Kazimierz Dolny

Historia

Obecnie zamek wznosi się w postaci zabezpieczonej, trwałej ruiny na wzgórzu wyodrębnionym ze skarpy wiślanej, po północno wschodniej stronie rynku. Założenie to składa się z dwóch członów. Pierwszym z nich jest cylindryczna, wolnostojąca wieża umieszczona na wyższej partii wzgórza, oddalona o 180 m od zamku właściwego i położona względem niego na północnych wschodzie. Zamek właściwy zajmuje południowo zachodnią partię wzniesienia.
W latach 70 tych przeprowadzono kompleksowe badania terenowe umożliwiające dość dokładne odtworzenie faz rozwojowych założenia oraz jego dziejów. Osada Kazimierz została założona około I połowy XIII wieku i pierwotnie należała do norbertanek zwierzynieckich w Krakowie. W osadzie zlokalizowana była komora celna o XIII wiecznej metryce. Zamek, który według Jana Długosza został zbudowany z inicjatywy Kazimierza Wielkiego stanowił ochronę dla punktu poboru cła. W latach późniejszych królewski Kazimierz jako starostwo niegrodowe był zarządzany przez tenutariuszy.
Na lata 1509-1644 przypada okres najdłuższej dzierżawy starostwa dokonanej przez Firlejów. Kres świetności zamku przyniosły wojny ze Szwedami w latach 1655-57 oraz 1707-14. Z roku 1774 pochodzi inwentarz, z którego dowiadujemy się między innymi o opuszczeniu zamku.
Według części badaczy najstarszym elementem założenia zamkowego pozostaje cylindryczna wieża. Niektórzy z nich wiążą jej powstanie z fundacją Władysława Łokietka. Inni datowali by ją jednak na lata wcześniejsze. Ta kwestia pozostaje nierozstrzygnięta. Wieża została zbudowana z łamanego kamienia i posadowiona na planie koła o średnicy 10 m. Wieża sięga 20 m wysokości, grubość jej murów dochodzi natomiast do 4 m. Badania na terenie zamku właściwego uwiarygodniły przekaz Jana Długosza i potwierdziły fundację Kazimierza Wielkiego. Budowa mogła rozpocząć się już w latach 40 tych XIV wieku. Pierwotnie zamek składał się w wydłużonego wieloboku murów obwodowych. Pierwotne wejście odpowiadało swym ulokowanie dzisiejszemu u mieściło się w północno wschodniej części założenia.
W części muru północno zachodniego ulokowano cztero lub pięciokondygnacyjną, otwartą od strony dziedzińca, posadowioną na planie kwadratu o boku 10 m, lekko wysuniętą poza lico muru basztę, wzmocnioną na narożach skarpami. Badacze datują jej powstanie nieco wcześniej niż reszta założenia. W XV wieku nastąpiła rozbudowa zamku, której wynikiem było wzniesienie trójkondygnacyjnego budynku mieszkalnego w południowo zachodniej części dziedzińca.
Obecnie jego układ wnętrz pozostaje nie do odtworzenia. W tym samym stuleciu ale związane z następną fazą rozwojową nastąpiło dodanie do północno zachodniej części muru obwodowego, po jego zewnętrznej stronie kolejnego domu mieszkalnego. Był to parterowy budynek, zakończony niewielką wieżą wzniesioną z gotyckich cegieł. W XV wieku zbudowano również suchą fosę oraz wydrążono na terenie dziedzińca cembrowaną studnię.
W XVI wieku modernizacji i rozbudowy zamku podjęli się Firlejowie. Północno zachodnia partia zamku została w tym czasie nadbudowana, skrzydła mieszkalne oraz wieża zostały zwieńczona attyką a całe założenie zyskało renesansowy wystrój. Zamek był obiektem wielokrotnie podejmowanych na przestrzeni XIX i XX wieku prac konserwatorskich.

Inne

Wieża ?Strażnica?.