Mystki

Stan obecny

Stan techniczny zły.
Stan własności nieznany, prawdopodobnie JST.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Mystki to wieś leżąca 9 km na płd. zachód od Wrześni. Wzmiankowana w poł. XV w. jako Myslki, kiedy to należała do Sędziwoja Graboszewskiego. W 1449 r. szlachcic ten sprzedał połowy swoich dóbr, w tym Myslki - Hińczy z Rogowa, kasztelanowi rozpirskiemu, podskarbiemu koronnemu. Po Rogowskim wieś należała do Michała Gorzeńskiego, a następnie jego córek: Katarzyny, żony Andrzeja Lodzskiego (Łódzkiego?) i Barbary, żony Jana Sandzynszkiego (Sędzińskiego?). Pod koniec XV w. sprzedały one dobra wdowie po Stanisławie Bieganowskim - Elżbiecie.
Na pocz. XVI w. M. dzierżył Mikołaj Bardski, po którym odziedziczył je Jan Bardski, dziedzic we Wrześni i we wsi Bardo. Ten w 1536 r. zapisywał na dobrach po 3 tys. złp. posagu i wiana swej żonie Annie Zagajewskiej. Mieli oni syna Sebastiana, który w 1574 r. obiecywał Maciejowi Bieganowskiemu, że sprzeda mu Mystki i Bardo na wyderkaf.
W 1578 r. wieś leżała w parafii Mileszna (seu Targowa) Górka, należała do Andrzeja Góreckiego i miała 3 łany kmiece, 1 zagrodnika i 1 łan sołtysi. W 1586 r. swoje części sprzedał Goreckiemu w.w. Sebastian Bardski ze wsi Bardo, a w 1598 r. ten zapisał na dobrach 1000 złp. wiana swej żonie Katarzynie Malczewskiej h. Abdank. Mieli oni dwóch synów: Sebastiana i Ambrożego. W kolejnych latach wieś dostał Ambroży, po którym odziedziczył ją jego syn Jan Gorecki. W 1640 r. Jan sprzedał wyderkafem część Targowej Górki, Mystki i Sławęcino - Maciejowi Żółtowskiemu h. Ogończyk. Szwedzki "potop" wymiótł ze wsi Góreckich, natomiast pojawiła się tu rodzina Giżyckich. W 1665 r. Aleksander Giżycki, syn Abrahama, sprzedał Mystki (z prawem odkupu) Jakubowi Lubowieckiemu, synowi Tomasza. Co się stało z Lubowieckim nie wiadomo, bo już w 1675 r. znajdujemy we wsi rodzinę Aleksandra i Katarzyny z Cielęckich Kułakowiczów. W 1684 r. sprzedali oni Mystki Franciszkowi Bielawskiemu i jego żonie Elżbiecie Skoroszewskiej. Dodajmy, że zacna ta niewiasta w 1686 r. była już wdową, a jej synami byli Jakub, Ludwik i Jan B-scy. Z kolei dzieci Kułakowskich to: Piotr, Jan, Władysław, Franciszek, Wawrzyniec i Zofia. Wszyscy oni spotkali się podczas zawierania kontraktu rezygnacji dóbr na rzecz Bielawskich w 1686 r. Jednakowoż ostatnim XVII-wiecznym dziedzicem M. był Wojciech Giżycki.
W latach 80. XVII w. rozpoczęto spisywanie ksiąg parafialnych w Targowej Górce. Znajdujemy tam sporo informacji o ówczesnych dziedzicach, ale też zarządcach, dzierżawcach i zwykłych pracownikach majątku. Przykładowo, w 1691 r. urodził się syn Bogusławskich - Stanisław, a dziecko do chrztu trzymał osobiście ksiądz Wojciech Bogusławski i Barbara Bielawska z M. Z kolei w 1699 r. urodził się syn kolejnych dziedziców (po Giżyckim) - Macieja Zbyszewskiego i Marianny - Wojciech Zygmunt, a następnie w 1701 r. - córka Magdalena. W tym samym roku zmarł 2-letni Wojtuś. W 1706 r. odnotowano Marcina Dąbrowskiego i Annę z M., którym urodziła się córka Zuzanna Franciszka, rok później kolejnego syna dziedziców - Andrzeja Mikołaja, a w 1713 - śmierć 12-letniej Magdaleny.
Zbyszewscy mieli także syna Piotra, ożenionego z Marianną Szczytnicką, a następnie z Anastazją Suchodolską, córką Franciszka. Z pierwszej żony pochodził syn Ksawery, który w 1771 r. odebrał od ojca 4 tys. złp. zapisane Mariannie. Piotr Z. zmarł w 1776 r. Przez wiele lat wokół Mystek toczyły się przeróżne sprawy spadkowe, w których brali udział m. innymi Trąmpczyńscy. Ksawery, a konkretnie Franciszek Ksawery, miał przyrodniego brata (z Suchodolskiej) Franciszka i takąż siostrę Mariannę. W latach 80. XVIII w. panowie Franciszkowie Zbyszewscy byli dziedzicami po połowie. Marianna zaś wyszła za Witalisa Siemiątkowskiego. W 1784 r. Franciszek (2) sprzedał swoją część Będkowskiemu. Cztery lata później, dnia 23 sierpnia 1788 r. przeprowadzono działy rodzinne, po czym uradzono sprzedaż Mystek. Nabywcą został Bogusław Nieżychowski h. Pomian. Od tego momentu następuje dziwna pustka w zapiskach dot. wsi, jedynie w 1825 r. znajdujemy ekonoma w M. - Antoniego Poklateckiego. Dlatego też nie wiadomo, w jaki sposób kolejnymi posiadaczami wsi został Józef Drwęski, ożeniony z Heleną Zakrzewską. Mieli oni córkę Ludwikę, która w 1841 r. w Mystkach wyszła za Juliana Taczanowskiego h. Jastrzębiec. Jest też możliwość, że Drwęscy nie byli właścicielami, lecz na przykład posesorami dóbr. Wnioskujemy tak na podst. zapiski z 1843 r. o śmierci Aleksandra Balgena, kaprala wojsk pruskich - dziedzica Mystek. Możliwe też, że ów kapral kupił Mystki w 1842 r. albo dostał je w wianie? Jego żoną była Ludwika de Arnold. Mieli córkę Mariannę, zamężną za Maksymiliana Poklateckiego. Ten umarł w Mystkach, dnia 29 września 1848 r., mając zaledwie 42 lata. Bratem Marianny był Cyprian, ożeniony z Marianną Alkiewicz. Dnia 14 października 1849 r. w M. urodził się ich syn Włodzimierz.
