Orłowo

Stan obecny

Villa Orłowo. Obiekt konferencyjno - wypoczynkowy, restauracja.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Orłowo to wieś leżąca 5,5 km na północ od centrum Inowrocławia. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1227 r., z dokumentów biskupa kujawskiego Michała. W 1228 r. Konrad Mazowiecki nadał wieś zwaną Orłów Krzyżakom. W 1232 r. Michał - biskup kujawski i Świętopełk - książę pomorski, oświadczyli, że za dziesięcinę z Orłowa będą płacić trzy grzywny kościołowi wyszogrodzkiemu. Kolejna wzmianka o Orłowie pochodzi z 1271 r., gdy książę Bolesław pertraktował z Krzyżakami, o odszkodowanie za szkody wyrządzone w dobrach Stara Nieszawa, Orłów i Murzynno. Podczas zjazdu Władysława Łokietka z Wielkim Mistrzem Krzyżackim w Brześciu Kujawskim, w 1311 r., Krzyżacy przyrzekali, że oddadzą wspomniane dobra za odstąpienie im ziemi pomorskiej.
Już w 1339 r. wieś została siedzibą komtura Zakonu Krzyżackiego, tzw. „komandorią”. W 1346 r. lokowano ją na prawie chełmińskim. Od 1416 r. pomiędzy Krzyżakami, a przedstawicielami króla Jagiełły toczyły się spory o oddanie wsi. W 1422 r. Jędrzej Brochocki, który nękał najazdami krzyżacką załogę w Nieszawie, został niespodziewanie napadnięty podczas obozowania w lasach pomiędzy Orłowem, a Murzynnem. Starosta nie dał się zaskoczyć, a oddział napastników został doszczętnie rozbity. Jeszcze za czasów króla Władysława Jagiełły Orłowo zostało zwrócone Koronie. W 1505 r. król Aleksander Jagiellończyk zapisał Orłowo i dochody z Inowrocławia Stanisławowi Jarockiemu, który pożyczył mu 4000 zł. węgierskich. W 1583 r. Orłowo zostało wsią królewską z wójtem i sołtysem. Liczyło w tym czasie 4 łany wójtowskie i 20 kmiecych oraz 4 zagrodników, 7 komorników i 1 rzemieślnika. Już wtedy we wsi znajdował się kościół parafialny.
W 1762 r. król August III nadał wieś Andrzejowi Cieńskiemu z Czystego. Pod koniec XVIII w. wraz z Jaksicami Orłowo płaciło 200 złp. podatku „łanowego”. W 1781 r. od Stanisława hr. Dąmbskiego h. Godziemba, Orłowo nabył Giert von Gerhardt. W XIX w. Prusacy utworzyli tu domenę, w skład której wchodził folwark Kłopot. Przez prawie 100 kolejnych lat swojego istnienia, majątek znajdował się na przemian w rękach polskich i niemieckich.
W 1885 r. Orłowo dzieliło się na wieś z 12 domami, zamieszkałymi przez 118 osób (w tym 109 katolików) i dominium z 19 domami i 354 mieszkańcami. Obecny dwór wzniesiony został dla Gottloba von Nathusius w 1872 r., według projektu berlińskiej firmy Martina Gropiusa i Heino Schmiedena - Gropius & Schmieden. W majątku znajdowały się także nowoczesne jak na tamte czasy budynki mleczarni i cegielni. Jedną ze specjalizacji majątku była uprawa buraków, która odbywała się na 150 hektarach. Ogólna pow. dóbr wynosiła wówczas 572,67 ha, w tym 506,68 ha ziemi ornej, 46,1 ha łąk i pastwisk oraz 19,81 ha nieużytków. Orłowo należało w tym czasie do Gottloba Engelharda von Nathusius. Do wyliczenia podatku gruntowego wykazywano 15708 marek tzw. "czystego dochodu". Pod koniec XIX w. właścicielem majątku został kolejny Niemiec - Bruno Gottschling, syn Carla Ludwiga i Pauliny Matyldy Weidner. W 1884 r. ożenił się on z Gertrudą Stefanią Anders, córką Ernesta Andersa z Ząbkowic Śląskich. Bruno Gottschling właścicielem Orłowa nie był długo. Popadł w tarapaty finansowe, kolejno zmarła trójka jego dzieci i podobno popełnił samobójstwo. Następnie majątek znalazł się w rękach lekarza stomatologa z Poznania – Teodora Dembińskiego h. Rawicz (1856-1900). Ten ożeniony był z Anielą Liszkowską, a następnie z Marią Trzebińską ze Strzemkowa, z którą miał synów: Stanisława (1895-1939) ożenionego z Jadwigą Chrzanowską herbu Poraj i Witolda (1900-1917).
