Pigłowice

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Pigłowice to wieś leżąca 6,5 km na południe od Środy Wielkopolskiej. Istniała już w XIV w., a pierwsza wzmianka jaką udało nam się odnaleźć, pochodzi z 1396 r., kiedy to Jan Czyrniński pozywał Mikołaja Pigłowskiego i Macieja Sulęckiego o "poręczenie obietnicy, że będą bronić Dąbcza przez 3 lata przed pretensjami innych ludzi". (Sł. Hist.-Geogr. PAN) Natomiast Sł. Geograficzny podaje datę 1399, związaną również z tymże Mikołajem. Poręczał on wraz z Mikołajem z Wargowa i Zbylutem z Gołańczy, za niejakiego Grzymka z Babina (k. Środy), że jeżeli do dnia świętego Marcina 1399 r. nie odda żydom poznańskim Danielowi i Manlinowi kwoty 6 grzywien, to oni jako poręczyciele zapłacą tę sumę razem z odsetkami. W tym samym roku Wojciech, biskup poznański nadał kanonię i prebendę w Głuszynie - Mikołajowi, kanonikowi sandomierskiemu, dodając mu także dziesięciny i zyski z Pigłowic.
Dziedzic Mikołaj Pigłowski na pocz. XV w. toczył kolejne spory; w 1403 r. z Krystynem z Jeżewa o kopce graniczne tej wsi i "inne sprawy", a w 1405 r. z Jaśkiem ze wsi Łęki Wielkie o kwotę 50 grzywien. Po Mikołaju odziedziczyli bracia: Jan Pigłowski (w oryg. zapisce - Pigloweczski), Stanisław, Henryk (prezbiter), Wojciech oraz Piotr. Jan posiadał "ksywę" Colaczek (Kołaczek), przez co zwał się także Kołackim; zmarł w 1445 r. Wieś zasadniczo dzieliła się na trzy dziedziny (działy). W 2. poł. XV w. na jednej z nich siedziała wdowa po Wojciechu - Barbara - która w 1461 r. kupiła część ziemi od Stanisława. Ów Stanisław nazywany był wówczas "Świerkotem" (oryg. - Swyrzkoth). Pieniądze od wdowy zainwestował w opuszczoną karczmę w Borowie oraz 9 i 1/2 łanu osiadłego tamże.
Barbara mieszkała we dworze wybudowanym przez męża. Jednak część terenu i pola należały także do Stanisława. Prawdopodobnie ten sam Stanisław - szwagier dziedziczki - mieszkał razem z nią i swoją żoną Anną. Kłopot polega na tym, że w kolejnych zapiskach występuje także Stanisław zwany "Czwyek" (Ćwiek), które to zawołanie w 1500 r. stało się oficjalnym herbem rodziny Punińskich (Ponińskich) - oficjalnie od 1500 r. Ciż Punińscy występowali w Pigłowicach do roku 1517. Później porozjeżdżali się po Wielkopolsce.
Kolejne pokolenie Pigłowskich w P. reprezentowali bracia: Mikołaj, rektor kościoła par. w Bienicach; Wojciech (Wojtasz) i Marcin. Zapewne ich kuzynem był Andrzej - dziedzic w Pigłowicach.
W 1470 r. niewielką część ziemi w P. i folwark Chuchary (Cuchary, Suchary?) braci ci sprzedali Wojciechowi Sybnowskiemu. Wspomniany Andrzej z żoną Katarzyną (wdową po Piotrze Zaworskim) mieli synów: Marcina i Piotra. Dziewięć lat później dziedzice P. - Andrzej i Wojciech - kupili część wsi Płaczki od Agnieszki Nadarzyckiej. W 1480 r. Andrzej zapisywał po 30 grzywien posagu i wiana swej żonie Małgorzacie. W roku tym znajdujemy także Marcina Pigłowskiego, syna Mikołaja Swyrzkotha. W 1483 r. pojawia się "Wianczsława" z Pigłowic, która może być córką albo siostrą któregoś z w. wymienionych panów dziedziców.
