Strabla

Stan obecny

W latach 90-tych Urząd Gminy Wyszki sprzedał obecnemu nabywcy dwór z lamusem oraz częściowym założeniem dworskim, który z biegiem lat starannie odrestaurowuje obiekt. Teren prywatny, zamknięty dla zwiedzających. Można popatrzeć zza płotu (2025)

Historia

W latach 20. XVI w. król Zygmunt I obdarzył Macieja z Krajny, zwanego Doktorem, majętnością Buzuny i „służbą” w Malewiczach, a w 1524 r. innymi dwiema „służbami” w Samułkach i Szczechłowszczyźnie. Na terenie tej ostatniej Maciej z Krajny założył swoją rezydencję, która według niepotwierdzonej źródłami pisanymi tradycji musiała być bardzo okazała, gdyż nazywano ją podobno „Extra Bella”, co dało początek późniejszej nazwie Strabla. Maciej z Krajny zmarł po 1546 r., zostawiwszy swojej żonie Eufenii między innymi Strablę. Otrzymała ją w posagu ich córka Barbara, wychodząc za mąż za Mikołaja Arciechowskiego. Państwo Arciechowscy odeszli z tego świata bezpotomnie, więc strabelskie dobra znowu stały się własnością królewską. W końcu XVI stulecia otrzymał je w dożywocie Stanisław Fogelweder, (zm. w 1603 r.), który w 1592 r. uzyskał od króla dokument potwierdzający to nadani. Stanisław to również lekarz i humanista, a także filozof, duchowny i królewski dyplomata. Z racji ciągłych podróży nie przebywał zbyt często w Strabli, więc trudno sądzić, aby w tym czasie dwór lub jego otoczenie zmieniły wygląd nadany mu przez pierwszego właściciela.
Stanisław Fogelweder zmarł w 1603 r., a w jakiś czas potem nowym posesorem Strabli stał się stolnik wiski, Adam Turowski, który w 1617 r. zbudował na terenie swoich włości kościół drewniany, zamieniony mniej więcej 20 lat później na murowany przez jego syna Kazimierza.
W 1639 r. Strabla przestała być własnością Turowskich; przeszła z kolei w ręce wojewody mazowieckiego, Stanisława Kurzenieckiego herbu Bogoria. Rodzina Kurzenieckich wywodząca się z Kurzeńca w powiecie oszmiańskim i posiadająca również majątki w Chobotkach, Jasionówce, Juchnowcu, Kalinówce, Słomiance i Starej Woli, władała Strablą ponad 70 lat, powiększając w tym czasie dwór przez dodanie mu alkierzy, pozostawiając natomiast ogrody w niezmienionym, renesansowym kształcie.
W 1717 r. Michał Kurzeniecki oddał strabelski majątek bazylianom z Supraśla, a w 1725 r. przekazał go nawet prawem wieczystym, podpisując kontrakt z metropolitą Leonem Kiszką. Sam przeniósł się do supraskiego monastyru, gdzie umarł prawdopodobnie w 1736 r. Jego brat, Zygmunt, odzyskał Strablę dla Kurzenieckich, by sprzedać ją Maciejowi Maurycemu Starzeńskiemu herbu Lis, podstolemu podlaskiemu, staroście brańskiemu, bielskiemu i goniądzkiemu, generałowi wojsk koronnych, posłowi na sejm w 1760 r. i na sejm koronacyjny Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Maciej Maurycy Starzeński, od 1733 r. sekretarz i adiutant Jana Klemensa Branickiego, właściciel wielkich majątków w Galicji i na Podlasiu, dysponował wprawdzie własnym apartamentem w oficynie białostockiego pałacu, ale chciał mieć – zwłaszcza gdy poślubił w 1754 r. młodziutką Anielę Trembińską – również oddzielną, odpowiednią dla jego pozycji rezydencję w niezbyt dużej odległości od hetmańskiego dworu. Strabla była ku temu odpowiednim miejscem. Trzeba było tylko rozbudować istniejącą tam, zbyt małą dla jego potrzeb siedzibę. Zajął się tym najprawdopodobniej Jan Henryk Klemm, nadworny architekt hetmana Branickiego.
