Jabłonna

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Pałac zbudowany w latach 1910-1912.
Pierwsza wzmianka o Jabłonnej pochodzi z 1414 roku. Wówczas zapisano ją jako Jabłonka. W XV stuleciu zwano tę wieś również Jabłonów, chociaż już wówczas, funkcjonowała obecna nazwa tej miejscowości.
W średniowieczu Jabłonna była tenutą królewską. Również inne wsie z terenu dzisiejszej gminy w większości były własnością królewską. Już w 1388 roku król Władysław Jagiełło przeniósł Piotrków na prawa magdeburskie. W 1432 roku, Jagiełło mocą dokumentu erekcji i uposażenia nadał lubelskiemu klasztorowi św. Brygidy wsie Czerniejów i Skrzynice.
Wśród właścicieli części dóbr Jabłonnej w XV i XVI w. wymieniana jest drobna szlachta; warto tutaj wspomnieć o Stanisławie z Jabłonnej, który na początku XVI stulecia był burgrabią lubelskim.

Jabłonna w XVI i XVII stuleciu była majątkiem rodowym Lubienieckich. W 1616 roku Jabłonną odziedziczył Krzysztof Lubieniecki - minister zaboru ariańskiego. Po jego śmierci w 1648 roku majątkiem zarządzali żona Katarzyna i syn Krzysztof. Kilka lat później Katarzyna Lubieniecka, zmuszona trudna sytuacją finansową, zastawiła wieś Szymonowi Węglińskiemu. W czasie najazdu Szwedów na Polskę w szeregu wojsk króla szwedzkiego Karola Gustawa znalazł się m.in. Krzysztof Lubieniecki (syn ministra zaboru ariańskiego). W 1656 roku, gdy wojska szwedzkie zajęły Lublin, Krzysztof Lubieniecki najechał na Jabłonnę, odebrał Węglińskiemu list zastawny, a sam ogłosił się dziedzicem wsi.

W 1801 roku Jabłonnę nabył Joachim Owidzki, siostrzeniec Wybickiego i ulubieniec ordynata Andrzeja Zamoyskiego. W 1818 roku, wówczas poseł Ziemi Lubelskiej na Sejm, Joachim Owidzki został prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Lublinie. Towarzystwo swoim zasięgiem obejmowało cała województwo, a za cel stawiało sobie szerzenie oświaty na wsi. W 1830 roku Joachim Owidzki zmarł, a klęska Powstania Listopadowego ostatecznie położyła kres działalności Towarzystwa. W następnym roku majątek Jabłonna został skonfiskowany i przeszedł pod bezpośredni nadzór zaborcy do połowy XIX wieku (w latach 1842 - 1844 zarządzał nim Aleksander Bieliński).
W latach 1860 - 1900 właścicielami Jabłonny byli: Chędzyński, Kłamborski oraz Roman Kozyra. Natomiast w latach 1900 - 1904 majątek należał do Eugeniusza Dębickiego i Mieczysława Baczyńskiego.

W 1912 roku dobra Jabłonna, wraz z folwarkami Wólka i Romanów, nabył na licytacji znany lubelski przemysłowiec Julian Karol Vetter. Majątek obejmował wówczas 500 hektarów ziemi, na jego terenie funkcjonował młyn wodny, gorzelnia, była dobrze rozwinięta hodowla zwierząt oraz stadnina koni.
Po śmierci Juliana Vettera w 1915 roku właścicielką Jabłonnej została jego żona Bronisława - pochodząca ze starej szlacheckiej rodziny Karszo - Siedlewskich. Była życzliwa dla miejscowej ludności. Wówczas zabudowania dworskie rozciągały się na południe od parku otaczającego pałac - wzdłuż rzeki Czarniejówki, po obu jej brzegach.
Większa część tej zabudowy przetrwała do dzisiejszych czasów, chociaż są w złym stanie technicznym (obecnie niektóre obiekty są remontowane). Do dworu prowadzi droga wysadzona drzewami, zwana Czarną Aleją. Dawniej poruszanie się po niej było zabronione. Po śmierci Bronisławy Vetterowej w 1937 roku majątek odziedziczył usynowiony przez Vetterów, Brunon Jerzy Vetter.
Po wybuchu II wojny światowej Niemcy pozostawili go w spokoju, gdyż nie pozbywali się dobrych gospodarzy. Rodzina Vetterów opuściła Jabłonnę dopiero zimą 1943/44 roku, gdy zbliżała się Armia Czerwona.

W czasach wojny wójtem gminy Jabłonna był Niemiec, który wyjątkowo skrupulatnie przestrzegał praw narzuconych przez okupanta. Między innymi z jego inicjatywy terminowo ściągany kontyngent był w 100% podwyższony w stosunku do innych gmin. Jego egzekwowanie wiązało się z różnymi represjami; często gospodarze byli aresztowani i deportowani do obozów pracy. Takie poczynania wójta potęgowały uczucia nienawiści oraz rodziły odruchy buntu.

Po wojnie majątek ziemski został objęty reformą rolną. Pałac stał się własnością Skarbu Państwa. W pierwszych latach po wojnie mieściła się tam szkoła podstawowa.
W 1953 roku pałac przejęła Komenda Wojewódzka MO w Lublinie - początkowo mieściła się tam szkoła milicyjna, potem posterunek.
Obecnie pałac jest własnością prywatną.

Opis

Znajdujący się tutaj zespół pałacowo-parkowy zajmuje powierzchnię 3 ha, z czego blisko 2 ha stanowią stawy i rozlewiska. Zabudowę stanowią: dwór, rządcówka i 7 budynków pofolwarcznych.
Układ kompozycyjny parku wykazuje cechy charakterystyczne dla założeń ogrodowych końca XIX wieku. Stare aleje lipowe i pozostałości regularnych podziałów kwaterowych wskazują na to, że ogród istniał tu wcześniej niż aktualny budynek pałacu i towarzyszył wcześniejszemu dworowi.
Na głównej osi kompozycyjnej od frontu znajduje się gazon z podjazdem, otoczony starymi drzewami tworzącymi salon ogrodowy. Od strony elewacji ogrodowej znajduje się parter ogrodowy z wgłębnikiem, zakończony aleją prowadzącą do stawów. Aktualny elektryczny układ parku wskazuje na umiejętność twórcy w łączeniu starego założenia z naturalistycznymi wnętrzami o charakterze krajobrazowym.
Szczególnie efektownie przedstawiają się zestawienia różnorodnych drzew i krzewów ozdobnych, a także powiązania widokowe parku ze stawami i ich otoczeniem. Duże walory architektoniczne, przyrodnicze i krajobrazowe obiektu, zachowane do dzisiaj bez większych zmian, stawiają go w rzędzie najlepiej utrzymanych na Lubelszczyźnie.

Park

Park krajobrazowy z XIX w.

Inne

Rządcówka z 3. ćwierci XIX w. Czworak, stajnia, obora i dwa lamusy z lat 20. XX w. Gorzelnia i magazyn spirytusu z 1924 roku, zaprojektowana przez M. Botłenko. Oraz dwie obory z końca XIX w. przebudowane w 1912 roku.

tekst: Mariusz Dolhan 2011