Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu





Białowieża
Województwo:podlaskie
Powiat:hajnowski
Gmina:Białowieża
Rodzaj obiektu:Dwór
Powiat:hajnowski
Gmina:Białowieża
Rodzaj obiektu:Dwór
Rejestr zabytków
Park:nr rej.: 351 z 28.02.1975Stan obecny
Budynek zajmowany obecnie przez Ośrodek Edukacji Przyrodniczej BPN.Historia
Pierwszy dwór myśliwski w Puszczy Białowieskiej zbudowano w początkach XV w. Postawiono go nad rzeczką Łutownią w uroczysku zwanym dzisiaj „Starą Białowieżą”. Nazwa „Białowieża” pochodzi ponoć od białej wieży, wzniesionej wówczas tuż przy dworze, który służyć miał wielkim książętom litewskim, a potem królom polskim, zapuszczającym się często w puszczańskie ostępy, by zapolować na grubego zwierza. Za panowania Zygmunta Starego wybudowano w tym samym miejscu, w uroczysku nad Łutownią, nowy dwór myśliwski. Przyjeżdżali tu kolejni królowie – w końcu Stefanowi Batoremu było w nim jednak za ciasno, więc nie opodal, na północ od Starej Białowieży, kazał wznieść zameczek myśliwski. Pozostało po nim uroczysko nazwane „Zamczyskiem”.Pierwszy dwór myśliwski w Białowieży stanął w 1752 r. Zbudowano go nieco poza wsią, na wzgórzu górującym nad Narewką, dla Augusta III Sasa z okazji wielkich łowów. Z dworu tego, podobnie jak i z dworów Jagiellonów w Starej Białowieży, nic już nie pozostało. Zniszczony został podczas wojen napoleońskich.
W 1845 r. u podnóża wzniesienia, na którym znajdował się niegdyś dwór Augusta III, postawiono dla namiestnika tzw. Północno-Zachodniego Kraju Cesarstwa Rosyjskiego drewniany dworek. Budynek został wzniesiony w stylu rosyjsko-szwajcarskim . Był do końca lat 80-tych XIX wieku największym i najbardziej okazałym budynkiem Białowieży. To tutaj przebywał podobno car Aleksander II podczas polowania w Puszczy Białowieskiej. Było to w dniach 5-7 października 1860 r. inne źródła twierdzą, ze był on dla cara mały i niezbyt efektowny, więc ulokowano go wówczas w świeżo wybudowanej leśniczówce, a licząc się z kolejnymi wizytami rosyjskiego imperatora w Białowieży, postanowiono rozbudować „dwór” namiestnika - wzniesiono jeszcze jedno skrzydło, nad całością dobudowano piętro i dodano z zewnątrz szereg dekoracyjnych detali. Odtąd zaczęto nazywać go „pawilonem myśliwskim”. Imperator Aleksander II nie zatrzymał się jednak w nim nigdy. Korzystali natomiast z niego wielcy książęta rosyjscy, kiedy przyjeżdżali na polowania do Puszczy Białowieskiej.