Aniela i Maciej Maurycy Starzeńscy w kilka lat po ślubie ich najstarszego syna, Michała Hieronima, urodzonego w 1755 r., przeprowadzili się do Olejowa w Galicji, pozostawiając dobra podlaskie swojemu pierworodnemu.
Nowy właściciel był marszałkiem szlachty obwodu białostockiego, starostą brańskim, posłem na sejm 1784 r., rotmistrzem kawalerii narodowej w czasach kościuszkowskich, komisarzem cywilnym Małopolski w komisji wojskowej obojga narodów. Liczne urzędy i związane z nimi obowiązki nie przeszkadzały mu w radykalnej przebudowie dworu. Sam prawdopodobnie zaprojektował nową siedzibę, bo jak pisze w swoim pamiętniku: „Imci moi profesorowie również byli wysoko wykształceni i udzielali mi matematyki, rysunku, wojskowej architektury. Senkowski wykładał mi architekturę cywilną, co sprawiło, że w późniejszych latach przy stawianiu rozlicznych budowli nigdy nie wzywałem pomocy żadnego architekta.”
W miejscu starego dworu stanął pałac murowany, jednokondygnacyjny, z jedenastoosiowym frontonem i dziewięcioosiową elewacją ogrodową, z dwukondygnacyjnymi ryzalitami zakończonymi tympanonami. Poddasze przystosowano do zamieszkania i przykryto je czterospadowym dachem. Pomieszczenia na parterze uzyskały reprezentacyjny wygląd, zastosowano w nich fasety, naścienne malowidła, polichromowane plafony, kominki, których wzory wzięto z białostockiego pałacu Branickich. Na ścianach pojawiły się portrety przodków, w bibliotece bogaty księgozbiór zgromadzony jeszcze przez Macieja Maurycego, na komodach i sekreterach – rodzinne pamiątki. Prace te rozpoczęto w 1777 r., a po trzech latach Michał Hieronim Starzeński wraz z nowo poślubioną żoną, Anną Barbarą z Kuczyńskich, zamieszkali w Strabli na stałe. Jednocześnie z pracami budowlanymi prowadzono melioracje łąk i gruntów dworskich oraz wytyczanie spacerowych dróg i ogrodowych kanałów.
Po śmierci Michała Hieronima Starzeńskiego, która nastąpiła w Olejowie w 1816 r., Strablę odziedziczył jego syn, Maciej Ignacy, ożeniony z Marią Baworowską, herbu Prus II, pochodzącą z galicyjskich Hnilic. Za jego czasów zwiększył się stan zabudowań gospodarczych. Obok postawionych przez ojca i dziadka stodół, obór, gorzelni, lamusa, stajni cugowej wzniósł murowaną wozownię, drugą stajnię, kuźnię oraz drewniany dom oficjalistów. Dokonał też nowych nasadzeń drzew, przekształcając park renesansowo-barokowy w ogród romantyczny. Pałacu natomiast nie powiększał, zdobił tylko jego wnętrza, a na tympanonie fasady frontowej kazał umieścić polichromowane kartusze herbowe Starzeńskich i Baworowskich – Lisa i Prusa II – w hrabiowskich koronach.
Syn Macieja Ignacego, Wiktor Wacław Starzeński, urodzony w Strabli w 1826 r., poślubił, mając 25 lat, 18-letnią Włoszkę, Marię Aurorę de Bezzi, zwaną „Valesi”. On również starał się upiększyć strabelską rezydencję, kiedy w 1851 r. sprowadził do niej swoją piękną żonę. Powstały wtedy nowe dekoracje, wymieniono wszystkie drzwi i framugi okien, schody zyskały neogotycką obudowę, plafony pomieszczeń na parterze pokryły się iluzjonistyczną polichromią, przed frontonem pałacu pojawił się eliptyczny gazon oraz kamienny mur otaczający dziedziniec z czterosłupową bramą wjazdową.
Wiktor brał czynny udział w życiu politycznym kraju. Był między innymi marszałkiem szlachty powiatu białostockiego, a później całej guberni grodzieńskiej. W 1863 r. znalazł się w szeregach powstańców styczniowych, chociaż wcześniej był oficerem wojska rosyjskiego, odznaczonym orderem św. Jerzego. Po upadku powstania został zesłany w głąb Rosji, a jego majątek skonfiskowano. Towarzysząca mu na wygnaniu żona źle znosiła tamtejsze warunki klimatyczne i bytowe. Wkrótce zapadła na gruźlicę i w 1875 r. zmarła, przeżywszy zaledwie 42 lata.
