Krasnystaw

Stan obecny

Właścicielem jest Gmina Miejska w Krasnymstawie. Dworek jest wyremontowany i jest wykorzystywany przy różnych imprezach kulturowych jako Centrum Integracji Społecznej (2024)

Historia

Pierwsza archiwalne wzmianki dotyczące folwarku „starościńskiego” pochodzą z 1782r., a jego powstanie na obecnym miejscu jest znacznie wcześniejsze. Pierwotnie był to duży zespół zabudowy rozciągający się na znacznym obszarze z dworem,1icznymi budynkami gospodarczymi oraz usytuowanymi w pobliżu browarem i gorzelnię, Po zniszczeniu zamku w Krasnymstawie w 1774r, będącego siedzibą starostów, administratorzy przenieśli się do folwarku zwanego od swojej funkcji “Starostwem". Od 1817 do 1847r, dobra administrowane były przez Augusta i Mariannę małżonków Kickich. I to zapewne w tym czasie wybudowany został dzisiejszy dwór. W 1835 r. z rozległych dóbr ziemskich zwanych Rońsk wydzielono majątek Starostwo Krasnystaw Rońsk (zwany także Zadworze) i nadano gen Andrzejowi baronowi Fryderiks, w którego rodzinie pozostało do czasu powstania Państwa Polskiego. W czasie pierwszej wojny światowej większość folwarku spłonęła, pozostał tylko dwór i spichlerz. Majątek stał się w 1921 r. własnością państwową. W 1922 nabyty został przez Henryka Radomyskiego, który powiększył dobra i wybudował m.in. w pobliżu dworu dodatkowy dom mieszkalny .Majątek pozostał w rękach tej rodziny do czasu parcelacji w 1944 r. Po II WŚ na terenie dawnego zespołu dworsko-folwarcznego wzniesiono nowe obiekty wielkokubaturowe i wybudowano nową ulicę Konopnickiej ( w miejscu d. drogi fo1warcznej,co wpłynęło na znaczne zniszczenie i przekształcenie dawnego układu przestrzennego. Po wojnie dwór był walnością państwową użytkowany częściowo jako budynek mieszkalny a w części przez różne instytucje, od 1984 r. własność Przedsiębiorstwa Budowlanego (do co najmniej 1993 roku) i pełnił rolę budynku biurowego. Ostatni remont przeprowadzono w 2015 w ramach projektu „Rewitalizacja starościńskiego zespołu dworsko-folwarcznego wraz z historycznym parkiem w Krasnymstawie” i dwór jest wykorzystywany przy różnych imprezach kulturowych jako Centrum Integracji Społecznej.

Opis

Dwór usytuowany na wysokiej skarpie, elewacją frontową zwrócony na południowy-wschód. Od wschodu przybudowana za pomocą łącznika dawna oficyna kuchenna. Przed elewacją frontową niewielkie trawniki i kwietniki. Dwór drewniany, wzniesiony w konstrukcji wieńcowej. otynkowany. Część ścian działowych murowana, część drewniana, otynkowana. Posadowiony na podmurówce z kamienia wapiennego. Pod częścią zachodnią murowana z kamienia wapiennego piwnica nakryta sklepieniami kolebkowymi. Nad parterem drewniany. belkowy strop z deskowymi otynkowanymi podsufitkami, tynki zakładane na trzcinie. Więźba dachowa drewniana krokwiowo-belkowa, wzmocniona dwiema ścianami stolcowymi; na strychu deskowa podłoga. Dach naczółkowy. Pomiędzy parterem a poddaszem drewniane, dwubiegowe schody drabiniaste. W pomieszczeniach deskowe podłogi. Stolarka okienna i drzwiowa drewniana. Okna dwuskrzydłowe, sześciopolowe. Drzwi starsze dwuskrzydłowe, płycinowe - frontowe o zamkniętych ćwierćkoliście skrzydłach. podwójne /zewnętrzne pełne. wewnętrzne - przeszklone/. Przy części skrzydeł kowalskie zawiasy i stare zamki.
Dwór wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, parterowy, częściowo podpiwniczony. Układ wnętrza wielodzielny, dwutraktowy, przekształcony. Pierwotnie trakty w części zach. rozdzielone korytarzem, obecnie przedłużonym do części środkowej. Wejście główne na osi środkowej elewacji wzdłużnej /pd.-wsch./ poprzedzone kolumnowym portykiem na osi którego zapewne pierwotnie była obszerna sień i salon. W zachodniej ścianie szczytowej dodatkowe wejście. W pn.-zach. narożniku schody na strych i do piwnicy. Bryła budynku zwarta, o przysadzistych proporcjach, zręb nakryty dachem naczółkowym; od frontu wyodrębniony portyk pod niższym daszkiem dwuspadowym
Elewacja frontowa siedmioosiowa poprzedzona kolumnowym portykiem obejmującym trzy osie centralne - z otworem wejściowym i dwoma oknami po bokach. W środkowych osiach okiennych okna bliźniacze /wtórnie powiększone/. Portyk o czterech toskańskich kolumnach z wybrzuszonymi trzonami, zwieńczony trójkątnym szczytem w tympanonie którego niewielki półkolisty świetlik. Otwór wejściowy oraz flankujące go otwory okienne zamknięte półkoliście, pozostałe prostokątne.
Elewacja tylna siedmioosiowa o regularnie rozmieszczonych otworach okiennych.
Elewacja zachodnia trzyosiowa - z wejściem pośrodku i oknami po bokach, w szczycie poddasza bliźniacze okienko.
Do elewacji wsch. dobudowany łącznik do oficyny. w poddaszu jedno okno.
Podczas kolejnych zmian właścicieli i użytkowników w okresie powojennym budynek poddawane remontem i przeróbkom, w celu przystosowania do aktualnych potrzeb. W czasie remontów m.in. zmieniono pokrycie dachu, zapewne powiększone dwa otwory okienne w elewacji frontowej, wbudowano dodatkowe ścianki działowe i wydzielone wymieniona została częściowo stolarka okienna i drzwiowa. Zlikwidowano część dawnych urządzeń ogniowych. Strych dostosowane w niewielkiej części do celów użytkowych. Ostatni remont przeprowadzono w 2015 w ramach projektu „Rewitalizacja starościńskiego zespołu dworsko-folwarcznego wraz z historycznym parkiem w Krasnymstawie” (JB 2024)

Park

Układ przestrzenny całego założenia został gruntownie przekształcony, obecnie o mało czytelnych elementach pierwotnej kompozycji przestrzennej. Od strony północno-wschodniej prowadzi droga dojazdowa przed elewację frontowe dworu. Pierwotnie zapewne przed dworem znajdował się podjazd z gazonem skąd rozciągał się rozległy widok na łąki w dolinie Wieprzu. Na północny-zachód od dworu zachowany jest niewielki zespół zieleni (o pow. 0,5 ha) - pozostałości dawnego parku o zatartych dawnych elementach kompozycyjnych. (JB 2024)

Inne

Oficyna z 2 poł. XIX w., budynek służby dworskiej, spichlerz.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011
uzupełnił Jarosław Bochyński 2024
Źródła:
Karta zabytku Bożena Stanek-Lebioda
www.krasnystaw-powiat.pl