Nieszawa

Stan obecny

Na progu ruiny.
Stan własności nieznany.

Historia

Pałac z 1. poł. XIX w.
Nieszawa to wieś leżąca 6 km na płn. wschód od zakola Warty, w odległości 12,5 km na wschód od Obornik. Pierwsza wzmianka w której nazwę zapisano w postaci "Meszewo" pochodzi z 1388 r., kiedy to Mścigniew z M. wygrał proces z Bartłomiejem Chomęckim z Chomęcic. Aż do pocz. XVIII w. wieś występowała w zapiskach jako Mieszewo. Od pocz. swego istnienia należała do parafii w Białężynie; dziesięcina snopowa z M. należała do plebana w B. Pierwsi właściciele wsi przyjęli nazwisko Mieszewskich, które zniknęło z zapisek dopiero ok. połowy XVII w. W 1463 r. Jan Mieszewski zapisywał na poł. M. po 100 kop posagu i wiana żonie Annie. Na pocz. XVI w. dziedzicem wsi był Maciej, który w 1520 r. zapisywał żonie Katarzynie 100 kop posagu i t. wiana. Rok później wziął na wyderkaf 20 grzywien od Barbary Skrzetuskiej, której od tej sumy płacił 1 kopę czynszu rocznie. Synem Macieja był Wojciech, który w 1555 r. zapisywał po 1000 złp. posagu i wiana żonie Barbarze Boboleckiej (seu Bzowskiej, albowiem była ona córką Mikołaja Bzowskiego). W tym samym roku ponowił zapis, dodając jej po 400 złp. posagu i wiana na połowie wsi, dworu, folwarku i młyna.
Ród Mieszewskich wygasł w XVII w., zaś w 2. poł. tegoż wieku występuje tu już Wojciech Dobiejewski, po którym wieś przeszła w ręce syna - Jakuba. Zapewne to ów Jakub sprzedał Mieszewo Aleksandrowi Biegańskiemu, ożenionemu z Heleną Schlichting. Ci mieli dwie córki: Annę Małgorzatę zamężną za Przecława Gruszczyńskiego i Ludwikę Mariannę, zam. za Stanisława Przystankowskiego. W 1708 r. doszło do podziału majątku po zmarłym ojcu. Mieszkowo (za dopłatą 14 tys.) przypadło starszej siostrze Ludwice, czyli Przystankowskim. Byli oni wyznania ewangelickiego; za ich panowania wieś otrzymała ostatecznie nazwę Nieszawa. W N. rodziły się ich dzieci: Marianna i pięciu synów: Maciej Andrzej, Aleksander, Zbigniew, Mikołaj oraz Ludwik. W latach 30. XVIII w. sprzedali oni wieś Janowi Siklickiemu, zaś ten Żychlińskim h. Szeliga. Bogusław i Jan Żychlińscy w 1741 r. sprzedali N. Joannie z Dziembowskich, córce Konrada i Ewy Bojanowskiej - żonie Chryzostoma Kąsinowskiego. Trzynaście lat później ta sprzedała wieś Ignacemu von de Osten-Sacken, synowi Jana i Ludwiki Rydzyńskiej. Zaznaczmy tu, że kolejni dziedzice wsi również byli "heretykami", czyli jak to się w tamtych czasach mówiło - akatolikami. Ich nazwisko zapisuje się również w postaci Sacken von Osten, a w zapiskach pojawia się w najróżniejszych postaciach, najczęściej po prostu "Ostenów". Żoną Ignacego była Justyna Kąsinowska, a w 1768 r. w N. urodził się ich syn Kazimierz Longin. Wieś przez cały ten czas wchodziła w skład parafii w Białężynie. Kolejne dzieci właścicieli to Teodor, Ignacy i Józefata. W 1791 r. bracia sprzedali majątek Adamowi Zygmuntowi Żychlińskiemu. Ten jednak zmarł rok później, więc bracia ponowili transakcję, tym razem sprzedając dobra synom Adama Ż.: Aleksandrowi, Bogusławowi i Piotrowi.
