Podzamcze - Zamek Ogrodzieniec

Historia

Pozostałości warowni zachowane w postaci trwałej ruiny wznoszą się na skalistym zboczu na południe od wsi. Zamek doczekał się rozległego stanu badań. Początków zainteresowania malowniczą ruiną należy szukać już w XIX wieku u ?starożytników?. Współczesna nauka została wzbogacona poprzez prace wykopaliskowe prowadzone na terenie zamku dolnego i przy odgruzowywaniu zamku górnego w latach 1959-66 pod kierunkiem W. Błaszczyka. Na lata 1964-71 przypadły badania architektoniczne prowadzone przez A. Gruszeckiego.
Niestety do dziś nie ukazała się monografia historyczna budowli a wczesne dzieje zamku nie zostały dostatecznie opisane. Początki zamku zostały nieco rozjaśnione poprzez badania archeologiczne prowadzone przez B. Muzolfa na sąsiedniej Górze Birów w ostatnich latach. Odkryto tam pozostałości drewnianej warowni funkcjonującej od końca XIII wieku do połowy XIV wieku. Natrafiono tym samym najprawdopodobniej na pierwotny Ogrodzieniec. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi jako parafii w dekanacie lelowskim pochodzi z 1337 roku.
Dokument potwierdzający istnienie zamku pochodzi z 1386 roku. Mowa w nim o nadaniu przez króla Władysława Jagiełłę prawa dziedzicznego do warowni oraz rozległego klucza włości cześnikowi krakowskiemu i staroście lubelskiemu Włodkowi z Charbinowic herbu Sulima. Z roku 1387 pochodzi dokument wyjaśniający nieco dzieje zamku z przed jego nadania. Był on wówczas własnością marszałka Królestwa Polskiego Przedbora z Brzezia, który wyłożył znaczną sumę na jego odbudowę. W posiadanie warowni wszedł on poprzez nadanie jej w dożywotnią tenutę od króla Kazimierza Wielkiego. W roku 1470 budowla wraz z dobrami ziemskimi została zakupiona od Sulimów przez majętnych mieszczan krakowskich Imbrama i Piotra Salomonów.
Po nich majątek kilkakrotnie zmieniał właścicieli i należał kolejno do: Rzeszowskich, Pileckich, Chełmskich. Później zamkiem władali Bonerowie, którzy przyczynili się do znacznej jego rozbudowy. Największe prace budowlane odbyły się za czasów Seweryna Bonera (1524-1549) wielkorządcy krakowskiego. Kontynuował się jego syn Stanisław- starosta biecki. W latach późniejszych warownia znów przechodziła z rąk do rąk i należała do: Mikołaja Ligęzy, Firlejów, Stanisława Warszyckiego, Męcińskich. Warownia kilkakrotnie była niszczona w wyniku najazdów obcych wojsk.
Pierwszy raz odbyło się to w roku 1587 w wyniku najazdu wojsk pretendenta do tronu polskiego arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. W trakcie najazdu szwedzkiego zamek została zajęty przez wojska jednak inwentarz spisany w roku 1665 nie odnotowuje większych zniszczeń.
Te nastąpiły dopiero w 1702 po pożarze wznieconym przez wojska szwedzkie Karola XII. Był to kres świetności warowni, gdyż od tej pory zaczęła ona popadać systematycznie w ruinę. Na początku XIX wieku zaczęto rozbierać jej mury. Na lata 1949-73 przypadły prace mające na celu zachowanie zamku w postaci trwałej ruiny- tego co jeszcze ocalało i co oryginalne. Zamek średniowieczny nie jest dziś dobrze znany gdyż został on w znacznym stopniu zniszczony w trakcie budowy wczesnorenesansowej rezydencji.
W średniowieczu (XIV i XV wiek) zamek zajmował kulminację wzgórza. Od strony północno-zachodniej pozbawionej naturalnej bariery w postaci skał umieszczono wał ziemny lub mur. W XV wieku pierwotne drewniane zabudowania wewnętrzne zostały zastąpione trójkondygnacyjną, posadowioną na planie prostokąta wieżą mieszkalną na skale wschodniej oraz skrzydłem mieszkalnym na skale południowej. Na dziedzińcu ulokowano murowaną cysternę na wodę. Brama znajdowała się w południowo-wschodniej części założenia między dwiema skałami.
W latach 1532-1547 w trakcie wielkiej renesansowej przebudowy prowadzonej przez Seweryna Bonera wzniesiono skrzydło północne, przy którym umieszczono studnię wykutą w skale. Skrzydło południowe zostało wówczas powiększona i wyposażone w dwie potężne wieże. W miejscu bramy zniesiono wieżę bramną poprzedzoną mostem zwodzonym z przeciwwagą, do którego prowadził dojazd wsparty na filarach. Stanisław Boner był fundatorem skrzydła zachodniego zamykającego wewnętrzny dziedziniec oraz wzmocnienie zamku od południa poprzez wybudowanie wielkiego pawilonu na planie prostokąta zwanego ?Kurzą Nogą?.
Jemu albo Mikołajowi Ligęzie przypisuje się zbudowanie budowli obronnej beluarda przed południową basztą. Likwidowała ona martwe pole ostrzału i osłaniała dojazd do zamku górnego. Rozległe założenie rezydencjonalno-obronne posiadało również podzamcze o funkcji gospodarczej. W XVII wieku Andrzej Firlej dodał do założenia nad beluardem ?marmurową? salę i nadał budowli barokowy wystrój. Inwentarze z lat 1665 i 1699 podają szczegółowy opis rezydencji wraz z wyposażeniem i wystrojem pomieszczeń. Po zniszczeniach wojennych zamek odnowiony została staraniem Stanisława Warszyckiego. W jego inicjatywy podzamcze otoczone zostało murem z bramą i mostem zwodzonym i wyposażone w stajnię oraz wozownię. Była to ostatnie inwestycja podjęta na zamku.

Inne

Kaplica na podzamczu z XVI w., nr rej.: 773/67 z 17.06.1967