Radolina

Stan obecny

Teren pod zarządem J.S.T.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Radolina to wieś leżąca nieco na północ od miejsca, gdzie autostrada A-2 krzyżuje się z rzeką Wartą; oddalona jest 14 km na zachód od centrum Konina. Pierwsza wzmianka o R. pochodzi z pocz. XIII w. (1213 r.), gdy została wymieniona wśród wsi dających dziesięcinę klasztorowi cystersów w Lądzie. Wspominał o niej także biskup Jan Łaski w swoim Liber Beneficiorum z pocz. XVI w., gdzie dowiadujemy się, jakie obciążenia ponosiła wieś pod koniec XV w. Folwark dawał dziesięcinę plebanowi z Myśliborza, a kmiecie dawali tylko po mierze owsa i żyta mesznego (coroczna opłata dla plebana). Karczmarze i zagrodnicy płacili po groszu kolędy, a z łanów sołtysich nikt nie płacił, bo leżały one pustkami. W XIII i XIV w. wieś należała do Leszczyców, z których swój początek wzięli Radolińscy, także ci, którzy trafili stąd do Koszut. Ciż Radolińscy byli później właścicielami Radolina w pow. czarnkowskim (który w XIV w. jeszcze nie istniał) oraz Jarocina (dopiero na pocz. XVIII w.). W XIV w. z Radoliny pisali się Jan, Świętopełk oraz Maciej (wojewoda inowrocławski w 1400 r). Ze wsi tej pochodził Piotr Wisz, syn hrabiego Macudy i Małgorzaty (wg Długosza z Anny Paprockiej). Po śmierci biskupa Jana Radlickiego, król Jagiełło wraz z małżonką Jadwigą, nie chcieli zgodzić się na propozycje obsadzenia tego stanowiska, składane przez papieża Bonifacjusza IX, który widział tu swego synowca Mamfiola. Królowa Jadwiga podczas pobytu w Jaksicach wyznaczyła na biskupa właśnie Wisza, swego kanclerza, ówczesnego „proboszcza kujawskiego, obojga prawa doktora”. Papież zatwierdził tę kandydaturę w 1392 r. Piotr Wisz był wówczas trzecim człowiekiem w Rzplitej, hojnie uposażał i budował kościoły, klasztory i in. w całej Polsce. Doprowadził także do porozumienia z kościołem prawosławnym w Sejnach ok. 1406 r., później wraz z opatem Tynieckim wybrał się do Palestyny. Po powrocie do Wenecji zachorował, a do Polski wrócił w 1410 r. Za namową dostojników kościelnych niechętnych Wiszowi król odebrał mu katedrę i z pozwoleniem papieża Jana XXIII przeniósł na infułę poznańską, a nawet na krótko osadził w więzieniu. Później jednak zrozumiał swój błąd i przepraszał Wisza, który na łożu śmierci rzekł: „Daruję ci Królu: bo wiem żeś to nietak z swojej chęci na to się odważył, jako raczej z podżogi cudzej ambicji, adwersarza jednak mego na sprawiedliwy sąd Boski powołuję.” Biskup zmarł w 1414 r., a w międzyczasie jego synowica Barbara wyszła za sławnego rycerza, Zawiszę Czarnego h. Sulima, zabitego na wojnie tureckiej. Pod r. 1428 Długosz określa ją „faeminam rarde virtutis” (silna kobieta). Pozostała wdową i mieszkała w Radolinie wraz z dziećmi aż do swojej śmierci.