Kiedy Wiktor Wacław Starzeński powrócił z zesłania, musiał udać się do rodowych włości w Dukli, bowiem jego pałac nad Narwią zajmowała książęca para, Dymitr i Aleksandra Oboleńscy. Strablę dla Starzeńskich odzyskał syn Wiktora Wacława, Andrzej Wiktor, odkupując ją w 1897 r. od księcia Michała Ogińskiego z Kozielska, który wcześniej nabył w jakiś sposób do niej prawa.
Na przełomie stuleci Andrzej Wiktor wraz z małżonką Marią Zuzanną z Bienisławskich herbu Pobóg, wprowadził się do pałacu i zabrał do odbudowy zdewastowanego majątku. Wyrosło wówczas kilka nowych budynków gospodarczych i czworaki, w parku i ogrodach uzupełniono stary drzewostan.
Podczas I wojny światowej pałac uległ uszkodzeniu, a właściciel. zmarł zresztą wkrótce po wojnie, pozostawiając cały majątek w rękach żony, Marii Zuzanny. Dopiero ich syn August po przejęciu dóbr strabelskich zlikwidował wojenne szkody. Zaciągnął jednak tak wysokie pożyczki, iż nie mógł ich spłacić i w 1937 r. Bank Gospodarstwa Krajowego w Warszawie sprzedał Strablę Helenie Załuskiej i Aleksandrowi Jarmolińskiemu.
W wyniku II wojny światowej i pałac, i ogrody uległy dewastacji, a po wyzwoleniu stały się własnością skarbu państwa. Pałac wyremontowano prowizorycznie,( po 1956 - inwentaryzacja, naprawa dachu, odnowienie elewacji, 1977 - rozbiórka kominów, pokrycie papą dachu, zamurowanie otworów okiennych i drzwiowych; po 1980 - wzmocnienie fundamentów i sklepień piwnicznych, wymiana cegieł w ścianach, 1982-1985 - odkopanie fundamentów, rozebranie fragmentu elewacji szczytowej i uzupełnienie nową cegła, rozbiórka schodów wewnętrznych i zewnętrznych, wykonanie nowej więźby dachowej, pokrycie dachu papą i dachówką holenderką, wymurowano kominy, prace przy izolacji poziomej fundamentów, wmontowano nową stolarkę okienna, w podpiwniczeniu położono stropy WPS) by umieścić w nim szkołę podstawową, Gromadzką Radę Narodową i biuro PGR Ignatki. Kiedy w 1970 r. wyprowadziła się szkoła, a trzy lata później rada narodowa, pałacowe pomieszczenia przeznaczono na mieszkania dla pracowników PGR. Konserwacją parku czy ogrodów nikt się, oczywiście, nie zajmował. Bezkarnie wycinano stare drzewa i ozdobne krzewy, żeby uzyskać grunty orne, łąki i pastwiska albo wytyczyć boisko sportowe czy grządki pod warzywa. Ostami lokatorzy opuścili pałac w 1982 r.
Obecnie obejmujące pierwotnie 25 hektarów założenie pałacowo-ogrodowe jest w rękach kilku właścicieli. Największą jego część o powierzchni 8,73 ha wraz z pałacem, domem oficjalistów, kuźnią i lamusem kupiła od Urzędu Gminy w Wyszkach w 1994 roku p firma „Open” Film Production Service Sp. z oo. w Warszawie. Od następnego roku rozpoczęto generalny remont lamusa, budowę ogrodzenia, urządzanie parku oraz prace budowlane (głównie na zewnątrz) przy pałacu. Zrobiono: 1995-96 - izolacja fundamentów, odwodnienie wokół pałacu, częściowa wymiana więźby dachowej, pokrycie nową dachówką, wykonanie żelbetowych schodów wewnętrznych , wykonanie nowego ogrodzenia wokół posiadłości, budowa schodów zewnętrznych frontowych i obu portyków; 1998 – skucie resztki tynków we wnętrzu, budowa ścian i posadzek w piwnicy; 2000 - wykonanie klombu podjazdowego i budowa alejki frontowej; 2001 - budowa tarasu widokowego, dolnego od strony ogrodowej (Jarosław Bochyński 2025)

Opis

Posiadłość ogrodzona parkanem i metalowym płotem, z parkiem, pałacem, lamusem, wozownią, kuźnią oraz trzema piwnicami. Położona w zachodniej części Strabli, w bezpośrednim sąsiedztwie drogi Białystok – Bielsk Podlaski, w oddaleniu ok. 1 km od rzeki Narwi. Pałac usytuowany jest na osi wyznaczonej od wschodu główną aleją dojazdową z klombem oraz od zachodu pasem łąki i stawem, w centralnej części parku, ustawiony jest frontem na wschód.