W 1900 r. miejscowość stała się własnością Cukrowni Kujawy w Janikowie. W 1903 r. właścicielem majątku odkupionego od cukrowni został Fredrich von Beyme, ożeniony z Marią Dahl. Pod jego zarządem, w 1926 r. dobra liczyły 573 ha, w tym 525 ha ziemi ornej. Do urzędu skarbowego wykazywano wówczas 5198 talarów czystego dochodu gruntowego (równowartość 15594 marek). W 1941 r. właścicielem Orłowa został jeden z trzech synów Friedricha i Marii - Fritz Jürgen von Beyme.
W 1930 r. wieś stanowiła gminę wiejską i liczyła 531 mieszkańców, była tu także kuźnia należąca do Łożykowskiego. W latach 1939-1945 nosiła nazwę Deutschorden. Po wojnie dobra stały się własnością Skarbu Państwa Polskiego. W budynku dworu mieścił się m.in. Dom Dziecka. Pod koniec XX w. dawny majątek stał się własnością prywatną. Dwór w latach 2011-2013 przeszedł gruntowny remont i został zaadoptowany na potrzeby nowoczesnego obiektu konferencyjno-wypoczynkowego.
Przyjacielem Villi Orłowo jest włoski artysta Mirko Dematte.
Nie wiemy co się stało w 2022 roku. Dwór z zewnątrz sprawia wrażenie opuszczonego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Katarzyna Podczaska "Dworki i Pałace Gminy Inowrocław";
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony w stylu podmiejskiej willi z elementami renesansu oraz gotyku. Budynek głównie parterowy o zróżnicowanej bryle, nakryty czterospadowym dachem mieszczącym pomieszczenia użytkowe na poddaszach. Wzniesiony na planie prostokąta, z wykuszami oraz ryzalitami we wszystkich elewacjach, z piętrową facjatką, balkonem oraz arkadowym gankiem. W narożnikach dodatkowo urozmaicony niskimi wieżyczkami. Wejścia znajdują się w ryzalitach od strony zachodniej, północnej i południowej. Pomieszczenia wewnątrz dworu rozmieszczone są dookoła centralnej sali o wysokości dwóch kondygnacji, z balkonami na wysokości piętra rozmieszczonymi nad salą i świetlikiem z witrażami, umieszczonym w dachu. Z tego też pomieszczenia można zejść do stylowo urządzonych piwnic, z oryginalnymi stropami kolebkowymi. Znajdują się tam pomieszczenia restauracji, kuchnia oraz bar. Dwór znajduje się na lekkim wzniesieniu terenu, do którego prowadzi brukowany, kolisty podjazd. Z obu stron, podjazdu do dworu strzegą po dwa kamienne lwy. Przed głównym wejściem pozostawiono fragment dawnej ceglanej posadzki z wgłębieniami powstałymi od kół wjeżdżających tu powozów. Przed budynkiem, centralnie w jego osi środkowej wybudowano stylową fontannę.

Park

Park z 2 poł. XIX w. o pow. 2,66 ha. Wśród drzewostanu dominują dęby szypułkowe, wiązy szypułkowe, lipy drobnolistne, oraz jesiony wyniosłe. Park jest zadbany, dokonano tu nowych nasadzeń oraz wybudowano elementy architektury ogrodowej, m.in. efektowny monopter na parkowym wzniesieniu.

Inne

Kościół z XVI w. Pierwotnie drewniany, w 1858 r. murowany, par. p.w. św. Elżbiety.
Z dawnych budynków majątku zachowały się: dom administratora z końca XIX w. (dom nr. 22), laboratorium z pocz. XX w., stodoła z końca XIX w. oraz sześciorak (dom nr 60) z lat 1909-11.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011