Cykowo

Stan obecny

Własność prywatna.
Wcześniej: Ośrodek Hodowli Zwierzyny Łownej.

Historia

Pałac z 1 poł. / 2. poł. XIX w.
Pierwszą wzmiankę o wsi znajdujemy w regestach ziemskich w 1462 r. Już wtedy była ona podzielona co najmniej na trzy części: 1) braci Mikołaja, Jana i Bartłomieja, 2) Wincentego Pradel z Czikowa, zwanego też Czibek i 3) należąca do dóbr miasta Gostynia, czyli dziedzica Mikołaja Borka z Osiecznej. W tymże roku ów Czibek zapisywał na świeżo kupionej części wsi 50 grzywien posagu i t. wiana żonie Annie. W zapiskach aż do końca XVI w. wieś występuje wyłącznie jako Czykowo albo Czikowo. Tak też nazwali się pierwsi jej właściciele – Czykowskimi alias Czikowskimi. Oczywiście podobnie jak wszędzie i tu przewijały się nazwiska dziedziców sąsiednich wsi, którzy kupowali, dzierżawili i wyderkowali sobie wzajemnie wieś i jej części. Poza tym nie odegrała ona większej roli w dziejach regionu. Jeszcze pod koniec XVI w. wyłonił się podział na Czykowo Wielkie i Małe, zaś dziedzicem tegoż „Wielkiego” był Wojciech Czykowski, syn Jana „Sowy” i nieznanej z nazwiska Barbary. W 1495 r. zapisywał on 100 grzywien posagu i t. wiana żonie Katarzynie, córce Andrzeja Barklińskiego. Zmarł przed 1531 r., pozostawiając dzieci: Macieja, Jana, Jakuba i Annę. Małe Czykowo w tym czasie należało do Feliksa Borzysławskiego. Już w 1538 r. część wsi sposobem wyderkafu przeszła na Jana Ujejskiego z Ujazdu. W 1556 r. Jan Czykowski ostatecznie sprzedał wieś Stanisławowi Ujejskiemu. Pod koniec XVI w. część wsi należała do Ujejskich, a część do Kołaczkowskich a następnie Pakosławskich. Wtedy też wieś zaczęła pojawiać się w zapiskach jako Cykowo. W 1618 r. córki Macieja z Ujazdu dokonały podziału majątku, na skutek którego Cykowo przypadło Stanisławowi Pogorzelskiemu, ich siostrzeńcowi – synowi Macieja i Katarzyny Ujejskiej. Dziedzic posługiwał się przydomkiem Pasikoń, który dodano jako pierwszy człon do jego nazwiska. Ożenił się z Elżbietą Gajewską, z którą wspólnie wyderkowali Borzysław i Cykowo Janowi i Mikołajowi Bojanowskim h. Junosza. Już w 1634 r. próbowali oni sprzedać majątek, co udało się w 1639 r., zaś nabywcą został Paweł Koszutski h. Leszczyc, syn Jakuba, ożeniony z Teodorą Chwalikowską. Jednak i oni nie zagrzali tu długo miejsca, bo już w 1643 r. sprzedali Cykowo Walerianowi Boguckiemu, synowi Jana, za kwotę 19 tys. złp. W tamtym okresie zanikły wcześniejsze nazwy, zaś Małe Cykowo zaczęto nazywać Cykówkiem. Własnie Cykówko było wianem jego pierwszej żony – Marianny Świeykowskiej. Ta zmarła przed 1653 r., zaś dziedzic ożenił się powtórnie, z Zofią z Werbna Rydzyńskiej h. Wierzbna. W tym właśnie roku Bogucki zapisywał żonie 19 tys. florenów posagu i t. wiana. Z pierwszego małżeństwa miał córki: Teresę, która wyszła za Hieronima Mieleńskiego, Katarzynę zamężną za Zygmunta Koźmińskiego i Mariannę która wyszła za Wojciecha Zbijewskiego h. Rola. Cykowo odziedziczyli Wojciech i Marianna, którzy mieli córki: Katarzynę, Konstancję, Jadwigę i Magdalenę. W 1677 r. Zbijewscy sprzedali Cykowo i Cykówko Stanisławowi Kamieńskiemu, łowczemu