Szpetal Górny

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Dwór obronny z XVI w.
Nazwa wsi pochodzi od szpitala św. Gotarda, fundowanego w pocz. XIII w. przez Boguszę, wojewodę łęczyckiego dla cystersów z Lubiąża. Wkrótce po założeniu dwukrotnie spustoszony przez Prusów i opuszczony przez cystersów lubiąskich, przeszedł pod opiekę klasztoru w Byszewie. Od 1358 r. wieś rycerska, następnie szlachecka. Pod koniec XIV w. Władysław Opolczyk sprzedał ziemię dobrzyńską Krzyżakom. Do końca XIV wieku Szpetal Górny stanowił dobra zamku w Bobrownikach. Na mocy ugody w Raciążku (1404 r.) ziemię dobrzyńską wykupiono z rąk krzyżackich i przekazano Polsce. W 1695 r. wieś została nabyta przez Kazimierza Pobóg Rutkowskiego, kasztelana dobrzyńskiego. W posiadaniu Rutkowskich do 1939 r. W XVIII w. ośrodek dużego klucza, znacznie pomniejszonego działami spadkowymi (1789 r.) po Józefie Rutkowskim, sędzim ziemi dobrzyńskiej i po Marianie Rutkowskim (1841 r.). Marian Rutkowski odziedziczył Szpetal Górny, Szpetal Dolny, Kulin, Suszyce, Skórzno, Krojczyn. Kościół został wzniesiony w 1806 r. staraniem dziedzica. Świątynia została zlokalizowana naprzeciw nie istniejącej już siedziby fundatora. W 1824 r. następuje utrata praw przewozu na Wiśle. W 1850 r. w drodze działów rodzinnych Ignacy Rutkowski syn Mariana nabywa dobra Szpital Górny i Dolny. Istniał tu wówczas dwór, wybudowany na fundamentach wcześniejszego. W 1869 r. Artur Rutkowski kupuje dobra swojego ojca Ignacego. W 1886 r. majątek dziedziczy po śmierci Artura syn Zdzisław Artur Rutkowski, który na pocz. XX w (1912 r.) buduje obecny dwór, w części centralnej parku, na osi kościoła. Część wschodnia, poza terenem parkowym zabudowana była czworakami i ośmiorakami ,stanowiącymi mieszkania służby dworskiej i pracowników folwarcznych. W czasie okupacji majątek został zarekwirowany przez najeźdźcę, we dworze zamieszkał komisarz niemiecki na okręg lipnowski. W czasie ucieczki Niemców spalony został dwór, spichlerze i stodoła. Po wyzwoleniu majątek uległ rozparcelowaniu, ogród i park przez kilka lat były dzierżawione przez Michała i Helenę Malinowskich.

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek współczesny, architekturą całkowicie odmienny od wcześniejszego.

Park

Park krajobrazowy z 2 poł. XIX w. W latach 30-tych XX w. A. Rutkowski sprowadza od ks. Radziwiłła z Wołynia ogrodnika Michała Malinowskiego. W tym czasie park uległ przebudowie. Przesadzono drzewa i dokonano nowych nasadzeń. Drzewa, krzewy i kwiaty sprowadzano z Berlina. W rejonie dworu, który stał na polanie znajdowały się klomby kwiatowe i rozarium. Między stajnią a dworem znajdował się tzw. ?ogródek francuski?, gdzie uprawiano winną latorośl oraz znajdował się budynek do przechowywania owoców i warzyw. Główne wejście do parku znajdowało się od strony południowej obok wejścia na teren zabudowy folwarcznej. Z dworu do kościoła wiodła ?Aleja Kasztanowa?, po których to drzewach nie ma śladu. Wzdłuż płn.-wsch. granicy przebiegała aleja jesionowa, wzdłuż szosy koło kościoła aleja obsadzona była lipami. Obecnie źródła podają park jako zdewastowany, brak danych czy został zrewitalizowany przez obecnego właściciela. Roztacza się stąd rozległy widok na położony w dole Włocławek.

Inne

Lamus, dom nr 187 z XVI / XVII w., przebudowany w XVIII w.
Zespół murowanych budynków folwarcznych z końca XIX w.
Ludowa rzeźba drewniana Chrystusa Frasobliwego, lata 40-te XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011