Stan na 2003 rok : Budynek murowany, otynkowany, z portykami, nakryty dachówką esówką. Fundament murowany z czerwonej cegły ceramicznej na zaprawie wapiennej, wtórnie wzmocniony od wewnątrz ścianami betonowymi. Piwnice w północnej części ceglane, sklepione krzyżowe i kolebkowo, w południowej części ze stropami żelbetowymi. Ściany konstrukcyjne i działowe z czerwonej cegły ceramicznej na zaprawie wapiennej, obustronnie tynkowane. Więźba dachowa drewniana, krokwiowo-jętkowa, ułożona na płatwiach, Wsparta rzędem stolców w kalenicy oraz w każdej połaci. Nad parterem stropy prawdopodobnie belkowe, drewniane, W większych pomieszczeniach z płyt żelbetowych ułożonych na dwuteownikach. Posadzki betonowe. Kolumny i stropy w portykach żelbetowe. Schody południowe do piwnicy betonowe, schody na poddasze żelbetowe, schody zewnętrzne frontowe betonowe, od ogrodu wyższe betonowe, niższe z cegły klinkierowej, wykładane okrągłymi kamieniami, które dawniej były montowane w żarnach. Taras zewnętrzny ogrodowy wyższy betonowy, niższy widokowy na fundamencie z kamieni granitowych, wyłożony kamieniami z żaren. Kominy wbudowane w ściany, ceglane, tynkowane, powyżej połaci dachowych z cegły klinkierowej. Balustrady zewnętrzne betonowe. Stolarka drewniana. Okna ościeżnicowe, na parterze dwustronne, dwuskrzydłowe, z prostokątnym nadślemiem, w którym motyw ostrołuku, każde skrzydło ośmiokwaterowe. Na poddaszu dwustronne, dwuskrzydłowe, szcściokwaterowe (w górnych kwaterach motyw ostrołuku). W facjatach dachowych dwustronne, dwuskrzydłowe, z odcinkowym nadślemiem ( w nim przeplatający się motyw kratki), każde skrzydło dwudzielne, sześciokwaterowe. Drzwi płycinowe i filongowe, jedno- i dwuskrzydłowe, od ogrodu na parterze portefenetry dwuskrzydłowe, przeszklone, na poddaszu dwuskrzydłowe, przeszklone. Obróbki blacharskie blaszane i plastykowe.
Bryła w formie wydłużonego prostopadłościanu ustawionego na tarasowo obniżającym się terenie. Podpiwniczony niemal W całości. Fundament od frontu wysoki ok. 70 cm, od ogrodu ok. 110 cm. Nakryty dachem czterospadowym z czterema kominami w kalenicy. Na osi, z obu stron ryzality, z użytkowymi poddaszami, nakryte własnymi dachami dwuspadowymi. Przed ryzalitami kolumnowe portyki. W połaciach dachowych facjaty nakryte dwuspadowo.
Na rzucie wydłużonego prostokąta, z niewielkimi ryzalitami na środku dłuższych boków. Ryzalit frontowy poprzedzony półkolistymi schodami i dwukolumnowym portykiem; ogrodowy prostokątnym tarasem i czterokolumnowym portykiem..