Kolejnych Radolińskich znajdujemy w aktach grodzkich i ziemskich dopiero w 1462 r., kiedy to dziedzicami byli bracia rodzeni Tomasz (pleban w Lisewie) i Marcin, którego w 1462 r. pozywał Prandota Rudzicki, dziedzic Błożyna. Rok później obu braci pozywał Maciej Jastrzębski, znana postać z tego okresu, właściciel wielu okolicznych dóbr. Był jeszcze trzeci brat – Piotr, o którym jednakowoż nic nie wiadomo. Marcin Radoliński w 2. poł. XV w. ożenił się z n.n. Beatą, a w 1481 r. zadeklarował 45 grzywien posagu dla swojej siostry Małgorzaty, która wychodziła za wspomnianego już wcześniej dziedzica Rudzica. Były zdaje się jakieś problemy z tymi pieniędzmi, bo Rudzicki strasznie szumiał i wzywał Marcina do wypłaty. Jak pokazują zapiski, Radolińskiemu się jednak nie spieszyło i dopiero w 1483 r. wypłacił Prandocie 15 grzywien, co uczynił także jego brat Tomasz. Żonie Beacie oprawił na dobrach 30 grzywien posagu, których ta domagała się od Piotra i Tomasza w 1487 r., po śmierci Marcina. Sprawa ta trafiła do sądu, gdzie wśród arbitrów był i Jastrzębski, i Orchowski z Orchowa, a także Stanisław Lubstowski – sami znani szlachcice z największych okolicznych majątków. Sąd nakazał pieniądze wypłacić i na tym sprawa się zakończyła. Za tę gotówkę wdowa wzięła sobie od szwagrów trzy łany we wsi na wyderkaf. Wkrótce ponownie wyszła za mąż, za Jakuba de Krowycza. Nie mogła jednak skorzystać ze swoich trzech łanów, bo została wygnana z Radoliny przez Tomasza, który później zwrócił jej 10 grzywien z zabranych 30-tu.
Zapewne synem tej Beaty był Sędziwój, kolejny dziedzic R., ożeniony z Agnieszką, siostrą Jana, Jakuba i Wojciecha Kozarzewskich. W 1517 r. Sędziwój zapisał żonie 300 złp. posagu i t. wiana. Mieli oni córkę Annę i synów: Jana, Marcina, Pawła i Wojciecha, dla których ojciec ustanowił tzw. niedział braterski. Zasada ta, uniemożliwiająca jednemu synowi sprzedaż majątku, dotyczyła głównie potomków męskich, zaś w wyjątkowych przypadkach także sióstr. W międzyczasie przez R. przewinęły się także rodziny Jankowskich, a nast. Kobylnickich i Lisieckich. W 1546 r. przyszły mąż Anny - Maciej Kozielski - składał zobowiązanie Janowi Radolińskiemu, że oprawi jego siostrze po 100 zł. posagu i wiana. Oczywiście we wsi stał już dwór, wybudowany przez Radolińskich, na którym Jan w 1560 r. zapisywał posag 300 złp. (a także na połowach swoich ziem wolnych od oprawy pierwszej żony i zabudowaniach) swojej kolejnej żonie – Marcie Bratuskiej h. Rola. W tym samym roku ożenił się młodszy brat Paweł, który zapisywał po 300 zł. posagu i wiana żonie Katarzynie Osieckiej, córce Jana O.
Pod koniec XVI w. wieś należała do trojga dzieci Jana R.: Anny, Jakuba i Adriana RR. Mężem Anny w 1581 r. został Jan Górski. Jakub przed 1590 r. ożenił się z Anną Gunicką, której w tymże roku zapisywał po 750 zł. posagu i wiana. Synami Pawła R. byli z kolei Stefan, Stanisław, Maciej i Hieronim Radolińscy. Bracia i kuzyni dokonywali transakcji głównie między sobą, ale do ok. 1610 r. sprzedali część wsi Rochowi Żychlińskiemu h. Szeliga, a później także jego synowi – Piotrowi. Tenże Piotr w 1613 r. zapisywał na połowie R. 4500 złp. posagu przyszłej żonie Barbarze Sczytnickiej. Z czasem sprzedaż tę zaakceptowali również synowie poszczególnych braci, a do połowy XVII w. w Radolinie nie było już żadnego z Radolińskich.
