Lubcz

Stan obecny

Teren J.S.T. albo prywatny

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Lubcz to wieś leżąca nad jeziorem Lubieckim, w odległości 5 km na południe od Rogowa. Wieś istniała już pod koniec XIII w., lecz najdawniejsze przekazy są różne. Zachowany dokument księcia pomorskiego Mściwoja podaje, że wieś w 1294 r. niejaki Sulisław sprzedał Teodorykowi, z kolei inny mówi, ze Lubcz należał do biskupa poznańskiego. Tak czy inaczej była to wieś należąca do kościoła i to zapewne biskupi wybudowali tutaj pierwszy kościół parafialny. Do parafii tej należało m. innymi Gałęzewo. W 1399 r. Stolica Apostolska nakazywała ówczesnemu posiadaczowi Lubcza - oficjałowi gnieźnieńskiemu - aby nadał dochody z kościoła w Lubczu plebanowi w Lechlinie - Mikołajowi, synowi Wawrzyńca.
Jako, że Lubcz był wsią kościelną, nie ma o nim zapisek w aktach grodzkich i ziemskich, są natomiast zapisy w Kodeksie Dyplomatycznym Polski i Liber Beneficiorum Jana Łaskiego na pocz. XVI w. Jedyna wzmianka w "metrykaliach" Dworzaczka dotyczy chrztu Macieja Antoniego Rudnickiego, syna Kaspra i Teresy z Żuromskich w dn. 22 lutego 1781 r.
Przez cały okres staropolski aż do zaborów wieś należała do kościoła, a później dobra zabrał rząd pruski i utworzył tu kilka dużych gospodarstw rolnych, z których dwa największe stanowiły obszary dworskie. Ze wsi pochodził Teofil Stoss, żołnierz Powstania Listopadowego, pochowany w Lubczu 2 czerwca 1831 r. W latach 1855 - 1894 proboszczem w L. był Jan Walenty Kręcki. W 2. poł. XIX w. jedno z większych gospodarstw kupił Edward Sawicki (ur. 1815), syn Mikołaja i Hiacynty Żelisławskiej h. Pilawa, również żołnierz powstańczy, który w wojsku dosłużył się stopnia podporucznika. W latach 30. ukończył szkoły w Kaliszu i osiadł w Nacesławicach, następnie ożenił się z Antoniną Ludwiką Brudzewską h. Newlin (1800-1878) i osiadł na wiele lat w Rybnie. Mieli z Antoniną czworo dzieci: Aleksandra (ur.1841), który poległ w bitwie z Moskalami pod Ignacewem; Romana (ur. 1841), Edwarda Franciszka (1843-1879) oraz Annę (ur. 1845), zam. 1-o voto Pągowską, 2-o v. Malczewską, zmarłą w 1885 r. w Warszawie. Ostatnie lata życia spędził Sawicki w Lubczu, gdzie umarł dn. 3 grudnia 1892 r. Pochowany został w grobowcu rodzinnym w Trzemesznie.
W 1885 r. Lubcz dzielił się na cztery miejsca: wieś L., Lubcz-Rudonek, L.-Olędry oraz młyn Gostąbka. Było tu łącznie 39 domów i 417 m-ców, w tym 325 katolików i 92 ewangelików; 205 analfabetów. Kościół należał do dekanatu w Rogowie. Jadąc od kościoła po 50 metrach odbijała droga w prawo na olędry (Lubcz - Hauland) i Gałęzewko. Jadąc prosto na płn., na wysokości cmentarza rozwidlała się na zachód wzdłuż brzegu jeziora i na płn.-zachód w kierunku Rudonka. Kolejne 1,5 km dalej na północ znajdował się młyn i osada Gostombka.
Na pocz. XX w. we wsi miał miejsce wielki pożar, w trakcie którego spaleniu uległ stary, drewniany kościół. Nowy wybudowano w latach 1907-8, a w 1921 roku świątynię konsekrował biskup Wilhelm Kloske.
W 1913 r. we wsi znajdowały się trzy folwarki: 1) zespół dworski Andreasa Ciaszyńskiego o pow. 73 ha, w tym 66 ha roli i 2 ha łąk, 2 pastwisk oraz 2 ha nieużytków z 921 marek czystego dochodu gruntowego. Inwentarz żywy: 12 koni, 38 szt. bydła plus 20 cielaków oraz 35 szt. trzody chlewnej. 2) Felix Goc posiadał 106 ha, w tym 98 ha roli, 4 ha łąk i pastwisk, 2 ha lasu i 2 ha nieużytków z 990 mk czystego dochodu. Hodował 11 koni, 37 szt. bydła plus 20 cielaków, 55 owiec i 52 szt. trzody chlewnej. 3) Folwark kościelny "Pfarrgut, do." którego oficjalnym właścicielem był ks. dziekan Barlik, posiadał 69 ha, w tym 62 ha ziemi uprawnej, 5 ha łąk i pastwisk oraz 2 ha nieużytków. Czysty dochód tego gospodarstwa, wykazywany do wyliczenia podatku gruntowego wynosił 645 marek.
We wsi znajdowała się także kuźnia Ryszarda Hertzkego oraz sklep kolonialny Jadwigi Olszewskiej. W latach 20/30 jego właścicielka przeprowadziła się do Rogowa. Dnia 31 października 1926 r. we wsi poświęcony został pomnik powstańców wielkopolskich "na cześć poległych Bohaterów w obronie Ojczyzny pod Żninem". Pomimo kryzysu i ogólnej biedy, w Lubczu kwitło życie towarzyskie i kulturalne. Działały tu liczne organizacje, m. innymi Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej. W ogrodzie p. Brzykcego urządzane były zabawy taneczne. W 1930 r. Lubcz stanowił gminę wiejską w pow. żnińskim i liczył 344 mieszkańców. Największe gospodarstwa posiadali: Dąbrowska Prakseda 51 ha i Józef Janicki 96 ha. We wsi było Kółko Rolnicze oraz karczma należąca do J. Sloderbacha. Na płd. wschód od wsi znajdowała się cegielnia dóbr Mieciężyn (Mittelbach) , a na płn.-zachód cmentarz ewangelicki. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Lobusch.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Orędownik Powiatu Żnińskiego, numery różne z okresu 1920 - 30
Geoportal;
Mapster:
11811812 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3372_(1791)_Goscheschin_1911_APP_Sygn._M.top.25-226.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Na chwilę obecną nie posiadamy zdjęć ani opisu nieistniejącego dworu.

Park

Pozostałości dwóch większych ogrodów we wsi znajdują się ok. 300 metrów na płn. od kościoła. Po zach. stronie głównej drogi o pow. ok. 0,2 ha i po stronie wschodniej - ok. 0,4 ha.

Inne

We wsi: kościół mur., 1907-1908, par. p.w. świętego Mateusza

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011