Rzeszów

Stan obecny

Siedziba Sądu Okręgowego.

Historia

Pozostałości bastionowych fortyfikacji zamku wznoszą się na południe od Starego Miasta. Ich główny budynek został rozebrany na początku XX wieku. Układ przestrzenny założenia jest nam znany głównie za sprawą rynków inwentaryzacyjnych wykonanych przez Z. Hendla w końcu XIX wieku. Przeprowadzono również wiele badań architektonicznych oraz sondażowe badania archeologiczne w 1986 roku. W roku 1354 Rzeszów po zdobyciu go przez Kazimierza Wielkiego został nadany Janowi ze Stróżysk herbu Półkozic. Jego potomkowie podpisywali się już nazwiskiem Rzeszowskich. Wg źródeł zamek rzeszowski sięga swym rodowodem XIV wieku, kiedy w formie obronnego dworu był określany w 1406 roku jako castrum. Choć dotychczas nie potwierdzono w sposób naukowy lokalizacji dworu to należy przypuszczać, że znajdował się on w miejscu późniejszego zamku, na wzgórzu Grodzisko.
W roku 1583 miejscowość przeszła w posiadanie rodziny Ligęzów a w 1638 roku władali nią już Lubomirscy. Obronna rezydencja rodziny Ligęzów znajdowała się w północnej części późniejszego założenia zamkowego. Budynek był jednotraktowy, murowany, piętrowy, z sienią przelotową umieszczoną na osi. Budynek najprawdopodobniej broniony był murem obwodowym wzmocnionym wieżyczkami w narożach. Po 1620 roku rezydencja została znacznie rozbudowana staraniem jej ówczesnego właściciela Mikołaja Spytka Ligęzy- kasztelana sandomierskiego (1619-1637). W trakcie rozbudowy wykorzystano dawne mury kurtynowe i powstało czteroskrzydłowe założenie z arkadowymi krużgankami od strony dziedzińca.
Ten sam fundator rozpoczął prace nad bastionowymi fortyfikacjami. Zostały one jednak przerwane jego śmiercią. Od roku 1667 prace nad fortyfikacjami były kontynuowane z inicjatywy ówczesnego dziedzica Rzeszowa Hieronima Augustyna Lubomirskiego. Do prac nad modernizacją rezydencji oraz umocnień zatrudniony został architekt Tylman z Gameren. Kolejne przekształcenia założenia obronno-rezydencjonalnego miały miejsce w XVIII wieku. Z tego czasu pochodzi sześciokondygnacyjna wieża nakryta hełmem wzniesiona nad bramą, na osi zachodniego skrzydła. W południowo-wschodnim narożniku założenia powstała kaplica nakryta ośmioboczną kopułą. System fortyfikacji założenia został wówczas znacznie wzmocniony.
W 1820 roku całe założenia zostało wykupione przez rząd austriacki celem umieszczenia w nim więzienia oraz sądów. Na początku XX wieku w miejscu oryginalnego zamku powstał nowy gmach. W II połowie XX wieku zamek został jednak gruntownie odbudowany stając się jednocześnie siedzibą sądu wojewódzkiego.