Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu
Marek KujawaNowa Wieś
Neuguth
Województwo:wielkopolskie
Powiat:leszczyński
Gmina:Rydzyna
Rodzaj obiektu:Dwór
Powiat:leszczyński
Gmina:Rydzyna
Rodzaj obiektu:Dwór
Stan obecny
Dwór nie istnieje. Teren prywatny.Historia
Dwór z przeł. XIX / XX w.Nowa Wieś to nazwa, która w rankingu ilości (366) jest na 4 miejscu w Polsce. Niniejszy opis dotyczy tzw. Nowej Wsi koło Kąkolewa, inaczej Nowej Wsi pod Rydzyną, niem. Neuguth bei Reisen. Przez większy okres swoich dziejów, nazwa ta pisana była łącznie – Nowawieś. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1466 r., gdy jako Nowawesch leżała ona w powiecie kościańskim. Występuje także w 1488 r. jako Nowa Wesch. W 1510 r. wieś należała do parafii w Rydzynie, a w 1558 r. próbowano ją przyłączyć do par. w Pawłowicach. W XV w. była to wieś szlachecka należąca do Rydzyńskich h. Wierzbna. W 1466 r. Jan Rydzyński, syn Jana, dał w działach stryjowi Wawrzyńcowi swoje wsie Czernina i Rojęcin na Śląsku. Tenże Wawrzyniec był prawdopodobnie protoplastą rodziny Pawłowskich h. Wierzbno. W tym samym roku Jan Rydzyński (starszy) zapisywał 200 grzywien wiana na dobrach które otrzymał od braci (połowie Rydzyny, wsiach Kłoda, Dąbcze i Nowawieś) swojej żonie, Jadwidze Jarogniewskiej. W latach 80. XV w. swoje części mieli tu Maciej i Bartłomiej Pawłowscy, a nast. Maciej, Dobrogost, Mikołaj i (najmłodszy) Wojciech Kąkolewscy. W 1492 r. Mikołaj z Wojciechem sprzedali wieś za 310 grzywien Bartłomiejowi Pawłowskiemu (z Pawłowic). Inny (?) Bartłomiej – Kąkolewski - w 1501 r. sprzedał swoją część wyderkafem żonie, Małgorzacie Brodnickiej. W 1510 r. dzięsięcinę płacono parafii w Rydzynie (albo Dąbczu?), zaś wiardunki od tej dz. biskupowi poznańskiemu. W 1523 r. Kąkolewski sprzedał 5 i ćwierć łanu w N.W. Mikołajowi Rydzyńskiemu. W poł. XVI w. dziedzicem N.W. był Piotr Pawłowski, a następnie jego syn Jan, ożeniony z Zofią Pudliszkowską. Za czasów Jana ze wsi płacono od 10 łanów, wiatraka, karczmy, 3 rzemieślników i 1 komornika. Oczywiście był tu folwark z dworem, założony zapewne znacznie wcześniej, do którego w 1563 r. przyłączono dwa łany ze wspomnianych dziesięciu. Na prośbę dziedzica, w 1558 r. biskup poznański Andrzej Czarnkowski przyłączył wieś do parafii w Pawłowicach. Stało się to z tego powodu, że macierzystą parafię (w Dąbczu) zajął „żonaty apostata i heretyk” Szymon. Tenże „heretyk” nie odpuścił dziedzicowi i pozywał go o zaległe świadczenia na rzecz kościoła. Co ciekawe, sąd uznał racje Szymona i kazał płacić kościołowi w Rydzynie meszne, stołowe i denar św. Piotra z Nowej Wsi. Innym rodzajem daniny na kościół były wiardunki, które płacono biskupom w Krobii. W 1580 r. poboru płacono od 11 łanów, 5 zagrodników, 8 komorników, 4 wiatraków, zaś dwaj owczarze płacili od 29 owiec. Po Piotrze Pawłowskim dobra odziedziczyli jego synowie: Mikołaj oraz Piotr, ożeniony z Jadwigą Wilkowską której w 1589 r. zapisywał na N.W. i Pawłowicach 2500 złp. posagu i t. wiana. Piotr i Jadwiga mieli synów Swiętosława i Mikołaja, którzy w 1634 r. zastawili połowę wsi za 10 tys. złp. Gabrielowi Krasowskiemu.
W XVII w. dziedzicami Nowej Wsi byli także Gronowscy oraz Sławoszewscy i Wilkowscy. Na przełomie XVII i XVIII w. siedzieli tu Bronikowscy i Umiński, który w 1727 r. sprzedał dobra Władysławowi Gozdawie Dzierżanowskiemu. W 1747 r. dziedzic ciężko zachorował i postanowił sprzedać majątek (było to łącznie kilka kluczy dóbr, w tym G. i N.W.) Aleksandrowi Józefowi ks. Sułkowskiemu, łowczemu Wielkiego Ks. Litewskiego, etc... Kontrakt na sumę 237 tys. złp. zawarty został w Lesznie, w obecności bratanka dziedzica – Andrzeja Dzierżanowskiego, dnia 13 czerwca 1747 r. Liczne dobra po księciu Sułkowskim odziedziczyli jego synowie: Antoni i Aleksander. Około 1767 r. Sułkowscy sprzedali Gronówko i Nową Wieś Franciszkowi Rozdrażewskiemu, generałowi-lejtnantowi wojsk koronnych. Po śmierci generała jego spadkobiercy, m.in. ksiądz Piotr hr. Rozdrażewski, sprzedali część dóbr Celestynowi Sokolnickiemu h. Nowina, sędziemu sejmu generalnego w W-wie, rotmistrzowi, etc... Sokolnicki z rodziną jakiś czas mieszkali w Gronówku, a ok. 1786 r. sprzedali tę wieś Adamowi Mateuszowi Grabowskiemu h. Zbiświcz (1739-1791), staroście lipińskiemu, kawalerowi orderu św. Stanisława.