Piotr Żychliński oprócz R. posiadał Myślibórz. Jego żoną była Barbara ze Szczytnik Szczytnicka. W 1657 r. wydzierżawili R. Piotrowi Żernickiemu ożenionemu z Katarzyną Żychlińską. Były to akurat niespokojne czasy szwedzkiego „potopu”. Jeszcze przez wiele lat wałęsały się grupy żołnierzy, w tym awanturników i poszukiwaczy łupów, którzy w 1662 r. zabili Wojciecha Kraśnickiego h. Jastrzębiec, powracającego od Żernickich do domu w Myśliborzu. W tym samym roku Żernicki scedował dzierżawę wsi R. na swojego syna – Kaspra Ż., komornika granicznego kaliskiego. Kilka lat później jako dziedzic R. wymieniany jest brat Kaspra – Franciszek. Po śmierci Franciszka (ok. 1690) dobra w R. odziedziczyły dzieci Kaspra i Jadwigi Rosnowskiej – Helena i Stefan Żerniccy. Helena wyszła za Stanisława Gorzewskiego, zaś jej brat dopiero w 1706 r. ożenił się z wdową po Aleksandrze Adamie Makowieckim – Aleksandrą Głuchowską. Stefan zmarł w 1715 r., zaś ich dziećmi byli: Adam (miał syna Michała), Michał, Ignacy, Aniela, Aleksander i Jan Rafał Żerniccy. W 1733 r. dziedzicami byli Adam i Michał Ż., z których ten drugi był podporucznikiem regimentu „Najjaśniejszego Augusta, króla polskiego”. Po śmierci ojca synowie (Adam, Michał i Ignacy) postanowili sprzedać wieś Ludwice z Dobrzyckich, wdowie po Macieju Zielonackim h. Leszczyc. Wdowa ok. 1740 r. wyszła za Wojciecha Szczytnickiego h. Belina. W 1745 r. kupili oni cały bór przyległy do Radoliny, rozciągający się aż do rzeki Warty, od Stanisława Mierzewskiego h. Leszczyc z Osiecza. 11 lat później sprzedali dobra Michałowi Kalksteinowi, synowi Andrzeja i Franciszki Tomickiej, który siedział tu aż do 1780 r., kiedy to sprzedał R. swojemu bratankowi (synowi Macieja) – Janowi Kalksteinowi, pisarzowi grodzkiemu konińskiemu. Kwota transakcji opiewała na 70 tys. złp, zaś jednym z zastrzeżeń była dożywotnia renta dla żony dziedzica – Zuzanny Joanny Czachórskiej. Michał zmarł przed 1790 r., zaś wdowa swoim plenipotentem mianowała brata – Józefa Czachórskiego. Była jeszcze w pełni sił (45 l.), więc postanowiła odzyskać dobra, odkupując je od bratanka męża. Z zapiski z 1790 r. wynika, że Jan K. zarobił na tej transakcji 27 tys. złp. Czachórska po raz kolejny za mąż prawdopodobnie nie wyszła...
Po III rozbiorze Polski wieś na krótko znalazła się pod zaborem pruskim, następnie po likwidacji Księstwa Warszawskiego – w Królestwie Polskim. W 1. poł. XIX w. jej właścicielem został Stanisław Chmielewski ożeniony z Barbarą Masłowską, którzy mieli syna Jana Nepomucena Ignacego (1810-1887). Tenże Jan w 1838 r., już jako wdowiec, zaślubił pochodzącą z Grzybowa córkę Szymona Trąmpczyńskiego – Józefę Reginę. Niestety nie znamy nazwiska pierwszej żony dziedzica. Co ciekawe, zaledwie 5 lat później, również w Grzybowie ożenił się (za pozwoleniem Rzymu) z młodszą siostrą Józefy – 26 letnią Izabelą. W 2. poł. XIX w. dziedzicem R. był Józef Swiniarski, który z żoną Walerią miał syna Stefana, zmarłego w wieku 16 lat w 1885 r. Po tym wydarzeniu Swiniarscy sprzedali dobra Stanisławowi Kurnatowskiemu h. Łodzia, który w 1904 r. sprzedał R. Arturowi Suchorzewskiemu h. Zaremba.
