Jeziorki

Stan obecny

Stan własności nieznany.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Jeziorki to wieś leżąca 8 km na płn.-zachód od Stęszewa i 7 km na płd.-wschód od Buku. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1387 r., gdzie jej nazwę zapisano w postaci "Yessziorka". W XV w. pojawiała się także w postaci: Jeszorki, Yeszorka, Jeszorki, etc... Pierwszym znanym właścicielem był Jan z Y. i Karczewa. który zwał się także Łęckim. Od ok. 1440 r. właściciele zaczęli posługiwać się nazwiskiem Jeziorkowskich. W 1446 r. Piotr Jeziorkowski zapisywał żonie Dorocie, na poł. Jeziorek, 50 kóp posagu i tyleż wiana. Rodzina ta na pocz. XVI w. posiadała w J. 13 półłanków i młyn (1508), a w 1563 r. 4 łany i karczmę. W 1580 r. współwłaścicielem J. był Piotr Strzępiński, który płacił pobór od 2 półłanków, 3 zagrodników i colonusa; Marcin Jeziorkowski od 1 półłanku, a Jan Jeziorkowski od 3 półłanków, 2 zagrodników, 2 komorników i 1 "colonus" od 1 pługa. Mnóstwo zapisek o Jeziorkowskich znajdziemy także w "Regestach" prof. Dworzaczka, jednakowoż przepisywanie tego w niniejszym opisie nie ma wielkiego sensu, gdyż rodzina ta zajmowała się głównie tym, co czyniła drobna szlachta w Wielkopolsce, czyli sprzedażą, dzierżawą i wyderkami części dóbr. Czasami pojawiało się nazwisko spoza rodziny, np. Stanisław Skrzetuski w 1589 r., jednakowoż Jeziorkowscy byli "głównymi" posiadaczami wsi do 1592 r., kiedy to Jan J., syn Jana, sprzedał część wsi kolegium jezuitów w Poznaniu, za kwotę 7 tys. złp. Niebawem swoje części odsprzedali zakonowi również Piotr Jeziorkowski z żoną Zofią oraz Ujejscy.
Po kasacie zakonu, w 1773 r., dobra w Jeziorkach przeszły w ręce prywatne. W 1784 r. dobra pojezuickie J. wraz z Piekarami i Słupią, nabył Michał Małachowski h. Nałęcz, pułkownik wojsk koronnych, ożeniony z Katarzyną Mańkowską h. Zaremba. Zmarł w 1787 r., pozostawiając prócz wdowy troje dzieci: Macieja, Juliannę oraz Antoninę. Niebawem Mańkowska 1-o v. Małachowska wyszła za Leona Bielickiego, chorążego kawalerii narodowej, etc... Tym sposobem Bielicki stał się dziedzicem i posesorem dóbr. Na krótko, ponieważ po śmierci Katarzyny (w 1791 r.), dobra objął w posiadanie jej syn - Maciej Małachowski. Żoną Macieja była Rozalia Trzcińska h. Dołega; zmarł on w 1820 r., mając lat 70. Zaledwie rok później Rozalia wyszła ponownie za mąż, za Józefa Gabriela Sulerzyskiego, syna Wojciecha i Scholastyki Trzcińskiej, ur. w Wiewiórczynie 29 marca 1780 r. Sulerzyski posiadał majątek w Chomiąży Szlacheckiej na Pałukach, gdzie był także fundatorem tamtejszego kościoła. Z pierwszej żony miał on już pięcioro potomstwa. Rozalia Sulerzyska, 1-o v. Małachowska zmarła w 1833 r. w Poznaniu, a pochowana została w kościele w Słupii. W 1834 r. jej szczątki przeniesiono do kościoła w Chomiąży. Józef S. był kolatorem kościoła w Jeziorkach do 1843 r. Zmarł dnia 20 grudnia 1851 r. w swoim dworze w Chomiąży.
W 1843 r. oficjalnym właścicielem J. został Franciszek Ksawery Moszczeński h. Nałęcz (1809-1887), ożeniony z córką Józefa - Julianną Scholastyką Sulerzyską (1820-1861). Mieli oni trzech synów: Jana Władysława (1839-1904), Adama Bolesława (1853-1927) oraz Józefa (1863-1921). Moszczeński nie był dobrym gospodarzem i doprowadził gospodarkę do ruiny, z tego też powodu majątek został wystawiony przez sąd poznański na licytację. Dnia 24 listopada 1874 r. w Stęszewie nabył je syn dziedzica - Józef. Jeziorki wraz ze Słupią i Piekarami miały wówczas nieco ponad 1350 ha obszaru. Sześć lat później Józef postanowił sprzedać dobra, zaś sam kupił Kunowo od Mittelsaedtów oraz dobra rycerskie Arkuszewo z folwarkiem Róża (k. Gniezna).
W 1881 r. Jeziorki wraz z folwarkami w Piekarach i Trzcielinie nabył Heinrich von Tiedemann, protestant przybyły na te tereny z Prus Zachodnich, ożeniony z Dorą von Hardt. Był on jednym z założycieli słynnej "Hakaty" - „Niemieckiego Związku Marchii Wschodniej”, mającej w statucie "umacnianie poczucia narodowego Niemców przez mnożenie i gospodarcze umacnianie ludności niemieckiej na tych ziemiach”. Pozostałymi założycielami organizacji byli Ferdynand von Hansemann i Hermann Kennemann. W 1896 r. Hakata stała się organizacją ogólnopaństwową. Nowy właściciel przemianował wieś na Seeheim i wziął się za gruntowną rozbudowę majątku. Wszelkimi sposobami starał się realizować politykę zniemczania, w tym celu sprowadził do wsi osadników niemieckich i wybudował im szkołę. Dzieci polskie uczyły się razem z niemieckimi i zmuszone były do nauki jęz. niemieckiego. Tiedemann wybudował we wsi nowy pałac, zabudowania gospodarcze, dom ludowy, a także domy i łaźnię dla pracowników majątku. Wybudował także gorzelnię parową i cegielnię.
