Wiązownica - Kolonia

Stan obecny

Własność prywatna. Pensjonat "Pałac Dzięki".

Historia

Pałac z poł. XIX w.
Część wsi Wiązownica o nazwie Kolonia leży nad rzeczką Kaczanką, w odległości 16 km na zachód od Koprzywnicy. W kierunku płd.-zachodnim od niej leżą jeszcze W. Mała i W. Duża. Rzeczka Kaczanka w miejscowości Bazów uchodzi do Koprzywianki.
Pierwsze wzmianki o miejscowości pojawiły się już w XIII w., a konkretnie w dokumencie z 1257 r., który wymieniał wsie nadane klasztorowi Franciszkanów w Zawichoście "Wezounice que nunc ostrow dicitur" i kolejna z 1287 r., gdzie widnieje podobny zapis "Wezownice que nunc ostrów dicitur". W XV w. nazwę odnotowano w postaci "Wyszownica" i w 1587 r. "Wiezownicza".
W XV w. we wsi istniał kościół p.w. świętego Michała Archanioła, wybudowany prawdopodobnie już w XIV w. Po wyjściu z dóbr kościelnych, wieś stała się własnością królewską. Było tu 45 łanów kmiecych, 2 karczmy, zagrodnik i co najmniej dwa "sołtystwa" zarządzające folwarkami. Dziesięcinę odprowadzano w połowie dla biskupów krakowskich i w poł. dla kościoła w Koniemłotach. Jedno z sołectw oddawało dziesięcinę dla kościoła miejscowego. Ponadto proboszcz miał swoją ziemię (w tym role na tzw. "Kukadle" i "Kokoszkową rolę"), łąki z lasem o nazwie Zapusta olszowa, ciągnące się aż do rzeki oraz prawo karczowania lasu. Nad rzeką wznosiły się dwa młyny: należący do sołtysa, który dziesięcinę dawał plebanowi oraz królewski, odprowadzający dziesięcinę dla biskupa krakowskiego.
W 1578 roku we wsi królewskiej "Wiezownicza" było 34 osadników, 35 łanów, 1 chałupa, 4 ubogich komorników i 2 rzemieślników. Na przestrzeni kolejnych stuleci dobra królewskie pozostawały w dzierżawie. W 1827 r. we wsi znajdowało się 88 domów z 483 mieszkańcami. Na skutek uwłaszczenia włościanie otrzymali aż 1431 mórg odłączonych od folwarku. W 2. poł. XIX w. na terenie osady Dzięki wybudowany został nowy kościół murowany (1844), a także opisywany pałac (1846). Jego twórcą był Wasilij Pogodin, kwatermistrz carskiej armii, który w 1835 roku otrzymał dobra (w okolicach Staszowa i Osieka) w nagrodę, od cara Mikołaja Pierwszego.
W 1887 r. W. dzieliła się na wieś, folwark i młyn, leżała w pow. sandomierskim, gminie Osiek i była siedzibą parafii. Były tu 123 domy i 878 mieszkańców. Największy folwark obejmował 360 mórg i posiadał gorzelnię. Ponadto były dwa folwarki mniejsze: 92 morgi i 96 mórg, a swoje gospodarstwo z 28 morgami ziemi posiadał także młyn. Po śmierci Wasilija Pogodina dobra i pałac odziedziczył jego zięć, Aleksander Petrow. Jego rodzina mieszkała w Dziękach do wybuchu 1. wojny św., po której dobra przejęły lasy państwowe, a w pałacu utworzono leśniczówkę. Rodzina wróciła do Polski w 1921 r. i zmieniła nazwisko na "Pietrow". Obecnie (od 1997 roku) właścicielem pałacu jest ich potomek, Aleksander Pietrow.
W okresie międzywojennym Kolonia Wiązownica nosiła też lokalną nazwę Wronia Góra. Niestety nie została odnotowana w księgach adresowych okresu międzywojennego. Widnieje tam jedynie (w gminie Osiek) Wiązownica Mała i W. Wielka, która w 1930 r. liczyła 700 mieszkańców. We wsi istniała Spółdzielnia Spożywców, młyn Baumów i sklep M. Rogali.
Źródła:
Sołectwo Wiązownica-Kolonia. Blog sołtysa wsi. Link: http://soltyswsi.pl/historia-wsi-i-parafii/
Wyborcza.pl Kielce, art. Janusza Kędrackiego z 16 kwietnia 2016 r. "Trochę Rosji pod Staszowem. Pałac Dzięki odzyskuje blask";
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11793602 @ West. Osteuropa 1:25 000 - Niemieckie mapy zaboru rosyjskiego, I WŚ /1914 - 1919/
- plik mapy: XXIX-10-G_Gruppe_Warschau_1915_600dpi_HU-Berlin_B-31-122-02.jpg
11798001 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 [1929 - 1939]
- plik mapy: P46-S33-D_KLIMONTOW_1939_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny. Budynek wzniesiony na rzucie zbliżonym do kwadratu, fasadą skierowany na płn.-wschód, jedno i dwupiętrowy, nakryty wielospadowymi dachami. Elewacje z każdej ze stron wyglądają inaczej i mają okna w innym kształcie. Charakteru gotyckiego nadaje budynkowi wieża wybudowana w płd.-wschodnim narożniku, wzorowana na średniowiecznej baszcie, w której mieści się klatka schodowa. Wewnątrz jest 26 pomieszczeń, a pow. użytkowa wynosi 700 m. kw.

Park

Od zachodu, południa i wschodu pałac otoczony jest przez mniejsze lub większe lasy, natomiast w drzewostanie otaczającym budynek bezpośrednio - od str. południowej - da się wyróżnić obszar ok. 1,3 ha, w który prawdopodobnie ingerowali użytkownicy, dokonując tu nowych nasadzeń. Obok pałacu rośnie pomnik przyrody - dąb szypułkowy w wieku 300-400 lat, o obw. w pierśnicy ok. 600 cm.

Inne

Zabudowania gospodarcze
Lodownia

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011