Niekłań

Stan obecny

Teren (prawdopodobnie) pod zarządem JST.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Niekłań (Wielki) to wieś leżąca 4,7 km na północ od Stąporkowa. Od południa przechodzi w Niekłań Mały. W zapiskach pojawia się po raz pierwszy w 1369 r. jako "Nyeklan", a na dwie części była podzielona już w XV w. Wieś N. Mały wzmiankowana jest w "Liber Beneficiorum..." Jana Łaskiego i leżała w par. Odrowąż. Plebanowi składano dziesięciny w wys. 3 grzywien oraz dziesięcinę konopną po groszu z łanu. Z kolei N. Wielki (Nyeklan Major) należał do parafii Chlewiska, zaś plebanowi składano dziesięcinę z łanów kmiecych. Obie wsie dawały kolędę po pół grosza z łanu oraz tzw. "świętopietrze" w wysokości "półtrzecia skota rocznie i szósty grosz zbierającemu na kwit" - proboszczowi z Odrowąża. W kolejnych wiekach obie te wsie miały wielu właścicieli, między innymi Libiszewskich i Bębnowskich w XVI w., Jana Dziboni (?) w 1. poł. XVIII w. i Małachowskich herbu Nałęcz w 1. poł. XIX w.
N. Wielki pojawia się w danych statystycznych z 1827 r.; miał wówczas 18 domów i 145 m-ców. Dziedzicem był Onufry Małachowski (1788-1848), ożeniony z Marią Felicją Tarnowską h. Leliwa. Mieli jedynego syna Stanisława, który zmarł mając 5 lat, w 1829 r. Po tym nieszczęściu Onufry postanowił wybudować w Niekłaniu murowaną świątynię, której budowę ukończono w 1835 r. Z braku naturalnych spadkobierców, majątek w Niekłaniu dostała ulubiona bratanica, córka Ludwika Jakuba Jana (1785-1856) - Stefania Małachowska. Dnia 2 października 1843 r. w Dreźnie wyszła ona za Cezara Augusta hr. Broel-Plater h. własnego (1810-1869). Z tego związku pochodziło pięcioro dzieci: Ludwik Kazimierz Alojzy (1844-1909), Maria (1845-1895), Jadwiga Stefania (1848-1929), Kazimierz (1849-1851) oraz Józef (1852-1856). Cezar Plater za aktywny udział w powstaniu listopadowym stracił majątek. Jego najstarszy syn Ludwik odziedziczył słabe ziemie, trochę lasów i Niekłań. Zapewne to on był budowniczym pałacu około 2. połowy XIX w.
W 1888 r. wieś leżała "przy drodze bitej, łączącej Końskie z Szydłowcem"; podzielona była na dwie wsie: N. Wielki i N. Mały. N.W. był siedzibą gminy i parafii, liczącej 2315 "dusz". Był tam dworzec kolejowy i 81 domów z 629 mieszkańcami. Do majątku należało 11760 mórg ziemi, a do włościan 282 morgi. We wsi N. Wielki było 14 budynków murowanych i 72 drewniane, w tym zapewne domy 51 osadników, do których należało 290 mórg ziemi. Jak widzimy, w rachunkach podawanych przez "Słownik Geograficzny..." tkwi błąd, jednak można się domyślać, że 5 "nadmiarowych" budynków murowanych stanowiły zabudowania dworskie albo gospodarcze.
W N. Małym znajdowała się huta żelaza, wybudowana na miejscu starszej w 1878 r., która w pierwszym roku produkcji wyprodukowała 150 tys. pudów surowca i fryszerki. We wsi znajdowało się 38 domów z 276 m-cami. Oprócz ziemi dworskiej do włościan należało 300 mórg. Przepływająca przez Niekłań rzeka Czerna została spiętrzona tworząc 7 stawów, a energię mechaniczną uzyskaną w ten sposób wykorzystywano do zasilania fabryk i trzech młynów. Na majątek ziemski N.W. składały się osady Sobczyk i Stasinów, ponadto folwarki i części wiejskie: N.M., Furmanów, Jelitków, Wąglów, Wielka Wieś, Wolka Żychowa, Boków, Kopruss, Zdunów, Nadzieja, Miła i Pociecha. Ogółem 11953 morgi, na co składało się 206 m. ziemi uprawnej, 93 m. łąk, 56 m. pastwisk, 11377 m. lasu, 13 m. zarośli, 130 m. nieużytków i 78 mórg wody.