Piwnice - wydłużony prostokąt o układzie dwutraktowym. Na osi, w trakcie ogrodowym piwnica zasypana, w trakcie frontowym obszerne pomieszczenie z klatką schodową. Z pomieszczenia tego prowadzi do działów północnych wąski korytarz nakryty kolebkowo obok niego prostokątne pomieszczenie z kolebka. Obok korytarza W trakcie ogrodowym kwadratowe pomieszczenie z jednym słupem na środku, podtrzymującym sklepienia krzyżowe. W dziale północnym trzy prostokątne pomieszczenia sklepione kolebkowo i na środku krótszego boku klatka schodowa. Od południa, w trakcie frontowym obszerne pomieszczenie prostokątne i dwa mało gospodarcze, W trakcie ogrodowym dwa pomieszczenia prostokątne oraz prostokątny korytarz.
Parter - wnętrze dwutraktowe, w zasadzie czterodzielne. W trakcie frontowym na osi prostokątny hall z klatką schodową w narożu, w działach północnych kolejno dwa prostokątne, niemal kwadratowe pomieszczenia, od południa obszerny, prostokątny (z dwoma ściętymi narożami) pokój, za nim dwa małe prostokątne pomieszczenia. W trakcie ogrodowym na osi obszerny, prostokątny pokój (ze ściętymi narożami, w których znajdowały się kominki. Z pokoju amfiladowe przejścia na obie strony do prostokątnych pokoi, za którymi ulokowane w skrajnych działach pokoje mniejsze. Przy mniejszych pokojach, w szczytach klatki schodowe.
Poddasze użytkowe w części ryzalitowej gdzie dwa obszerne, prostokątne pomieszczenia z wyjściem na tarasy zewnętrzne.
Elewacje: symetryczne, jednokondygnacjowe, tynkowane, malowane w kolorze białym (fundament popielatym), z wydzielonym pasem cokołu, zwieńczone gzymsem. Frontowa wschodnia -jedenastoosiowa, z trójosiowym, dwukondygnacjowym ryzalitem na środku. W zwieńczonym trójkątnym frontonem ryzalicie, poprzedzonym półkolistymi schodami i dwukolumnowym portykiem, w osi środkowej prostokątne otwory drzwiowe, w jego osiach bocznych prostokątne otwory okienne. W osiach korpusu prostokątne otwory okienne. W połaci dachowej, usytuowane facjatki, w trzeciej osi (licząc od szczytów). Elewacja zachodnia, ogrodowa - dziewięcioosiowa, z ryzalitem środkowym zwieńczonym trójkątnym frontonem, poprzedzonym górnym tarasem z czterokolumnowym portykiem. Przed portykiem, dolny, półkoliście zakończony taras widokowy. W ryzalicie, w kondygnacji parteru trzy prostokątne otwory drzwiowe, w poddaszu w osi środkowej prostokątny otwór drzwiowy, W osiach bocznych prostokątne otwory okienne. W osiach skrajnych korpusu quasiryzality, w których po jednym prostokątnym otworze okiennym. Między ryzalitem środkowym a quasiryzalitami po dwa prostokątne otwory okienne. W połaci dachowej facjatki w drugiej osi (licząc od szczytu). Elewacja szczytowa (południowa) dwuosiowa, poprzedzona na środku małym tarasem, pod którym schody do piwnicy, nad którym prostokątny otwór drzwiowy i prostokątny otwór okienny. Po bokach otworów płyciny. W połaci dachowej na środku facjatka. Elewacja szczytowa ( północna) - trójosiowa, z prostokątnym otworem drzwiowym niemal na środku oraz z prostokątnymi otworami okiennymi po bokach ( wschodni zamurowany). W połaci dachowej na środku facjatka.(JB2025)

Park

Park dworski wieloczęściowy, osiowy, powstały po 1777 r. w miejscu wcześniejszej siedziby dworskiej, a w II połowie XIX w. częściowo przebudowany w duchu romantycznym. Położony na niewysokim wzgórzu leżącym nad doliną Narwi, na granicy pól ornych i łąk nadrzecznych, w oddaleniu od wsi.
Przebudową Strabli w latach 70. XVIII wieku kierował synMichał Hieronim Starzeński (ur. w 1757 r., zm. w 1823 r.). Opracował on „plan topograficzny Strabli”, zakładający meliorację łąk i gruntów dworskich, przeprowadzenie kanałów oraz przebudowę siedziby dworskiej i ogrodów. Prace rozpoczęto w 1777 r. Melioracja i budowa kanałów trwała jeszcze w 1782 r.
