Jabłonna

Stan obecny

Dom, oficyny, oranżeria oraz park w dobrym stanie. Obiekt dostępny: Dom Zjazdów i Konferencji PAN.

Historia

Zespół pałacowy w Jabłonnej został założony przez biskupa płockiego Michała Jerzego Poniatowskiego, brata króla Stanisława Augusta. Budowa pałacu rozpoczęła się w 1774 roku i trwała do około połowy lat 80 tych. Projektantem zespołu był królewski architekt Dominik Merlini. Po 1794 roku pałac stał się siedzibą ks. Józefa Poniatowskiego, po 1822 własność Anny z Tyszkiewiczów Potockiej, później Dunin- Wąsowiczowej. Nowa właścicielka poświeciła się zagospodarowywaniu założenia pałacowego. Jednym z elementów był krzewienie kultu ks. Józefa Poniatowskiego. Z tego czasu pochodzi łuk tryumfalny jemu poświęcony zaprojektowany przez Henryka Marconiego. Architekt ten związał się stałą współpracą z właścicielką pałacu i wykonał dla niej szereg prac. Wzniósł nową bramę wyposażoną w dwie granitowe kolumny pochodzące z zamku z Malborku, w pobliżu bramy dwa domki odźwiernych. Przebudowie uległ też sam budynek pałacu. Od 1867 do zakończenia II Wojny Światowej była to rezydencja Potockich. Po Annie Wąsowiczowej majątek przejął jej najmłodszy syn Maurycy Potocki a po nim jego syn August. Po jego śmierci posiadłość przeszła w posiadanie jego syna Maurycego ożenionego z ks. Marią Teresą Woroniecką, później z aktorką Marią Brydzińską. Małżeństwo miało pieczę nad majątkiem aż do 1945 roku. Rok wcześniej pałac został spalony przez cofające się wojska niemieckie. Po zakończeniu działań wojennych zabezpieczono ruinę. Po 1953 resztki pałacu przeszły w posiadanie Polskiej Akademii Nauk, która zleciła jego odbudową Polskim Pracowniom Konserwacji w Warszawie. Projektantem odbudowy był Mieczysław Kuczma. Odbudowa nie przywróciła stanu z żadnej z epok historycznych. Raczej stworzono nową formę- hybrydę ujednoliconą stylistycznie. Całość pałacu skomponowano w duchu klasycystycznym. Jedność stylistyczna kosztowała między innymi skucie ocalałej z pożaru dekoracji mauretańskiej ogrodu zimowego. W roku 1953 w pałacu ulokowano Ośrodek Konferencyjno- Wypoczynkowy Polskiej Akademii Nauk.

Opis

Pierwotna forma pałacu z czasów Michała Jerzego Poniatowskiego zawierała parterową część główną oraz dwie dwupiętrowe, kwadratowe w podstawie oficyny przylegające do głównego korpusu. Do prawej oficyno dostawiono dodatkowo piętrowy pawilon. W strukturze budowla była barokowa, natomiast wystrój elewacji miał charakter wczesnoklasycystyczny. Elewacja frontowa, w osi środkowej wyposażona była w czworoboczną wieżę wieńczoną hełmem z kulą. Od strony ogrodu do elewacji dostawiono trójboczny ryzalit mieszczący salę okrągłą. Do pałacu wchodziło się przez westybul umieszczony w silnie wysuniętym przed lico elewacji ryzalicie frontowym. Westybul prowadził do okrągłej umieszczonej na osi sali, nazywanej Salą Białą lub Salą Balową. Po obu stronach sali okrągłej umieszczono prostokątne sale, z których lewa była ogrodem zimowym a prawa jadalnią. Po obu skrajnych bokach pałacu umieszczono pawiloniki z prywatnymi sypialniami oraz garderobami. W latach późniejszych pawilonik północno zachodni przekształcił się w jedną dużą salę zwaną ?Pompejańską? za sprawą przebudowy dokonanej przez Henryka Marconiego. Sala okrągła najbardziej reprezentacyjna oraz bogato dekorowana przez Włocha Antonia Bianchi oraz Szymona Mańkowskiego. Obaj artyści pracowali również przy innych pomieszczeniach. Sale podziemne dekorowane były malowidłami Antonia Tavellio. W wyniku przebudowy pałacu prowadzonej przez Henryka Marconiego do ryzalitu elewacji frontowej dodano z dwóch boków dwa nowe pomieszczenia. Sam ryzalit został rozczłonkowany pilastrami jońskimi dzięki czemu zyskał typowo klasycystyczny charakter. Wnętrza zostały gruntownie przekształcone. Bez zmian pozostała jedynie sala balowa. Ogród zimowy zyskał żeliwną dekorację w stylu mauretańskim. Od północnego zachodu do budynku pałacu dobudowano lapidarium w formie kolumnowej pergoli. W lapidarium zgromadzono wiele bezcennych zabytków sztuki świata. W trzeciej tercji XIX wieku Marconi wzniósł budynek stajni i wozowni, przekształcone w XX wieku na mieszkania, dziś będące w stanie ruiny. Z okresu kiedy pałacem zajmował się August Potocki pochodzi następna przebudowa. Skrzydło przy prawej oficynie zostało podwyższone o jedną kondygnację i przerobione na potrzeby mieszkalne właścicieli.

Park

Park krajobrazowy wraz z zespołem małej architektury i pawilonów zaprojektował Szymon Bogumił Zug.

Inne

Grota wzniesiona w 1778 roku, klasycystyczna oranżeria przy prawej oficynie pochodząca z lat 1782-84, dwa klasycystyczne pawilony wzniesione na planie kwadratu znajdujące się po obu stronach klombu przed pałacem głównym pochodzące z lat 1780-82, w latach późniejszych przebudowane przez Henryka Marconiego.

Oficyna wschodnia, tzw. pawilon królewski
Oficyna zachodnia, tzw. pawilon ks. Józefa
Pawilon zachodni
Pawilon wschodni
Oranżeria
Altana chińska
Kordegarda zachodnia
Kordegarda wschodnia
Brama wjazdowa
Łuk triumfalny
Wozownia i stajnie
Muszla koncertowa
Brama ogrodowa