W 1885 r. Jeziorki stanowiły wieś i dominium w pow. poznańskim. Wieś miała 7 domów i 60 m-ców katolików; 11 analfabetów. Na dominium o pow. 5290 mórg składały się także folwarki Piekary i Słupia. Na terenie domeny znajdowały się 33 domy z 341 m-cami, w tym 335 katolików i 6 żydów. Siedzibą parafii katolickiej była Słupia, gdzie urzędował proboszcz, ks. Wojciech Andersz. Ze wzgl. na spory z dziedzicem, głównie w kwestiach dot. germanizacji, został on zmuszony do opuszczenia parafii (w 1897 r.). W tym samym czasie dziedzic, który był protestantem, wybudował we wsi kaplicę dla nowych mieszkańców o tym wyznaniu. Kolejnym proboszczem w Słupii został ks. Stefan Jankiewicz, któremu dzięki uporowi i interwencji u władz pruskich udało się rozbudować kościół. Pod k. I wojny światowej Tiedemann także dołożył się finansowo, a nawet ufundował kościołowi nowe organy. Po postanowieniach traktatu wersalskiego przyznającego Wielkopolskę wraz z Jeziorkami Polsce - Tiedemann w obawie przed konfiskatą dóbr sprzedał majątek. Pomimo ogromu włożonej tu pracy, był wierny swoim ideałom i nie mógłby żyć w Polsce, będąc podporządkowanym nowym władzom. Wyjechał do Berlina, gdzie zmarł 2 stycznia 1922 r.
W 1920 r. majątek kupił Stefan Dąbrowski h. Rawicz (1893-1944), przybyły z Małopolski. Wcześniej służył w stopniu oficera w armii austriackiej, a po wojnie ukończył studia, otrzymując tytuł doktora prawa. Zdążył spłacić wspólnika, niejakiego Korytko, po czym gospodarował w Jeziorkach pomnażając majątek. Prowadził wystawny tryb życia, dużo podróżował, a w pałacu tętniło życie towarzyskie. W 1930 r. wieś liczyła 725 m-ców. Dobra pod zarządem Dąbrowskiego liczyły 1434 ha. Kilka zakładów pracujących dla majątku zrzeszono w tzw. "Zakładach Przemysłu Rolnego". Były to: cegielnia, gorzelnia, krochmalnia, mleczarnia, młyn oraz suszarnia płatków ziemniaczanych. W tym samym roku dziedzic rozbudował pałac. Cztery lata później ożenił się z Zofią Tabędzką z Warszawy, córką ziemianina i spadkobierczyni jednej z największych polskich fortun przemysłowych, m. innymi zakładów General Motors. Aby dowiedzieć się więcej o ciekawym życiu właścicieli Jeziorek, polecamy artykuł na stronie internetowej gminy Stęszew (link do opracowania poniżej).
Po wybuchu 2. wojny światowej, administratorem majątku został Ernst Buschow, który przetrwał tu do września 1942 r. Był on życzliwy dla polskich pracowników i wielokrotnie pomagał im w różnych sprawach. Kolejny zarządca - Wilhelm Wűhle - był jego przeciwieństwem. Dnia 20 stycznia 1945 r. Niemcy zaczęli szykować się do ucieczki. Niemieccy pracownicy i mieszkańcy wsi odjechali spokojnie, zabierając dobytek i żywność, w tym po 100 kg mąki otrzymanej z młyna. 25 stycznia we wsi pojawili się żołnierze radzieccy i rozpoczęła się tu normalna praca na majątku. Autorka wspomnień które polecamy, została wówczas sołtysem komisarycznym gromad Jeziorki, Piekary, Oranii i Słupów. Pracy było mnóstwo, gdyż oddawano gospodarstwa prawowitym właścicielom, organizowano pracę itd. Niebawem we wsi ruszyła też polska szkoła.
Dąbrowscy nie wrócili już do Jeziorek. Po wojnie wyjechali do USA, gdzie Stefan Dąbrowski zmarł w 1944 r. Zofia Dąbrowska wyszła później za Amerykanina - Roberta Thomasa. Córki wprawdzie wspominały sielankowe życie w Jeziorkach, lecz nigdy nie powróciły do kraju.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Gmina Stęszew, Samorządowy Portal Internetowy: Grażyna Sielicka "Jeziorki - moje miejsce na ziemi. Próba rekonstrukcji dziejów wsi od XIV w. do 1945", Jeziorki, 2004
http://www.steszew.pl/asp/historia-jeziorek,35,,1
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5923 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3665_Buk_1940.jpg
11813485 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3665_Buk_IX.1944_APP_Sygn._M.top.25-991.jpg
17718 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_300_Buk_ca1893_DRMC5820300c.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny z elementami klasycyzmu. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na południe. Od str. południowej nieznaczny, 3-kondygnacyjny ryzalit poprzedzony kolumnowym gankiem dźwigającym balkon i schodami, zwieńczony przyczółkiem, pośrodku którego umieszczono kartusz herbowy. W elewacji północnej znaczny ryzalit zwieńczony trójkątnie. Elewacja dolnej kondygnacji pokryta płytami z piaskowca.

Park

Park z poł. XIX w. o pow. 8,7 ha, zachowany w dawnych granicach, ze stawem o pow. 1 ha pośrodku, w znacznej mierze pokrywający się ze współczesną działką ewid. nr ...36/23.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011