskim mężowi. Jaki udział w tym majątku miał stryj Agnieszki - Jerzy Tomicki? Tego nie wiemy. Nie wszystko odnotowali skrybowie i niestety nie znaleźliśmy zapisu sprzedaży tych dóbr kolejnemu właścicielowi - Ambrożemu Pampowskiemu h. Poronia. Wiadomo, ze Środę z przyległymi wsiami odkupił on w 1494 r. właśnie od Tomickich. Pięć lat później - za zgodą królewską - zapisywał on na Środzie, Liśćcu, Modle i Położejewie kwotę 1000 złp. swej żonie - Annie z Grodźca.
Pampowski był właścicielem ogromnych dóbr i co oczywiste nie mieszkał w P., ani prawdopodobnie nawet nie widział tej wsi na oczy. W 1510 r. sprzedał Położejewo kapitule gnieźnieńskiej. Pierwszym dzierżawcą folwarku został ksiądz Zygmunt z Kamieńca, kanonik gnieźn. i poznański. Jeszcze w 1521 r. księży pozywał Hieronim Mosiński, spadkobierca Elżbiety Bnińskiej, która miała oprawiony posag, m. innymi na Połażejewie. W 2. poł. XVI w. folwarkiem kapituły zarządzał Wojciech Siemikowski, scholastyk gnieźn. Po nim dzierżawcą został Szymon Górski, a w 1618 r. Drzewicki, kanonik gnieźnieński. W latach 20. dzierżawę folwarku kapitulnego objął Jerzy Przyborowski.
W okresie wojen szwedzkich brak zapisek o dzierżawcach, dopiero w 1681 r. znajdujemy Mateusza Brzozowskiego, ożenionego z Katarzyną Siedlecką, który w tymże roku sporządził w P. swój testament. Zupełnie słusznie, bo wkrótce zmarł, zaś wdowa wyszła za Wojciecha Dzierzbińskiego, a następnie (1687) za Tomasza Bagińskiego. Sprawami kapituły i majątku w tym czasie zarządzał ks. Stanisław Żeromski. Przez kolejne kilkadziesiąt lat dzierżawcami byli Dzierzbińscy, aż do zamążpójścia Anieli D. z Janem Korytowskim h. Mora, posesorem Włostowa. Ślubu w kaplicy wsi Chwałkowo udzielał brat p. młodego - ks. Józef Korytowski, kanonik gnieźn., a zarazem sędzia surogat poznański. Posesorem Połażejewa był już wówczas Józef Modlibowski h. Dryja, który siedział tu aż do sekularyzacji dóbr pod koniec XVIII w.
Na pocz. XIX w. wieś weszła w skład majątku Winnagóra, nadanego przez Napoleona - Henrykowi Dąbrowskiemu (1755-1818), którego drugą żoną była Barbara Chłapowską h. Dryja (ur. 1757). Z pierwszej żony nasz bohater narodowy miał pięcioro dzieci, z drugiej także pięcioro, w tym Bogumiłę Bogusławę (Paryż 1814 -Poznań 1901). Dnia 3 grudnia 1835 r. w Częstochowie, Dąbrowska wyszła za Teodora Mańkowskiego h. Zaremba (1816-1855), z którym miała siedmioro dzieci: Napoleona Ksawerego (1936-1888), Marię Nepomucenę Julię (1837-1924), Sewerynę, Julię Joannę (1843-1907), Barbarę (1845-1910), Łucję (1850-1857) oraz Wandę Ludwikę (1855-1855). Tak więc oficjalnym dziedzicem Połażejewa był co najmniej do 1851 r. Teodor Mańkowski. Prawdopodobnie pomiędzy nim, a Kosińskim był jeszcze jedne właściciel. W ks. adresowej z 1873 r. odnotowano "Josef Golski'sche, Erben". Wieś miała wówczas 1196 mórg, w tym 1111 m. ziemi uprawnej, zaś czysty doch. gruntowy wynosił 1621 talarów.