Po III rozbiorze Polski wieś najprawdopodobniej przeszła na ok. 40 lat w obce ręce. Pałac wybudowany został w 1. poł. XIX w. W 1845 r. po raz pierwszy w zapiskach pojawia się nazwisko Mielęckich - posesorów dóbr. Trzy lata później Józef Mielęcki, syn Walentego i Tekli z Koczorowskich określany już jest "dziedzicem". Jego żoną była Waleria Jarmułt-Mlicka. W Nieszawie urodziła się czwórka ich dzieci: Stefan (1845), Janusz Karol (1848), Józefa Maria Wanda (1851-52) i Anna Paulina (1855). Zapewne to Mielęccy w 2. poł. XIX w. rozbudowali pałac. Józef M. zmarł w 1876 r. W jego wspomnieniu pośmiertnym czytamy, że urodził się w Graboszewie, 11 listopada 1816 r. Ukończył szkoły w Poznaniu, następnie poświęcił się karierze wojskowej. Po ślubie z Mlicką osiadł w Nieszawie. Brał udział w zrywach narodowo-wyzwoleńczych w 1848 i 1863 r., potem był za to prześladowany i osadzony w więzieniu. W 1874 r. ciężko chorował, w zw. z czym opuścił Nieszawę i wyprowadził się do Poznania.
W 1879 r. rodzina sprzedała majątek dziedzicowi Owińsk, którym był wówczas Otto Sigismund (Zygmunt) von Treskow (1836-1910), syn Sigismunda Ottona Józefa i Józefy Koperskiej, za kwotę 397,5 tys. marek. W 1885 r. Nieszawa leżała w pow. obornickim i dzieliła się na wieś, obszar dworski oraz osadę Nieszawskie Olędry. Były tu łącznie 22 domy i 230 m-ców, w tym 174 katolików i 56 ewangelików; 72 analfabetów. W zapiskach znajdujemy jeszcze jedną informację dot. dawnych właścicieli. W 1890 r. córka Józefa Mielęckiego - Anna - wyszła za Stanisława Stanowskiego, współwłaściciela "fabryki machin" Cegielskiego w Poznaniu.
Nieszawa pozostawała w rękach potomków rodz. von Treskow do końca 1945 r. Zygmunt miał jedyną córkę Margarete Katharinę Bertę, która w 1894 r. wyszła w Nieszawie za Wilhelma Viktora Eduarda von Lewinsky. Ci wprawdzie mieli kilkoro dzieci, ale jako kolejnego właściciela N., źródła podają Ernsta (pol. - Ernesta) von Treskow. Niestety nie znaleźliśmy innej osoby o takim nazwisku, a jedyny Ernst v. T. zmarł w 1915 r. Być może nazwisko to znalazło się w polskich księgach adresowych przez niedopatrzenie? W 1926 r. majątek liczył 666,5 ha obszaru, na co składało się 425 ha ziemi uprawnej, 30 ha łąk i pastwisk, 125 ha lasów, 79 ha nieużytków i 7,5 ha wody. Do urzędu skarbowego wykazywano kwotę 1819 talarów tzw. czystego dochodu gruntowego. W 1930 r. wieś liczyła 228 m-ców. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Prawdopodobnie na terenie dawnego majątku powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Portal Gedbas Genealogy;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, fasadą (?) skierowany na południe, z nieznacznym ryzalitem na osi zwieńczonym trójkątnym frontonem. Pytajnik bierze się stąd, że elewacje są do siebie podobne, natomiast ta reprezentacyjna z głównym wejściem rzadko kiedy była umieszczana od strony północnej. Być może po wojnie, gdy istniały tu tzw. PGR-y, głównym wejściem do pałacu stało się to od północy? Po bokach korpusu znajdują się dwa zryzalitowane skrzydła, także zwieńczone trójkątnymi frontonami. Na zdjęciach sat. sprzed kilku lat widać, że budynek częściowo pozbawiony jest dachu. Ponadto na południe od pałacu znajdują się relikty okrągłej fontanny.

Park

Park krajobrazowy z 2. poł. XIX w. o pow. 16 ha. Pomiaru dokonaliśmy po zewnętrznej granicy drzewostanu, nie uwzględniając współczesnego podziału geodezyjnego.

Inne

Oficyna.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011