Pawilon myśliwski” dla następcy Aleksandra II – Aleksandra III, był już za ubogi. Dla niego więc zbudowano w latach 1889-1893 prawdziwy pałac, korzystając z projektu architekta rosyjskiego pochodzenia kurlandzkiego, Mikołaja hrabiego de Rocheforta. Do dzisiejszych czasów zachowały siem niektóre budynki pomocnicze - Brama Pałacowa, Dom Jegrów, Dom Hofmarszałkowski – obecnie Dyrekcja Białowieskiego Parku Narodowego, stajnia kozacka – dzisiaj Dom Wycieczkowy PTTK. Pałac przetrwał I wojnę światową, by w okresie międzywojennym gościć w swoich apartamentach prezydentów Rzeczypospolitej i ich wysoko postawionych gości, ale II wojna światowa przyniosła mu kres – wycofujący się z Białowieży Niemcy podpalili go, a wypalone ściany wysadzono w powietrze w 1963 roku
Znacznie lepiej los obszedł się z dworem myśliwskim. Po wybudowaniu pałacu, urządzono tutaj pierwsze muzeum. Prezentowano w nim kolekcję pamiątek związanych z carskimi polowaniami. Były to m.in. przedmioty związane z pierwszym carskim polowaniem z 1860 r. Puchar podarowany carowi przez księcia pruskiego, księga z podpisami dostojników uczestniczących w polowaniu, łopata użyta przez cara do posadzenia okolicznościowych drzewek oraz albumy ze zdjęciami z późniejszych carskich polowań. W sierpniu 1915 r. wszystkie muzealne eksponaty zostały wywiezione do Petersburga i tam już pozostały. w czasie I wojny światowej mieścił się tu etapowy szpital polowy . W okresie międzywojennym w myśliwskim pawilonie znalazło miejsce kasyno Przysposobienia Wojskowego Leśników oraz biuro turystyczne Sekcji Towarzystwa Urzędników Państwowych,, a po ostatniej wojnie było tu między innymi przedszkole (1980-1985) i gospoda ludowa, przemianowana potem na restaurację „Turystyczną”. Obecnie w odrestaurowanym w latach 1990-1994 dworze mieści się Ośrodek Edukacji Przyrodniczej im. J. J. Karpińskiego, będący nowoczesną placówką dydaktyczną Białowieskiego Parku Narodowego. Rozpoczął on swoją działalność w 1996 roku.
Opis
Budynek usytuowany w południowej części parku, w pobliżu rozlewiska rzeki Narewki. Drewniany, parterowy, na rzucie prostokąta o dłuższym boku wschodnim , tam też wejście przez mały ganek z dwoma kolumienkami . Wszystkie ściany zewnętrzne szalowane deskami w układzie poziomym, narożniki zaś dwiema pionowymi listwami o szer. ok. 50-40 cm, płycinowymi o geometrycznych wzorach /romby/. Podobnie bogato dekoracyjnie przedstawiają się obramienia okienne. Elewacja wschodnia symetryczna z niewielkim dwukolumnowym gankiem pośrodku, nad którym jest dwuspadowy daszek z trójkątnym szczytem. Elewacja południowa symetryczna z dużym gankiem pośrodku - czterokolumnowym, dwukondygnacyjnym, nakrytym dwuspadowym dachemprostopadłym do zasadniczej połaci, kolumny drewniane okrągłe. Pośrodku elewacji drzwi po obu stronach których są okna, dalej ku narożnikom dalsze dwa. Elewacja zachodnia niesymetryczna, w części pn.-zach. wysunięta na ok. 2m na dlug. 8 metrów. Po stronie wschodniej na odcinku 11 m pośrodku drzwi z dwoma oknami po bokach. W wysuniętej części dwa okna, w tym jedno trójdzielne, oraz tuż przy narożniku drzwi jednoskrzydłowe. Elewacja północna niesymetryczna. Całość nakryta dachami o skomplikowanym narysie. Kominy ceglane, wysokie, tynkowane
zakończone profilowanymi gzymsami. (JB2024)
Park
Park z 1895 r.Inne
Dom mieszkalny nr 9, drewniany z końca XIX w., nr rej.: 463 z 25.08.1979Dom \"jegierski\", / ul. Parkowa 2 /, z 1904 r., nr rej.: 485 z 24.03.1980
Dom \"hofmarszalski\", 1889-94, nr rej.: 502 z 20.10.1981
Dom \"szoferów\", 1889-94, nr rej.: 612 z 19.12.1985
Brama wjazdowa z 1899 r., nr rej.: 503 z 20.10.1981
Źródła:
dworypogranicza.pl
Joanna M. Szpytna – karta zabytku
Zdjęcia z 1978 roku J.M.Szpytna
Komentarze
Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.