wschowskiemu, synowi Piotra, ożenionemu z Anną Zakrzewską. Ciż mieli synów Jana i Piotra, z których ten pierwszy sprzedał Cykowo bratu w 1688 r. Piotr Kamieński ożenił się z córką księdza Eustachego Kempowskiego, „spłodzoną gdzieś w świecie” Anną Kempowską. W 1719 r. dziedziczka była już wdowa, która wydzierżawiała majątek Janowi Bułhakowi. Później ożeniła się z tym Janem a w 1728 r. została ponownie wdową. Miała syna Piotra, który ok. 1736 r. odziedziczył dobra po matce. Jednak on również zmarł przed Anną, ok. 1740 r. Dobra po Piotrze Kamieńskim jego spadkobiercy sprzedali w 1744 r. Piotrowi Węgorzewskiemu, łowczemu poznańskiemu, za kwotę 30 tys. złp. Ten odkupiwszy jeszcze inne części majątku sprzedał wszystko Jakubowi Watta Kosickiemu za kwotę 84 tys. złp. Kosicki posiadał również Sepno; ożeniony był najpierw z Bnińską a następnie z Franciszką Moszczeńską h. Nałęcz. Zmarł 25 maja 1771 r. i pochowany został u reformatów w Woźnikach. Z pierwszej żony pochodziła córka Barbara zam. 1-o v. Chróścicka, 2-o v. Białobłocka. Z drugiej żony pochodziło dziewięcioro dzieci: Wojciech, Eleonora, Felicjan Antoni, Bonifacy Bolesław, Teresa, Agnieszka, Anna Franciszka, Teresa Agnieszka, Agnieszka Teofila oraz Antoni. W latach 1790-92 trwały liczne sprawy spadkowe w których brali udział zarówno sukcesorzy Kosickich, jak i Dorpowscy, Objezierscy, Brzescy, Antoni Grudziński, etc. W zapiskach mowa o częściach tych dóbr, długach, cesjach, kompromisach, etc. z których nic dla nas nie wynika, oprócz faktu że Objezierscy to synowie i córki Józefa ożenionego z Agnieszką Kosicką. Wśród licznych transakcji z tego okresu była też sprzedaż części Cykowa, Cykówka i Sepna Janowi Piotrowi Brzeskiemu, chorążemu radziejowskiemu, pisarzowi grodzkiemu gnieźnieńskiemu, ożenionemu z Małgorzatą Dorpowską. Dzierżawcą i zapewne posiadaczem części tych dóbr był również Franciszek Grodzicki. Całe w.wym. towarzystwo „pogodzili” zapewne Prusacy, gdyż w kolejnych latach wzmianek o Cykowie nie ma, a ponownie pojawiają się w latach 20. XIX w., kiedy to dziedzicami byli już Biegańscy h. Prawdzic. Józef Biegański (1764-1820) ożeniony był z Barbarą Żółtowską h. Ogończyk, z którą miał czworo dzieci: Anielę, Annę, Franciszka i Józefa (1801-1853). Ten ostatni dnia 14 lutego 1828 r. zaślubił w Poznaniu Franciszkę Raczyńską z Szurkowa, córkę Filipa i Doroty Nieżychowskiej h. Pomian. W Cykowie rodziły się ich dzieci: Józefa Barbara Dorota, Adam Filip (1832-1873), Franciszka Aniela Nepomucena (zm. mając 5 lat) oraz Wincenty Antoni Biegański (1842-1892). Ten ostatni urodził się już w nowo przebudowanym i powiększonym dworze. Dnia 23 paźdz. 1849 r. w C. Józefa Biegańska wyszła za Antoniego Skarżyńskiego h. Bończa (1829-1901) – dziedzica Sokołowa. Kolejnym dziedzicem został jej brat Wincenty, który w 1874 r. w Golejewku zaślubił Antoninę Czarnecką h. Prus (II), córkę Antoniego i Anieli Ponińskiej. Wincenty zmarł nagle 1 listopada 1892 r. i pochowany został w Kamieńcu. Pozostawił wdowę i córkę Anielę Barbarę Józefę.