W latach 50. XIX w. dziedziczką Mystek została Tekla Karśnicka. Mogła to być córka Jacka Rocha Fundament-Karśnickiego h. Jastrzębiec (1752-1813) i Delfiny hr. Tabasz-Załuskiej h. Junosza - Tekla urodzona w 1788 r. albo tegoż Rocha druga żona - Tekla Paciorkowska h. Gryf (ur. w 1790 r.). Mamy za mało danych aby ustalić to z cała pewnością. Niewiele daje podpowiedź, że w 1863 r. dziedzicem M. był Karol Karśnicki, były oficer wojska polskiego, członek dyrekcji Towarzystwa Przemysłowego. W 1828 r. Karol był członkiem tajnego stowarzyszenia "Sprzysiężenie Podchorążych", znanego też jako "Spisek Wysockiego", założonego przez studentów i wykładowców warszawskiej Szkoły Podchorążych Piechoty. Zmarł on dnia 11 września 1870 r. i pochowany został w Targowej Górce.
W 1873 r. pod zarządem Frau Wittwe von Karśnickiej Mystki miały 1589 mórg, w tym 1353 m. ziemi uprawnej, 119 m. łąk i 114 m. lasów, zaś czysty dochód gruntowy wynosił 1541 talarów. Kolejnym właścicielem wsi (ok. 1880 roku) został Stanisław Witold Karłowski h. Prawdzic, piszący się z Dobieszewa (1851-1927), ożeniony ze Stefanią Braunek (1860-1928), panną z Zielnik. W 1885 r. Mystki stanowiły dominium w pow. średzkim o pow. 1629 mórg. We wsi było 16 domów ze 198 m-cami, w tym 8 ewangelików (pozostali katolicy); 82 analfabetów. W latach 80. XIX w. Stanisław Karłowski wybudował nowy dwór, według projektu Stanisława Hebanowskiego. Dobra Mystki posiadały już wówczas miano "dóbr rycerskich" - Rittergut. Stanisław i Stefania Karłowscy mieli trzy córki: Marię (1885-1965) zamężną za Stanisława Madalińskiego; Izabelę (1887-1973), zamężną za Józefa Madalińskiego oraz Stanisławę (1894-1975), zamężną za Alfreda Chełmickiego.
W 1913 r. majątek Karłowskiego miał 431 ha obszaru, w tym 396 ha ziemi uprawnej, zaś do fiskusa wykazywano 4622 marki czystego dochodu gruntowego. W 1926 r. nastąpiły niewielkie zmiany. Majątek miał 416 ha obszaru, w tym 372 ha ziemi uprawnej, 22 ha łąk i pastwisk, 12 ha lasu i 10 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 1541 talarów (4623 m-ki). Gospodarstwo posiadało własną kolejkę polną. W 1930 r. Mystki leżały w pow. średzkim i miały 140 m-ców. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Meisenburg. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. We dworze najprawdopodobniej mieściły się mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Strona internetowa "Pojezierze", link: https://pojezierze24.pl/aktualnosci/dwor-ktory-stal-sie-palacem,12193
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811868 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_(2067)_Miloslaw_1911_APP_Sygn._M.top.25-1559-1.jpg
11813528 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_Miloslaw_X.1944_APP_Sygn._M.top.25-152.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac (a raczej obszerny dwór) neoneresansowy. Budynek parterowo - piętrowy, podpiwniczony i nakryty dwuspadowym dachem, fasadą skierowany na wschód. Do południowej ściany szczytowej dostawiona piętrowa przybudówka, nakryta dachem dwuspadowym, zorientowanym prostopadle do dachu korpusu. Od frontu tej przybudówki znajduje się półokrągła alkierzowa weranda. W obu dłuższych elewacjach dworu wysokie ryzality zwieńczone trójkątnie. Najważniejszym elementem ryzalitu frontowego jest wysoka wnęka osłaniająca drzwi i okno 1-go piętra, zwieńczona arkadą, którą "dźwigają" dwie pary pilastrów po bokach. Wejście poprzedzone jest schodami ujętymi stopniowanymi murkami. Dodatkowym elementem dworu jest dodatkowa arkada podobna do tej w ryzalicie, umieszczona w płn. części fasady. Daje to złudzenie pewnej symetrii całej budowli.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 3,9 ha. zachowany w dawnych granicach. W parku szczątkowo zachował się też układ wodny - jego wschodnią granicą był kanał łączący dwa stawy znajdujące się w narożnikach.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011