Pod koniec XV w. wieś należała głównie do Marcina P. ożenionego z Małgorzatą. Jego bracia, czyli ks. Piotr (dziekan średzki) i Jakub byli dziedzicami Racławek (oryg. zapis - Radczlawki) oraz Wielkiego i Małego Makuszewa (byli to zapewne synowie wzmiankowanego wyżej Andrzeja i Katarzyny Zaworskiej). W 1493 r. znajdujemy też dzieci Stanisława P.: Dorotę - żonę Trojana Wydzierzewskiego, Jana, Mikołaja i Bieniaka, a kolejna inf. z 1495 dodaje: Macieja, Benedykta i Piotra. Wszyscy oni występują w zapiskach co najmniej do lat 20. XVI w. ostatecznie dziedzicem wsi został Maciej P. Prawdopodobnie ich kuzynem był Andrzej P., który w 1496 r. zapisywał po 50 kop posagu i wiana żonie Dorocie Brzozogajskiej. Ciekawa informacja o wsi pochodzi z 1502 r., gdy niejaki "Goły" z Pigłowic (zapewne kmieć) przechowywał w swoim domu złote kielichy zrabowane w Poznaniu niejakiemu Jakubowi, złotnikowi. Złodziejem był Chwał Chybski zwany "Magnus", który zrabował też konia i sakiewkę niemieckiemu kupcowi pędzącemu woły, ukradł także pieniądze pani Albrechtowej z Poznania.
Maciej Pigłowski w 1522 r. zapisywał posag swej pierwszej żonie Katarzynie Sydnyczskiej (?), a trzy lata później kolejnej - Barbarze Skoroszewskiej. W 1529 r. swoją część P. sprzedał bratu Janowi. Kolejni bracia - Piotr i Benedykt - w latach 1531-32 sprzedali swe części Mikołajowi Spławskiemu. Benedykt zmarł ok. 1545 r. pozostawiając pięcioro dzieci: Krzysztofa, Marcina, Wacława, Łukasza, Reginę i Annę. W 1558 r. przed dworem Krzysztofa Pigłowskiego pojawił się wuj Maciej P., który poranił Reginę. Sprawa oczywiście skończyła się w sądzie. Siedem lat później części od starszych braci odkupił Łukasz, który zapisał na nich posag i wiano swej żonie Małgorzacie Węgierskiej. W tym czasie część po Macieju i (3-ej żonie) Barbarze Szczytnickiej, odziedziczyli synowie: Jan oraz Andrzej, ożeniony z Kat. Pierzchlińską. W tamtym czasie Pigłowscy posługiwali się przydomkiem "Korab" przy imieniu. Z całą pewnością nie chodzi tu o herb Korab (sic!). W 1575 r. Andrzej P. zapisywał posag i wiano swojej 2. żonie - Annie Kołaczkowskiej. Jan i Andrzej P. w 1584 r. odkupili część wsi od swoich kuzynów: Jana, Stanisława i Jerzego, piszących się już z Manieczek - synów i spadkobierców Macieja P. Używali oni zamiennie nazwiska Pigłowskich albo Manieckich.
Kolejne pokolenie Pigłowskich pod koniec XVI w. reprezentowali: syn Łukasza - Jakub z żoną Katarzyną Zgliniecką oraz synowie Andrzeja - Maciej, Stanisław i Mikołaj. Ci ostatni po śmierci ojca sprzedali swoje części szwagrowi - Marcelemu Kaczanowskiemu, który ożenił się z ich siostrą Zofią. Niestety początek XVII w. przynosi wysyp imion kolejnych Pigłowskich, których coraz trudniej powiązać z w. wymienionymi. W 1614 r.: Andrzej, Piotr, Łukasz i Jakub, w 1619 r.: Adam i Marcin, synowie Marcina, którzy sprzedali część wsi Maciejowi z Pigłowic Manieckiemu, podsędkowi ziemskiemu w Kaliszu. Dziesięć lat później tenże Maciej był podkomorzym poznańskim, a na P. zapisywał 15 tys. złp. posagu żonie swego syna Hieronima - Ewie Zdzarowskiej. Dodajmy tu, że ciż Manieccy pieczętowali się herbem Sokola. Maciej był też zdaje się pierwszym Manieckim, który "pisał się" z Pigłowic.
Hieronim wraz z braćmi Władysławem i Chryzostomem w 1643 r. dokonali podziału majątku, w wyniku którego Pigłowice pozostały przy najstarszym bracie. Po śmierci Hieronima w czasie szwedzkiego "potopu", właścicielem wsi został jego brat Władysław, ożeniony z Jadwigą Mielżyńską h. Nowina. Zmarł on ok. 1658 r., po czym wdowa wyszła za Fabiana Wilhelma Rozerz (?), ppułk. piechoty.
Z rąk sukcesorów Manieckich, wieś przeszła pod koniec XVII w. na Marcina Smoguleckiego, starostę nakielskiego, ożenionego z Katarzyną Rozdrażewską h. Szeliga (córką Franciszka R. i Jadwigi Manieckiej - córki Hieronima). W 1699 r. Rozdrażewscy sprzedali P. Kasprowi Miaskowskiemu h. Bończa, synowi Jana i Zofii Smoguleckiej. Już wtedy kolejny właściciel podjął zobowiązanie, że sprzeda wieś Aleksandrowi Złotnickiemu, co doszło do skutku w roku 1713. W międzyczasie Rozdrażewska zdążyła ponownie wyjść za mąż, za Jana Tuchołkę, starostę jasienickiego.