W 1885 r. na Cykowo składała się gmina, dominium oraz olędry. Wieś szlachecka wraz z folwarkiem Cykówko posiadała 18 domów i 246 m-ców wyznania katolickiego. Na olędrach znajdowało się 8 domów z 60 m-cami, również katolikami. Dobra liczyły 2630 mórg i zarządzała nimi wdowa po Wincentym. Dnia 25 kwietnia 1901 r. Aniela Biegańska zaślubiła w prywatnej kaplicy biskupiej w Poznaniu Adama Zbigniewa Ostroroga Gorzeńskiego h. Nałęcz, dziedzica Tarców i innych dóbr. Ślubu młodej parze udzielał biskup Edward Likowski. Aniela i Adam Biegańscy byli zarazem kolejnymi dziedzicami majątku. W 1906 r. zmarła stara dziedziczka Antonina z hr. Czarneckich Biegańska, zaś w 1920 r. jej córka Aniela (dziedziczka). W 1926 r. Cykowo wraz z folwarkiem Cykówko leżało w pow. śmigielskim i należało do wdowca, Zbigniewa Ostroroga – Gorzeńskiego. Majątek liczył 671,33 ha, w tym 569 ha ziem uprawnych, 83 ha łąk i pastwisk, 5 ha lasu, 13,8 ha nieużytków i 0,5 ha wody. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 2545 talarów. Dziedzic zmarł 12 czerwca 1926 r. zaś dobrami do wybuchu 2. wojny światowej zapewne zarządzała dalsza rodzina Gorzeńskich, bądź też zostały one sprzedane. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. W 1980 r. pałac został wyremontowany przez użytkowników, czyli Ośrodek Hodowli Zwierzyny Łownej.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
1755903 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P40-S23-A_GRODZISK_1933.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neorenesansowy. Budynek wzniesiony ma planie prostokąta, w dłuższej osi NzE-SzW, fasadą zwrócony na EzS (wschód z niew. odchyleniem płd.), w połowie piętrowy, podpiwniczony, nakryty w połowie dachem płaskim (od strony fasady). W 11-osiowej fasadzie centralnie umieszczony 3-osiowy ryzalit poprzedzony 6-filarowym (2 z tyłu) portykiem dźwigającym taras pierwszego piętra oraz szerokimi schodami. Na całej szerokości fasada zwieńczona jest ozdobną balustradową attyką. Podział budynku na kondygnację piętrową i parterową ze spadem jest dość nietypowy – wzdłuż budynku, tak więc w elewacji ogrodowej dwór wygląda jak klasyczny dworek parterowy, z trójkątną wystawką pośrodku.
Wnętrza stylizowane na myśliwskie, w tym sala łowiecka z trofeami oraz żyrandole wykonane z poroży jeleni.

Park

Park krajobrazowy z pocz. XIX w. Przed 2. wojną światową park zajmował nie więcej niż ok.10 ha. Z tego obszaru ok. 1/3 w płd. części stanowiła sad owocowy. Cały pozostały drzewostan który rośnie obecnie na dz. ewid. nr ...40/3 o pow. 17,0326 ha to samosiewy lub nasadzenia powojenne, które tworzą raczej mieszany lasek, a nie park. Poza tym dużą część tej działki stanowią łąki oraz nieużytki. Park stanowił symetryczną kompozycję, której oś była przedłużeniem osi pałacu. Półkoliste kwatery i boskiety rozchodziły się promieniście w kier. zachodnim od budynku (Geoportal, 30.03.2018 r.).

Inne

Oficyna z 1 poł. XIX w., nr rej.: 2506/A z 5.02.1955
Folwark z 2 poł. XIX w., nr rej.: 137/Wlkp/A z 28.12.2005
- stajnia, wozownia, obora, spichrz i stodoła

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011