Po przebudowie założenie uzyskało regularną osiową kompozycję i składało się z 4 części funkcjonalnych – rezydencjonalno-ogrodowej, gospodarczej, z ogrodów użytkowych i z osady kościelnej. Centralna część rezydencjonalno-parkowa zajmowała dawną zachodnią kwaterę ogrodu oraz tereny leżące na zachód od niej. Część gospodarcza zajmowała kwatery południowe, a ogrody użytkowe zajmowały dwie dawne kwatery wschodnie, zaś kościół, cmentarz, plebania i ogród plebański zajmowały dwie stare kwatery północne. Główna oś kompozycji przebiegała teraz ze wschodu na zachód wzdłuż alei dojazdowej prowadzącej od wschodu od traktu warszawskiego. Przed bramą o wysokich murowanych słupach aleja ta krzyżowała się ze starym traktem drożnym biegnącym z Bielska Podlaskiego do przeprawy przez Narew w Leszni. Za bramą położony był na osi głównej dziedziniec, przy którym stał murowany dwór, nakryty czterospadowym dachem z facjatami i ustawiony frontem na wschód. Dwór ten ustawiono na skraju skarpy opadającej w stronę doliny rzeki. Dalej na osi głównej (na niższym poziomie niż dwór) umieszczony był wydłużony parter ogrodowy, przedzielający inne kwatery ogrodu ozdobnego, leżące po obu bokach parteru. Za parterem, wzdłuż osi głównej ciągnął się aż do rzeki długi kanał. Po bokach parteru i kanału przebiegały aleje lipowe. Obszerne kwatery otaczające parter i kanał również zostały otoczone alejami lub szpalerami. Na południe od kanału, równolegle do Strabelki biegła kolejna aleja lipowa poprowadzona skośnie do kanału i kończąca się na jego zachodnim krańcu. Strabelka, jak dawniej, stanowiła naturalną granicę kompozycji od południa, jednakże kompozycja ta uległa teraz znacznemu powiększeniu od strony zachodniej. Drzewa ozdobne posadzono w tym czasie także wokół dziedzińca przed dworem oraz na północ od dziedzińca, gdzie prawdopodobnie założono boskiety zajmujące część górnego ogrodu sąsiadującą z rynkiem położonym przed kościołem. Na granicy ogrodu i rynku wzniesione zostały murowane budynki mieszczące wozownię, kuźnię i mieszkania oficjalistów dworskich. Budynki te przylegały do muru, stanowiącego ogrodzenie parku od strony gościńca.
Na granicy dziedzińca przed dworem i części gospodarczej wybudowany został w 1792 r. dwupiętrowy, drewniany spichlerz, zwrócony galeryjką i podcieniami w stronę dziedzińca. W części gospodarczej, leżącej między dziedzińcem paradnym a rzeczką Strabelką zbudowano gorzelnię, obory, stodoły i inne zabudowania, a w centrum dziedzińca gospodarczego umieszczono studnię.
Prawdopodobnie w I połowie XIX wieku kompozycja ogrodowa została poszerzona o tereny położone poza rzeką Strabelką, gdzie na wypiętrzeniu terenowym leżącym pośród łąk urządzono „Królikarnię”, wysadzoną dębami i topolami. Po grobli i przez mostek poprowadzono do niej wówczas drogę spacerową obsadzoną aleją.
Przed 1897 r. Strabla została własnością księcia Michała z Kozielska Ogińskiego, a w 1897 r. nabył dawną rodową posiadłość syn marszałka Wiktora Wacława Starzeńskiego – Andrzej Wiktor Marian Starzeński. Pod jego rządami doszło po 1897 r. do renowacji parku i ogrodów użytkowych oraz do wzniesienia nowych zabudowań gospodarczych folwarku.
Do tego czasu ogród ozdobny został częściowo przekształcony w romantyczny park. Prawdopodobnie miało to miejsce w okresie, gdy Strabla nie należała do Starzeńskich, chociaż nie jest całkiem wykluczone, że przekształceń tych dokonano jeszcze w I połowie XIX w. W podobnym duchu przebudowane też zostało wnętrze dworu.