W 1885 r. Radolina dzieliła się na wieś, folwark i młyn nad rzeką Wartą, w gminie Golina i pow. konińskim. Wraz z osadą Rybaki miała 14 domów i 213 m-ców, zaś folwark 4 domy i 55 m-ców. Przy młynie znajdował się 1 dom z 7 m-cami. Na majątek ziemski oprócz R. składały się folwark Barbarka i osada Rybaki. Wcześniej w skład dóbr wchodziła także wioska Chrusty. Ogólny obszar wynosił 876 mórg, w tym 193 m. Barbarki. Na pozostały obszar 680 mórg w Radolinie składało się 391 m. ziem uprawnych, 174 m. łąk, 86 m. pastwisk oraz 29 m. nieużytków. Na terenie folwarku znajdowały się 3 budynki murowane i 2 drewniane. Oprócz Chrustów, które po uwłaszczeniu przekazane zostały osadnikom, do majątku należała wcześniej także część wiejska R. z 168 morgami, którą zajęło 47 osadników i 8 mórg z Barbarki, które przypadły 8 osadnikom.
Artur Suchorzewski (ur. ok. 1846 r.) ożeniony był z Wandą Zawadzką h. Ślepowron, z którą mieli syna Janusza. Niestety w WGM brak danych odnośnie dzieci Suchorzewskich, dlatego możemy jedynie domyślać się, że Józef był jego bratem albo kuzynem, bo to że był, to fakt poparty materiałami źródłowymi. Janusz ożeniony był z Zofią Różycką. Był on aktywnym działaczem społecznym, zaangażowanym m.in. w tworzenie kółek rolniczych, a także członkiem rady nadzorczej firmy Herzfeld&Victorius z Grudziądza, zajmującej się odlewnictwem metali i tłoczeniem blachy. Za rządów Suchorzewskich, w 1926 r. dobra Golina i Radolina liczyły łącznie 997 ha. Nie wiemy dokładnie, kiedy R. przeszła w ręce Józefa i Marii Suchorzewskich, w każdym razie to oni byli ostatnimi właścicielami wsi do wybuchu 2. wojny światowej. Po wojnie dobra zostały przejęte przez Skarb Państwa Polskiego. Dawny majątek ziemski stał się elementem krajobrazu typowej wsi rolniczej. Po wojnie nieruchomość została objęta odszkodowaniem dla Wielkiej Brytanii. Wnioskodawcą była Maria Branson, czyli Suchorzewska, która wyjechała do Wlk. Brytanii i ponownie wyszła za mąż, za inżyniera Henry’ego Bransona. Miała z nim jedyną córkę Małgorzatę.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Polski dla przemysłu... 1930;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Genealogia Rodów Polskich: http://www.genrod.eu/?gen=12&view=tree_descendants&herb_id=12
Kasper Niesiecki, Herbarz Polski, wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1839-1845, opracowanie M. J. Minakowskiego „Radolińscy h. Leszczyc”
Tygodnik Przegląd, art. Pawła Dybicza „Przekręty na reprywatyzacji – rozmowa z dr Ryszardem Ślązakiem”;
Kartoteka Ewidencji Ludności 1870-1931; link do karty „Brenson”:
http://e-kartoteka.net/pl/search?signature=14304#show
Herzfeld&Victorius Tow. Akc. Grudziądz, Sprawozdanie za V rok obrachunkowy 1924-1925
Polska w liczbach: https://www.polskawliczbach.pl/wies_Radolina
Mapster:
6582 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3774_Golina_mz_1940.jpg
5967 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3774_Golina_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wznosił się pośrodku parku. W okresie powojennym został prawdopodobnie wyburzony, wraz z większością zabudowań gospodarczych.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. ok. 3 ha. Park stanowił luźną kompozycję, bazującą na drzewostanie naturalnym. W parku zachowały się pomniki przyrody: aleja wiązowa o dł. 60 m, w której rosną 33 drzewa (przy ustanawianiu w 1979 r. było ich 40), aleja grabowa o dł. 100 m., z 59 drzewami (przy ust. 100) oraz dwa pojedyncze drzewa, częściowo uschnięte, o obw, korony 20 i 25 m.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011