Gola

Stan obecny

Własność A.N.R.
W dzierżawie: Top Farm, biura.

Historia

Pałac z przeł. XVIII / XIX w.
Pierwsza wzmianka pisana o Goli pochodzi z 1301 r. Już w XIII w. wieś należała do Mikołaja Przedpełkowica z Gostynia, który próbował włączyć Golę w skład dóbr miejskich. W XIV w. Gola należała m.in. do komesa Mikołaja. Pierwsze właścicielki Goli o których wzmianki znaleźliśmy w aktach grodzkich i ziemskich to siostry: Anna - żona Jana Chełmskiego i Jadwiga - żona Wojciecha z Ostrowa, o których mówi zapiska z 1448 r. Z czasem właściciele zaczęli posługiwać się nazwiskiem Golskich. Znany jest np Mikołaj Golski, który w 1469 r. zapisywał na poł. Goli i Kawcza 200 grzywien posagu i t. wiana żonie Annie. Musiały to być znaczne dobra bo i suma była ogromna. Za ok. 30 grzywien można było kupić średniej wielkości wieś. W 1471 r. bracia Maciej i Mikołaj sprzedali Golę za 100 grzywien Zachariaszowi i Maciejowi, braciom z Ostrowa. W dalszych zapiskach dot. Goli, aż do 1. poł. XVII w. dominują Golscy. Na pocz. XVI w. we wsi stała karczma z własną rolą. Wśród współwłaścicieli Goli na przestrzeni wieku pojawiają się: Hieronim Rozdrażewski (1508), Wojciech Śmigielski (1515), Mikołaj i Sebastian Śmigielscy, Jakub Jaskólecki (1543), Melchior, a nast. Wojciech Zadorski (1575); Mikołaj Jaskólecki, syn Stanisława (1584); Janowscy (1594), Jakub Janowski który w 1598 r. zapisał 400 złp. żonie Zofii Chłapowskiej. Równolegle w zapiskach pojawiają się Golscy, z których Krzysztof, syn Marcina w 1598 r. zapisywał żonie Agnieszce Górskiej 800 złp. posagu. Na pocz. XVII w. Wojciech Piotrkowski nabył pustki, tzw. Skopowy Sad" od Łukasza Golskiego. Pamiętajmy, że wieś podzielona była przynajmniej na kilka działów, dlatego też w pewnych okresach występuje po kilka nazwisk różnych dziedziców. Daty w nawiasach podają w przybliżeniu początek występowania danej osoby. Niestety nazwiska mogą dotyczyć też innych miejscowości Gola, których w Wielkopolsce jest kilka. Ustalenie ich przynależności do poszczególnych miejsc wymaga żmudnych badań naukowych. Przy selekcji informacji sugerowaliśmy się przynależnością wsi do pow. kościańskiego. Tak więc dalej w Regestach występują: Katarzyna, żona Jana Zborowskiego (1602), Piotr Chraplewski (1610), Łukasz Cielecki (1612), Wojciech Zadorski (1614), kolejni Janowscy i Zadorscy (1. poł. XVII w.), Krzysztof Żegocki - starosta babimoski (1643), Piotr Janowski, syn Stanisława (1653); Łukasz Zadorski, syn Jana (1662), Stefan Rożniecki (1666), Krzysztof Żegocki - wojewoda inowrocławski (1669), Kazimierz Rożniecki, syn Jana, Teresa Błaszkowska, córka Wojciecha (1670); Stanisław Zadorski (1670) i jego syn Andrzej, Adam Karchowski (1676), Andrzej Przyjemski - chorąży kaliski (1676), Mikołaj - opat przemęcki i Piotr - starosta koniński Żegoccy (1681), Maciej Niegolewski (1686), Stanisław Zadorski ożeniony z Anną Mąkowską (1686), bracia Adam i Aleksander Karchowscy, synowie Adama (1690); Michał Bronikowski, syn Marcjana (1692); Stanisław Przedzyński, nast. (ten sam dział) Andrzej Olszewski (1694), nast. Stanisław Rola Zbijewski (1700), który rozpoczyna w zapiskach XVIII wiek. Kolejnymi właścicielami Goli są: Maciej Niegolewski - chorąży wschowski (1701) i Wawrzyniec Kułakowicz (1703). Nadal współdziedzicem był Andrzej Olszewski i jego zięć, ożeniony z Eleonorą; Maciej Stanisław Borzęcki, syn Kazimierza (1720); Kazimierz Niegolewski h. Grzymała - starosta pobiedziski (1723), bracia