W tej fazie rozwoju kompozycji teren dawnych boskietów zajęły swobodnie rosnące drzewa, pod którymi poprowadzono kilka płynnie przebiegających dróg spacerowych, wiodących m.in. do wymurowanej z kamienia i cegły groty oraz do wybudowanej w podobnym romantycznym guście piwnicy lodowni. Przed dworem urządzono duży eliptyczny podjazd. Przekształcono też otoczenie kanału parkowego, zlikwidowano część drzew z dawnych alei, dosadzono nowe w sposób zacierający geometryczny układ kompozycji i skorygowano przebieg dróg ogrodowych. Położona na północ od kanału część ogrodu pozostała regularna i znajdujące się tam prostokątne kwatery wykorzystywane były częściowo pod uprawy użytkowe. Nie zmieniano też otoczonego szpalerami i alejami sadu we wschodniej części założenia. Źródła z 1887 r. mówią, że w Strabli były oranżeria, sad i ogród okolony rowem
Renowacja ogrodów dokonana na przełomie XIX i XX w. utrzymała kompozycję wprowadzoną podczas romantycznej przebudowy. Dokonano tylko nowych nasadzeń uzupełniających stary drzewostan, składający się głównie z lip, kasztanowców, wiązów, klonów, grabów i topól. Nowe nasadzenia nie były szczególnie urozmaicone pod względem gatunkowym – posadzono lipy kilku gatunków, jesiony, klony pospolite i jesionolistne, jawory, graby, topole, wierzby, świerki, brzozy, grochodrzewy, wiązy, orzechy i modrzewie. Dosadzono też wiele krzewów ozdobnych, m.in. berberysy, tawuły, kaliny, śnieguliczki, żywotniki i róże, a w ogrodach posadzono zostały drzewa i krzewy owocowe.
Po tych zmianach kompozycja, zajmująca obszar około 24 ha, przetrwała niezniszczona lata I wojny światowej,
W czasie II wojny światowej pałac i park zdewastowano, a po wojnie w zachowanych zabudowaniach dworskich umieszczono szkołę podstawową, Gminną Radę Narodową, biura Państwowego Gospodarstwa Rolnego i mieszkania. Część starych budynków rozebrano, zaś park użytkowany w części przez szkołę i PGR, a w części nieużytkowany doznał dalszych zniszczeń. Część jego terenu zamieniono na pola uprawne, a na części założono szkółki drzew i krzewów ozdobnych, które później zlikwidowano w latach 80. XX w. Spichlerz dworski był w latach 70. użytkowany przez Studencki Klub Jeździecki. Stopniowo doprowadzano obiekt do ruiny.
W końcu lat 80. XX wieku park i ogrody użytkowe należały do Urzędu Gminnego w Wyszkach i do Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W latach 80. rozpoczęto też remont dworu, niszcząc przy tym drzewa rosnące w jego otoczeniu. Do tego czasu Strabla zachowała czytelny układ podstawowych części kompozycji. Przetrwało wiele drzew z dawnych nasadzeń, osiem zabytkowych budynków (dwór, spichlerz, kościół, plebania, kuźnia ze stelmachownią, stajnia i dwa budynki mieszkalne służby folwarcznej), drogi dojazdowe, fragmenty muru ogrodzenia, ruiny groty i piwnicy-lodowni, kanał, obelisk na osi drogi z Bielska, część wnętrz parkowych, wnętrze po dawnym sadzie otoczone fragmentami szpalerów i alei oraz resztki ogrodu plebańskiego, którego większość zajął las. Poza tym, wśród łąk widoczne jeszcze były nasypy po dawnej „Królikarni” oraz kilka rosnących tam dziewiętnastowiecznych dębów. (JB2025)

Inne

Trzy czworaki w tym dwa drewniane. Obora i kuźnia.
Lamus drewniany z XVIII w., nr rej.: 22 (28) z 23.01.1953

Źródła: :
dworypogranicza.pl
www.ogrodowy.minigo.pl – artykuł Ewy Bończak-Kucharczyk i Józefa Maroszka
http://www.wyszki.pl – zdjęcie współczesna
Karta zabytku – Krzysztof Jabłoński