Cieszyn

Historia

Pozostałości po wczesnośredniowiecznym grodzie oraz zamku znajdują się w zachodniej części miasta. Dotychczas przeprowadzano liczne prace badawcze. Koncentrowały się one jednak głównie na grodzie a układ przestrzenny zamku nie został do dziś odpowiednio rozpoznany. Najwcześniejszą wiadomość historyczną o Cieszynie posiadamy z bulli protekcyjne papieża Hadriana IV wystawionej w 1155 roku dla biskupa wrocławskiego Waltera. Dokument pisany z 1223 roku potwierdza istnienie tu siedziby kasztelanii, wchodzącej w skład księstwa opolskiego. Dokumenty z lat 1228- 39 notują pierwszego kasztelana Jana.
Po roku 1282 księstwo opolskie zostało podzielone a Cieszyn stał się stolicą osobnego księstwa. Pierwszym księciem Cieszyna była Mieszko I, i to najprawdopodobniej on polecił budowę murowanego zamku w miejscu wcześniejszego drewniano ziemnego założenia. Jego potomkowie: syn Kazimierz I oraz wnuk Przemysław I Noszak modernizowali i rozbudowywali siedzibę.
Zamek przetrwał jako ośrodek władzy w dobrym stanie aż do wojny trzydziestoletniej. W roku 1647 w wyniku ostrzału artyleryjskiego został znacznie zniszczony i nie został już odbudowany. W XIX wieku relikty zamku zostały wysadzone w powietrze. Po 1840 roku na miejscu wcześniejszego zamku powstała nowa klasycystyczna rezydencja projektu Józefa Kornhausela dla arcyksięcia Karola Habsburga. Dookoła rezydencji założono romantyczny park. Nowa rezydencja wykorzystała część zachowanych ruin po zamku, między innymi romańską rotundę, gotycką wieżę, część murów obwodowych z basteją północno zachodnią, na której w roku 1914 wybudowano romantyczne ruiny. Wczesnośredniowieczny gród wzniesiono w II połowie X wieku. Otaczał go system obronny złożony z drewniano ziemnego wału konstrukcji skrzyniowej.
W II połowie XI wieku powstała kaplica grodowa św. Mikołaja. Rotunda zbudowana była z ciosów wapiennych, składała się z przesklepionej okrągłej nawy i dostawionej do niej absydy. Układ przestrzenny zamku nie został do dziś rozpoznany. W założeniu obronno rezydencjonalnym wyróżniamy trzy człony.
Zamek górny wyposażony w północno wschodniej części w gotycką wieżę zwaną Piastowską. Wieża budowana z kamienia, posadowiona na planie zbliżonym do kwadratu, wejście od strony zachodniej obudowane portalem z XIX wieku. Wieża ma osiem kondygnacji, najwyższa urozmaicona jest machikułami oraz wykuszami. W zachodniej części założenia odkryto fundamenty wcześniejszej XIII wiecznej wieży posadowionej na planie cylindrycznym. Do wieży przylegają pozostałości murów obwodowych zamku górnego. Zamek średni na wschodnim zboczu wzgórza składa się z kilku budynków powstałych w różnych okresach. Do dziś zachowała się do wysokości kondygnacji dawna brama z basteją oraz skrzydło mieszkalne.

Zamek dolny położony najniżej od strony wschodniej został kompletnie przekształcony w wyniku budowy klasycystycznej rezydencji.

Inne

Wieża "Piastowska", 2 poł. XIII, XV, XIX w., nr rej.: R/469/56 z 2.11. 1956,
211/60 z 3.03.1960 oraz A-243/77 z 15.12.1977

Kaplica zamkowa - rotunda p.w. śś. Mikołaja i Wacława, 1 poł. XI, 2 poł. XV, XVIII,
XX w, nr rej.: R/332/51 z 10.09.1951, 210/60 z 2.03.1960 oraz A-242/77 z 15.12.1977