Aleksander Złotnicki, podstoli poznański, w 1717 r. sprzedał Pigłowice, Sulęcin, Borowo oraz pustki Wyszakowo i Boernatki - Adamowi Koszutskiemu h. Leszczyc. Ten z żoną Teresą miał sześciu synów: Piotra, Franciszka, Stanisława, Pawła, Ludwika i Ambrożego. W 1733 r. sprzedali oni w. wym. dobra Michałowi Andrzejowi Łaszczyńskiemu h. Wierzbna, piszącemu się z Werbna. Jego pierwszą żoną była Eleonora Sabina Bojanowska h. Junosza, zaś drugą Konstancja Koszutska, córka Adama i Teresy K.
Pięć lat później w Pigłowicach dziedzic ożenił się z wdową po Drzewieckim - Kazimierą Nosowicz, córką Aleksandra i Ludwiki Dunin. Taż dziedziczka umarła w Pigłowicach dnia 7 grudnia 1745 r. i pochowana została u reformatów w Poznaniu. Jej córka Elżbieta 25 lipca 1746 r. wyszła za Ignacego Walknowskiego; zaledwie 2 miesiące później do Pana udał się dziedzic Michał, który spoczął obok żony w Poznaniu.
Spadkobiercami Łaszczyńskich byli: z matki Bojanowskiej - Władysław i Karol oraz córki: Eleonora i Konstancja Karolina. Eleonora wyszła za Kazimierza Świerczewskiego (zm. 1762). Z drugiej żony Koszutskiej: syn Ignacy i córka Elżbieta (zm. 1792), zamężna za Ignacego Wierusz-Walknowskiego (zm. po 1772) i 2-o v. za Konstantego Bronikowskiego. W 1748 r. Ignacy wraz z przyrodnimi braćmi sprzedali dobra Michałowi Skórzewskiemu h. Drogosław, synowi Andrzeja i Doroty Choińskiej, za kwotę 160 tys. złp. W latach 50. XVIII w. właścicielką Pigłowic i Sulęcina została wdowa po Franciszku Rozdrażewskim h. Szeliga, kasztelanie rogozińskim - Ludwika Miaskowska h. Bończa, córka Maksymiliana i Zofii Mycielskiej. Dobra odziedziczyła czwórka jej dzieci, w tym najmłodszy syn Jakub (ur. ok. 1730), ożeniony z Krystyną Wyssogota-Zakrzewską h. Wyskota (1763-1817). W 1763 r. urodziła się ich jedyna córka - Teresa, która w 1780 r. wyszła za Ludwika Bogdańskiego h. Prus III (1752-1824), komornika ziemskiego kaliskiego. Wieś pozostawała pod zarządem posesorów, m. innymi Waszkowskich. W latach 90. XVIII w. Bogdańscy (albo już Sokolniccy?) wybudowali we wsi nowy dwór, wzmiankowany w 1799 r. z okazji urodzenia się dziecka posesorów Poklateckich - Kajetana Dominika (Jakuba Poklateckiego i Marianny Arnold). Na pocz. XIX w. posesorami byli Feliks Zieliński z żoną Antoniną Bogdańską, zaś dziedzicem Piotr Sokolnicki h. Nowina, szambelan królewski, posiadacz także Sulęcina. Żoną Sokolnickiego była Nepomucena z Suchorzewskich h. Zaremba. Ich dzieci to: Józef Telesfor Melchior (1786-1858), Kasper Melchior Baltazar (1786-1836), Marianna Elżbieta, Karolina, Tadeusz (1794-1874), Marianna Róża oraz Teresa. Z tychże dobra odziedziczył Tadeusz, oficer wojsk polskich przed 1830 r., który w 1841 r. w parafii Mądre ożenił się z Kazimierą Sokolnicką (1820-1856). Mieli oni pięcioro dzieci: Bartłomieja (1848-1923), Stanisława, Wojciecha, Mariannę oraz Piotra (1850-1863), jednakowoż na kolejnego dziedzica P. Tadeusz wybrał bratanka - Ludwika (1822-1900) - syna Józefa i Józefy Chłapowskiej. Ludwik był oficerem polskim w czasie Wiosny Ludów (1848). W 1850 r. ożenił się we Wrocławiu z Emilią Ożegalską h. Kościesza (1818-1875) i miał z nią czworo dzieci: Jana Nepomucena (1851-1917), Michalinę (1853-1930), Witolda (1854-1908) oraz Kazimierę. Zapewne to Ludwik był inicjatorem budowy nowego dworu. W 1875 r. Pigłowice nabył mąż Michaliny Sokolnickiej - Adam Bolesław Moszczeński h. Nałęcz (1853-1927). Mieli jedyną córkę Wandę Julię (1876-1878).