Kolejny właściciel P. - Witold Bronisław Edmund Kosiński h. Rawicz (1846-1928), był synem Władysława Euzebiusza (1814-1887) i Emmy Anny Węgierskiej, zaś wnukiem Antoniego Amilkara (1769-1823) walczącego razem z Henrykiem Dąbrowskim. W 1873 r. w Koszutach 27-letni Witold zaślubił 21-letnią Marię Wantych-Rekowską (1851-1911), córkę dziedziców Koszut. Zapewne dopiero po ślubie stał się on posiadaczem Połażejewa i kto wie, czy budowy nowego pałacu nie wsparli rodzice panny młodej? Rok później dziedziczka niosła do chrztu dziecko Zakrzewskich (swej siostry Wandy i Władysława Z.) z Kokorzyna - Barnarda Izajasza Napoleona, sami zaś Kosińscy prawdopodobnie dzieci nie mieli. Dlatego też 17 maja 1883 r. Witold Kosiński sprzedał majątek - pochodzącemu z Wrześni - Wacławowi Boeningowi.
W 1888 r. we wsi było 8 domów ze 114 m-cami wyznania katolickiego. Dobra obejmowały 354 ha, w tym 318 ha ziemi uprawnej, 25 ha łąk, 2 ha lasu i 9 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 5262 marki. W 1913 r. P. stanowiło dobra rycerskie z dochodem jak poprz. Areały poszczególnych gruntów od 1888 r. również zmieniły się bardzo nieznacznie (322 ha roli). W gospodarstwie hodowano 60 koni oraz 200 szt. bydła plus 6 szt. cielaków. Majątek posiadał gorzelnię i znany był z wydobycia torfu.
Żoną Boeninga była Zofia Kieffer, z którą mieli córkę Helenę i syna Kazimierza. Dnia 21 listopada 1913 r. Helena wyszła za Bolesława Strachanowskiego z Prus Wschodnich. Kazimierz po studiach praktykował w sądzie we Frankfurcie nad Menem, później był prawnikiem, żołnierzem w 1. wojnie światowej, po 1919 r. dyrektorem departamentu w ministerstwie byłej dzielnicy pruskiej, a po jego likwidacji osiadł w rodzinnym majątku w Połażejewie. W 1922 r. dokonał przebudowy pałacu, umieszczając na fasadzie swoje inicjały. W 1926 r. pod jego zarządem gospodarstwo miało 318,3 ha, w tym 270,7 ha ziemi uprawnej, 29,1 ha łąk i pastwisk, 6,4 ha lasu i 2,1 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 1618,4 talarów. W 1930 r. Połażejewo stanowiło obszar dworski w pow. średzkim i liczyło 130 mieszkańców.
Boening został aresztowany przez Niemców w październiku 1939 r. i 20-go rozstrzelany na rynku w Środzie. W pałacu w czasie wojny mieściła się m. innymi kwatera oficerów Luftwaffe. W 1945 r. zwłoki Boeninga ekshumowano i przeniesiono do mogiły powstańców wielkopolskich. Dobra w Połażejewie po wojnie rozparcelowano i utworzono tu Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną, która w 1988 r. podjęła nieukończoną próbę remontu pałacu. Po przemianach 1989/90 pałac przejęła AWRSP, a w 2007 r. przeszedł on w ręce prywatne. W 2011 r. budynek został wyremontowany i zaadaptowany do celów konferencyjno - hotelowych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny, z elementami klasycystycznymi, dwukondygnacyjny. Budowlę kształtują trzy bryły o nierównej szerokości i wysokości. Korpus główny będący zasadniczą częścią pałacu wzniesiony został na planie prostokąta, jest piętrowy, przykryty dachem płaskim z attyką. Elewację frontową i tylną - siedmioosiową, poprzedzają tarasy ograniczone ozdobnymi balustradami. Elewacje frontową, będącą jednocześnie elewacją ogrodową poprzedza duży taras, ograniczony dwustronnie biegnącą balustradą, nad którym na czterech kolumnach wspiera się w balkon. Elewacje obiega rytm prostokątnych okien ujętych w proste obramienia i profilowane listwy nadokienne. Budynek posiada dwie przybudówki parterowe, flankowane na narożach wieżyczkami zwieńczonymi krenelażem.

Park

Park krajobrazowy z końca XIX w. Założenie zostało zrewitalizowane, oczyszczono park z samosiewów, oraz dokonano nowych nasadzeń. Park który niegdyś był znacznie większy, obecnie ma pow. około 3,5ha. Dawne granice wytycza szpaler wysokich drzew, rosnących niegdyś na jego obrzeżach. Ozdobą jest piękny staw leżący w jego środkowej części. Drzewostan jest reprezentowany przez typowe parkowe gatunki drzew w wieku 100-150 lat.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Połażejewo – pałac Mańkowskich , Czartoryskich , Kosińskich z pocz. XIX w
Obecnie w pałacu znajduje się centrum hotelarsko – konferencyjne i szkoleniowe