Adam Grabowski w 1789 r. ożenił się z Ludwiką Turno i miał z nią dwóch synów: Adama (1790-1823), ożenionego z Aleksandrą Gorzeńską h. Nałęcz oraz Józefa Ignacego (1791-1881) ożenionego z Klementyną Wyganowską h. Łodzia. Kolejnym dziedzicem G. i N.W. został Jan Nepomucen Piotr Nieżychowski (1774-1841). Ożeniony był on z Franciszką Kościelską h. Ogończyk, z którą mieli pięcioro dzieci: Józefa, Ludwikę, Tytusa, Feliksa i Napoleona. Co ciekawe, żadne z nich nie pozostało w G., więc w 1828 r. na dziedziczkę wybrano siostrzenicę Nepomucena – Franciszkę Raczyńską h. Nałęcz (1803-1868), córkę Doroty i Filipa Stanisława Raczyńskiego). Wyszła ona za Józefa Biegańskiego h. Prawdzic (1801-1853), który otrzymał G. w wianie (prawdopodobnie ciągle z Nową Wsią). Ze związku tego pochodziły dzieci: Józefa (1829-1901), zamężna za Antoniego Skarzyńskiego, Adam (1830-1873), Franciszka Aniela Nepomucena (1830-1833) oraz Wincenty (1842-1892), ożeniony z Antoniną Czarnecką h. Prus (III). Mniej więcej w 2. poł. XIX w. dobra G. wraz z Nową Wsią przeszły w ręce niemieckie. Nową Wieś kupił August Andersch (1815-1870). Dziedziczka Anna Rosina Andersch pochodziła z rodziny Velter. Niemieccy dziedzice byli katolikami; mieli synów: Augusta, ur. w 1839 r., Antona (ur. w 1851 r.) i Johanna Augusta, który urodził się w lutym, a zmarł w październiku 1856 r. W 1853 r. urodziła się jedyna córka dziedziców – Catharina (zm. rok później). Najstarszy syn August zmarł bezpotomnie w 1856 r., zaś Anton ożenił się w 1877 r. z Marią Elizabeth Steinert i zapewne to on był budowniczym dworu w Nowej Wsi pod koniec XIX w.
W 1885 r. Nowa Wieś pod Kąkolewem dzieliła się na wieś i folwark. We wsi znajdowały się 44 domy z 273 m-cami, w tym 122 katolików i 151 ewangelików. Na folwark należący do dóbr rydzyńskich składały się dwa miejsca: dominium Nowawieś i folwark Nowyświat. W tej części było 6 domów z 95 m-cami, w tym 74 katolików i 21 ewangelików. Anton i Maria Andersch, podobnie jak rodzice mieli czworo dzieci. Byli to: Totgeboren (ur. w 1878 r.), Anna Paulina (ur. 1-go maja 1879), Johann August (1880-1881) oraz Anna Maria Elisabeth (ur. w 1881 r.). Cała czwórka urodziła się prawdopodobnie w Rydzynie. Anna w 1902 r. w Lesznie wyszła za Johana (mian. – Johann) Emila Thomasa. Zapewne nie mieli oni dzieci, a po likwidacji majątku, do 2. wojny św. byli właścicielami wiatraka. Na temat jej siostry nic nam nie wiadomo. W 1926 r. resztówka po majątku należała do Józefa Henriksa (?). Na 197 ha obszaru składało się 155 ha ziemi uprawnej, 35 ha łąk i pastwisk, 6 ha nieużytków i 1 ha wody. W okresie międzywojennym Nowawieś stanowiła gminę wiejską w pow. Leszno, a w 1626 r. liczyła 434 mieszkańców. Był tu wiatrak należący do Thomasów, karczma A. Rauhuta, szewc E. Kirste i kowal M. Piotrkowski. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Neugut. Po 2. wojnie światowej ziemie dawnych dóbr zostały podzielone pomiędzy rolników, bądź też – jeżeli uczyniono to przed wojną – pozostały przy przedwojennych właścicielach i stały się normalnymi terenami wiejskimi.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Portal Verein für Computergenealogie e.V., http://compgen.de/
Geoportal;
Mapster:
16393 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4166_(2341)_Garzyn_1892_UPKrak.jpg
6744 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4166_Garzyn_1944.jpg
11777165 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P41-S23-F_OSIECZNA_1933.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!
Opis
Dwór w Nowej Wsi k. Kąkolewa wznosił się pośrodku parku, wybudowany był w dłuższej osi WzN-EzS i fasadą skierowany na południe z lekkim odchyleniem zachodnim (SzW). Przed fasadą dworu znajdowały się dwa stawy, z których do dzisiaj zachował się większy z nich. Drugi został zasypany i wybudowano na tym miejscu współczesny dom mieszkalny. W miejscu gdzie wznosił się dwór, obecnie znajduje się plac na którym leżą baloty ze słomą, jakieś palety i kontenery. Budynek widać jeszcze na mapie z 1944 r.Układ przestrzenny zespołu dworskiego został całkowicie przekształcony. Być może jedynie fundamenty niektórych budynków gospodarczych pochodzą z okresu istnienia w N.W. majątku ziemskiego.
Komentarze
Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.