W 1888 r. Pigłowice dzieliły się na wieś oraz dominium. We wsi znajdowało się 12 domów ze 141 m-cami, w tym 7 protestantów. Na terenie domenalnym było 9 domów i 110 m-ców, w tym również 7 protestantów. Dobra obejmowały obszar 352,3 ha, a wykazywany czysty dochód gruntowy wynosił 3905 marek. W latach 90. doszło do subhasty majątku, który jednakowoż nie przeszedł w obce ręce. Dnia 5 listopada 1895 r. oficjalną właścicielką została Michalina Moszczeńska, która na licytacji przebiła pozostałych oferentów, płacąc kwotę 287051 marek. Władysław Moszczeński zmarł dnia 8 marca 1904 r.
Michalina prowadziła majątek samotnie. W 1908 r. niosła do chrztu córkę krewnych, Michała M. i jego żony Barbary Żerońskiej - Marię Michalinę. Nie wyszła ponownie za mąż. W 1913 r. majątek pod jej zarządem obejmował 387 ha, w tym 327 ha ziemi uprawnej, 28 ha ląk, 8 ha pastwisk, 15 ha lasu i 9 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 4535 marek. W gospodarstwie hodowano 41 koni, 162 szt. bydła, 40 cielaków plus 22 szt. "Deputantes küche" (dla kuchni?) oraz 86 szt. trzody chlewnej. W 1926 r. majątek Michaliny Moszczeńskiej w P. miał 352 ha, w tym 300,88 ha ziemi uprawnej, 31,79 ha łąk i pastwisk, 8 ha lasu, 11,1 ha nieużytków i 0,23 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1302 talary. Gospodarstwo ponadto prowadziło hodowlę konia szlach. półkrwi. Prawdopodobnie w okresie międzywojennym dwór został powiększony o południową przybudówkę; na mapie z 1911 r. (i późniejszych przedrukach) widnieje jeszcze w postaci regularnego prostokąta. W 1930 r. wieś liczyła 291 mieszkańców, a oprócz głównego majątku duże gospodarstwa we wsi posiadali Antoni Siejak (58 ha) i Michał Socha (40 ha). W Pigłowicach był także sklep spożywczy S. Rubisiaka, kowal J. Górka i cieśla F. Samerdyk. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Pichelshöhe. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811881 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3869_(2134)_Sulecin_1911_APP_Sygn._M.top.25-92-1.jpg
6611 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3869_Sulencin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na rzucie obróconej o 30 st. w lewo litery "T", fasadą skierowany na płd. zachód, a przed dobudowaniem południowej, prostopadłej części - na płd. wschód. Wówczas to na osi wyjścia północnego znajdowała się aleja prowadząca na podwórze gospodarcze. Starsza część (północna) jest piętrowa, zaś cz. płd. - parterowa. Obie części nakryte są dachami dwuspadowymi, podpiwniczone i posiadają użytkowe poddasza.
Zespół dworski rozplanowany był na rzucie odwróconego trójkąta (wierzchołkiem skierowanego na płd. wschód), w którego górnym lewym narożniku znajdowało się podwórze gospodarcze, resztę stanowiły sad, ogród i park ozdobny. Nie licząc niewielkich zmian, układ przestrzenny zespołu jest w znacznym stopniu zachowany.

Park

Park z XIX w. o pow. 2,37 ha, przy czym wyznaczona tu dz. ewid. nr ...138/4 nie obejmuje całej części ozdobnej parku, lecz ok. 3/4. Część ta dochodzi do płd. wschodniej pierzei podwórza gospodarczego, a działka zaczyna się 35 m. dalej na płd. Z tego pasa drzew ciągnącego się z zach. na wschód (przy zabudowaniach) wycięto ok. 3 arów drzewostanu.
Poza tym warto zauważyć, że cały park obejmował obszar 5,4 ha, czyli oprócz wspomnianej części środkowej był to sad owocowy w płd. narożniku (o kształcie trójkąta) - obecnie pole uprawne na dz. nr ...138/1 oraz część północna z ogrodami i stawami (ob. wyschniętymi) która stanowi łąkę (nieużytki) we wschodniej części działki nr ...138/3.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011