Nowa Wieś Szlachecka

Stan obecny

Obecnie dwór pełni funkcję Diecezjalnego Domu Rekolekcyjnego, należącego do Diecezji Toruńskiej.

Historia

Dwór Tyzenhausów, następnie Czapskich z XVI w., rozbudowywany w XVII w. na parterowy z narożnymi alkierzami, w XVIII w. o skrzydła boczne.
Wewnątrz stropy polichromowane z końca XVI w

1423 roku wielki mistrz krzyżacki Paweł von Russdorf nadał Newodorf Hannosowi i jego żonie Annie. Nadany majątek obejmował 17 łanów ziemi, co przeliczając na dzisiejszą miarę powierzchni dałoby obszar wielkości 286 ha. Hannos w ramach nadanego przywileju otrzymał prawo wolnej rybitwy (rybołóstwa) na jeziorze Borówno, prawo korzystania ze stawu młyńskiego, prawo wyrębu drewna, a także otrzymał znajdującą się tam winnicę.
W 1444 roku kolejny wielki mistrz Konrad von Erlichshausen nadał 20 łanów ziemi w Nowej Wsi rycerzowi Lorentzowi, a cztery lata później, kolejnemu rycerzowi - Augustynowi von der Schebe. Od końca XV wieku majątek szlachecki w Nowej Wsi należał do rodziny Niedrowskich, która pieczętowała się her­bem Jastrzębiec.
Około 1570 roku we wsi było kil­ka działów szlacheckich, należą­cych m.in. do Niedrowskich oraz Marcina i Michała Nowowiejskich. Niedrowskich jako współwłaścicieli Nowej Wsi obserwujemy jeszcze na początku XVII wieku, kiedy został wymieniony Marcin Niedrowski. W 1632 roku jako właściciele wsi występują Nowowiejscy i Niedrowscy. W drugiej połowie XVII wieku (1667 r.) współwłaścicielem wsi był Tyzenhaus. Po wojnach szwedzkich wieś częściowo została zniszczona. Przed 1743 rokiem należała do Jana Ansgarego Czapskiego i jego mał­żonki Teresy z domu Zamoyskiej.
Od 1743 roku majątek dziedziczą ich córki Anna, Brygida oraz Maria.
Ta ostatnia wyszła za mąż za To­masza Czapskiego, spłacając swoje siostry Annę i Brsttride, została wspólnie z mężem właścicielem dóbr Nowa Wieś. Tomasz Czapski zmarł w 1775 roku. Majątek w tym czasie obejmował Nową Wieś z przyległościami (przysiółki Nowa Karczma i Sokół) oraz Wardęgowo.
Po matce dziedziczyła córka Kon­stancja, zamężna z księciem Dominikiem Radziwiłłem.
Po śmierci Dominika Konstancja wyszła po raz drugi za mąż, za Sta­nisława Małachowskiego. W 1799 roku wieś posiadała 31 domów mieszkalnych, a przy dworze znaj­dowała się oranżeria. W 1790 roku nowym właścicielem dóbr nowo­wiejskich za 9.200 dukatów holen­derskich został Friedrich Gottlieb Krause z Gdańska.
Dobra ziemskie obejmowały w tym czasie: Nową Wieś, Mierzynek, Nowy Młyn, Osetno oraz Wardęgo­wo. Kolejnym właścicielem dóbr w 1793 roku został hrabia Józef Hese-Ucht Leski, po którym od 1796 roku następnym posiadaczem został Jan Drywa Zakrzewski. Po jego śmierci od 1803 roku majątek dziedziczyli jego synowie Antoni i Bogumił Drywa Zakrzewscy.
Od 1806 roku przez prawie na stępnych 20 lat majątek był własno­ścią Józefa Walknowskiego. W1825 roku dobra nowowiejskie nabył ku­piec grudziądzki Jacob Martin Schonborn. Piętnaście lat później majątek odziedziczył Gottlieb Ver-traugott von Schonborn. Od 1874 roku majątek przejęła hrabina Mar-tha Mathilde von Schonborn, za­mężna z Albrechtem von Ałvensleben. W rękach rodziny von Alvensleben skupiony był olbrzymi majątek ziemski. Alvenslebenowie posiadali dobra nowowiejskie do 1945 roku.
Obecnie dwór pełni funkcję Diecezjalnego Domu Rekolekcyjnego, należącego do Diecezji Toruńskiej.

Park

Park.

Inne

Studnia z przełomu XVI i XVII w. Oficyna z XVIII w.
Swego czasu w dworku mieszkała królowa Anna Wazówna. Ponadto w Nowej Wsi możemy obejrzeć domy zwane poniatówkami. W 2008 roku odbyły się tu gminne dożynki transmitowane przez TVP Bydgoszcz.

tekst: Dino Raptor 2011, na podstawie tekstu Henryka Miłoszewskiego, \"Ciekawa wieś o rodowodzie szlacheckim\", Nowości, 7.09.2006 r.