Ludwik Plater w 1869 r. ożenił się z Zofią Jadwigą Konstancją Dzierżykraj-Morawską h. Drogosław (Nałęcz), zm. w 1915 r. Mieli siedmioro dzieci: Zygmunta Stefana Mariana (1870-1934), Edwarda Cezara Mariana (1871-1958), Konstantego (1873-1927), Ewę zmarłą niemowlęciem w 1874 r., Józefa Augustyna Mariana (1874-1944), Henryka Mariana Ludwika (1876-1913) oraz Ludwika (1880-1880).
W początkowym okresie swych rządów w N., Plater wyjechał do Francji, gdzie zdobywał niezbędne doświadczenie. Po powrocie do majątku unowocześnił fabryki w N. i Furmanowie, co w efekcie dało ogromny wzrost dochodów. Popyt na żelazo się zwiększał z powodu rozwoju przemysłu w Cesarstwie Rosyjskim i budowie linii kolejowych. Piece opalano węglem drzewnym, produkowanym z drzew miejscowych lasów, którego zapasy zaczęły gwałtownie się kurczyć. Dlatego też w Niekłaniu prowadzono szkółkę, w której eksperymentowano z gatunkami szybko rosnących drzew. Powstała tu słynna "topola niekłańska". W 1881 r. Ludwik rozbudował miejscowy kościół; w 1889 r. kupił majętność Bliżyn wraz z użytkowanym tam wielkim piecem, a 7 lat później jeszcze Chlewiska. Głównym składnikiem majątku był wówczas piec furmanowski i tzw. "marten" do wytwarzania stali. W zw. z ogromną popularnością Niekłania, nazwą tą przezwano nawet dworzec kolejowy w Stąporkowie. Szczyt produkcji i zysków Platera przypada na lata 1896-1900, w którym to okresie pomagało mu pięciu dorosłych synów. Upadek rozpoczął się po kryzysie na rynku żelaza, który wybuchł w Rosji. W zakładach zaczęły piętrzyć się zapasy stali, których nie było gdzie sprzedać. Ponadto zmodernizowały się konkurencyjne huty, a w pobliskim Ostrowcu Świętokrzyskim powstała duża stalownia. Plater został zmuszony do wygaszenia pieców w Bliżynie, a jego spółka ogłosiła upadłość. Prawdopodobnie dlatego rodzina opuściła Niekłań, a gospodarstwo zostało rozparcelowane. Ludwik zmarł dnia 22 września 1909 r. i pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
W 1926 r. N. Wielki stanowił jeszcze siedzibę gminy (w kolejnych latach zniesioną). W 1930 r. obie wsie leżały w gminie Odrowąż. N.W. liczył 811 m-ców, a N.M. 518 m-ców. W N. Wielkim znajdował się tartak "Elżbieta" należący do Zakładów Ostrowieckich, młyn wodny S. Rozińskiego, karczma J. Zimińskiego i garncarz A. Misiowiec. Po 2. wojnie światowej pozostałości dawnych majątków ziemskich wtopiły się w krajobraz obu wsi.
Źródła:
Portal "Końskie.org.pl", art. Lecha Kałwińskiego "Ludwik Kazimierz Broel-Plater. Żywot człowieka niezwykłego".
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11832116 @ WIG - Mapa Taktyczna Polski 1:100 000, wyd. konspiracyjne i emigracyjne /1941 - 1944/
- plik mapy: P44_S31_KONSKIE_1942_nnV2sf9_BN_Sygn.ZZK_S-24_139_A.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac wznosił się prawdopodobnie pośrodku parku, gdzie obecnie widnieje spora polana i fasadą skierowany był na południe. Zaznaczony jest na mapach archiwalnych wraz ze stojącą nieco na płn. oficyną.

Park

Park pałacowy z przeł. XVIII / XIX w. o pow. 11,56 ha - po wschodniej stronie drogi dzielącej założenie. Niegdyś park stanowiła również część po str. zachodniej, o pow. 5,226 ha, dochodząca do rzeki Czarnej. Park zachowany jest w przedwojennych granicach.

Inne

Kościół, mur., 1835 r., rozbudowany w 1881 r., par. p.w. świętego Wawrzyńca

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011