Konstanty i Antoni Borzęccy (1743), Antoni Potocki, syn Jana i Zofii Żegockiej (1744); Józef Koszutski h. Leszczyc, ożeniony w 1757 r. z Marianną Koszutską; Stanisław Koszutski ożeniony w 1758 r. z Agnieszką Ubysz oraz Hieronim Dobrzycki ożeniony z Urszulą Koszutską (1761). Pod koniec XVIII w. dziedzicem Goli został Ignacy Radoliński h. Leszczyc (1771-1825) ożeniony z Anną Kwilecką z Kwilcza h. Śreniawa (Byliny). Mieli oni czworo dzieci: Gabrielę, Władysława, Stanisława i Petronellę, jednak nie pozostali w Goli. Wieś na pocz. XIX w. przeszła w ręce Andrzeja Potworowskiego z Sienna h. Dębno (1765-1810), ożenionego z Ludwiką Żychlińską h. Szeliga. Ci mieli sześcioro dzieci, z których kolejnym dziedzicem Goli został Gustaw Eugeniusz Potworowski. Gustaw urodził się w Bielewie w 1800 r. Nauki pobierał w Szkole Księży Pijarów na Żoliborzu w Warszawie, a później wraz z młodszym bratem Teodorem chodził do tzw. "lyceum poznańskiego", czyli Gimnazjum Św. Marii Magdaleny, którego nie ukończył. Potem studiował na uniwersytetach w Bonn i Heidelbergu. Majątek Gola w pow. krobskim dostał po rodzicach i pierwsze lata młodości spędził będąc rolnikiem. Ożenił się krótko przed 1831 r., z Klementyną Chłapowską h. Dryja. Po urodzeniu syna Witolda w 1829 r., nowo powstały folwark nazwano od jego imienia Witoldowem. Po wybuchu powstania listopadowego Gustaw zaciągnął się do poznańskich szwadronów, gdzie uzyskał stopień oficerski. Został adiutantem gen. Chłapowskiego, z którym udał się na litwę i odbył kampanię litewską w okolicach puszczy białowieskiej. Został ciężko ranny od kartacza, w czasie ataku z 1. pułkiem ułanów pod Hajnowszczyzną na baterię rosyjską. Za waleczność dostał złoty krzyż wojsk. polski. Po upadku powstania powrócił do Wielkopolski. Był działaczem gospodarczym i politykiem, m.in. posłem śremskim i prezydującym w polskim Kole Sejmowym. Był współtwórcą "Kasyna" w Gostyniu, na którego czele stanął w 1838 r.; później był także współtwórcą prestiżowego hotelu "Bazar" w Poznaniu, miejsca gdzie miały miejsce liczne inicjatywy patriotyczne. Hr. Gustaw Potworowski zmarł w 1860 r. w Poznaniu, a pochowany został w Lesznie. 58-letnia wdowa, Klementyna Potworowska zmarła 6 lat później i pochowana została w kościele w Goli.
W 1885 r. wieś leżała w powiecie krobskim i składała się z części wiejskiej z 26 domami i 239 m-cami oraz domeny o pow. 3669 mórg z 18 domami i 355 m-cami. Do wsi należał tzw. "dom szosowy", zaś na dominium składały się dodatkowo trzy miejsca: Gostyń Stary, Witoldowo i Bronisławki. Gustaw i Klementyna Potworowscy mieli czworo dzieci: Witolda (1829-1893) ożenionego z Marią Radońską h. Jasieńczyk, Bronisława (1833-1884) ożenionego z Heleną Kościelską, Ludwikę i Gustawa Tadeusza. Pod koniec XIX w. właścicielem Goli, a także Czajkowa był Gustaw Potworowski (1842-1892), który 6 kwietnia 1869 r. zaślubił Wandę hr. Miączyńską h. Suchekomnaty (1849-1875). Pięć lat po jej śmierci, w dniu 20 lipca 1880 r. zaślubił Franciszkę Kurnatowską h. Łodzia, córkę Stanisława - wicemarsz. sejmu i posła do parl. niem. Dziedziczka, skądinąd gorąca patriotka, zginęła w wyp. samochodowym, na drodze z Goli do Jerki, w 1913 r. Ze związku Gustawa i Franciszki pochodziło czworo dzieci: Wanda (1882-1959), Gustaw (a właściwie Augustyn "Gucio", zmarł na zapalenie płuc, 1884-1890), Edward Bronisław Marian (1885-1939) i Franciszka Maria Eleonora (1889-1975). Po "dojściu do lat" w prowadzeniu majątku pomagał matce Edward, który w 1911 r. dokupił jeszcze Zbrudzewo od Zofii Skrzydlewskiej. Tak więc to on został formalnym dziedzicem Goli. W skład majątku wchodziło również Witoldowo i folwark Bronisławki. Po ślubie Franciszki (córki) z Konstantym Jordan-Rozwadowskim h. Trąby, w 1918 r., ta zapewne "wyniosła się" do majątku męża. Edward ożenił się z Teklą Dzierżykraj-Morawską z Chomęcic h. Drogosław (Nałęcz). Był aktywnym działaczem politycznym i patriotą. Działał w kilku kołach i stowarzyszeniach. We wrześniu 1939 r. wraz z innymi działaczami został rozstrzelany przez niemców na rynku w Gostyniu. Edward i Tekla Potworowscy mieli czterech synów: Gustawa (1912-1970), ożenionego z Anną ks. Szujską h. Pogoń Ruska, a nast. z Krystyną Zofią Nowicką; Franciszka (1914-1983), ożenionego z Krystyną hr. Szeptycką z Przyłbic h. wł.; Andrzeja (1916-1922) i Edwarda (1923-2011) oraz córkę Teresę (1921-2001), zamężną za Kazimierza Leona Lenartowicza. W 1926 r. wraz z folwarkami Witoldowo i Bronisławki dobra liczyły 901,93 ha, w tym 749,93 ha ziem uprawnych, 12 ha łąk i pastwisk, 118 ha lasów, 19 ha nieużytków i 3 ha wody. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 2941,42 talary. W skład majętności wchodził także folwark Otówko z gminy Brzezie. Miał on 63,96 ha rozległości, w tym 60,96 ha ziem uprawnych i wykazywał 200,73 talary dochodu. Do majątku w Goli należała także gorzelnia. W szczytowym momencie dobra miały prawie 1700 ha powierzchni. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli pszenicy i ziemniaków oraz reprodukcji nasion buraczanych. Prowadzono tu hodowlę bydła (14 krów) oraz konia szlachetnego półkrwi (15 klaczy). Wśród nowoczesnego wyposażenia znajdowały się pługi parowe, zaś kolejka polna prowadziła aż do dworca "normalnej" linii kolejowej. W 1930 r. Gola leżała w pow. gostyńskim i miała 766 m-ców. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Przez wiele lat gospodarstwo należało do jednego z najbardziej prężnych w Wielkopolsce.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Internetowe Kroniki Wsi "Witamy w Goli", http://www.gola.powiatgostyn.pl/Historia_naszej_wsi,4238.html
Mapster: 11799813 @ WIG - Mapa Taktyczna Polski 1:100 000 /1924 - 1939/
- Plik mapy: 349_Gostyn_1921_LoC_G6520_s100_.P6.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi NWzN-SEzS, fasadą skierowany na SWzW (dla uproszczenia - płd.-zach.), nakryty czterospadowym dachem z płaską częścią środkową. 9-osiową fasadę ujmują dwa szerokie pilastry po bokach, zaś część centralną zdobi 5 osi okiennych ujętych w pilastry, tworząc optycznie filarowy "portyk", zwieńczony 5-osiową attyką. Ta w osi centralnej zwieńczona jest barokowym szczytem z herbem rodz. Potworowskich - Dębno. Od połodnia do dworu dostawiona jest parterowa przybudówka.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 7,8 ha (wraz z dworem). Park zajmuje ok. 80% działki ewid. nr ...59/70 o pow. 10,0372 ha, rozciągającej się częściowo w kierunku podwórza gospodarczego (Geoportal, 26.11.2017 r.). Wewnątrz znajduje się staw, założony na planie litery "L" o pow. 0,75 ha. Od płn.-zach. przylega do niego kolejny staw, jednak nie znajdujący się już w obrębie parku. Ze wzgl. na występujący od str. zach drzewostan możemy domniemać, że część ta mogła stanowić niegdyś fragment parku.

Inne

Zespół folwarczny, XIX/XX w., nr rej.: 1231 z 23.09.1991
Gorzelnia

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011