Waćmierek

Stan obecny

Prawdopodobnie własność prywatna.

Historia

Waćmierek to wieś leżąca przy DK nr 22, w odległości 3,5 km na zachód od Czarlina - skrzyżowania tej DK z drogą wojewódzką E-75 (obecnie DK nr 91), tzw. "starą jedynką", niegdyś główną trasą z Częstochowy przez Włocławek i Toruń do Gdańska.
W dokumentach nazwa wsi odnotowana także w postaciach: Warcimirz, Wartzimir, Watzmierz (1586), Waćmierz (1780). W 1282 r. książę pomorski Mestwin nadał Warcimierz i Golostovo (już nieistniejące) braciom Damasławowi, Miłosławowi i Konradowi. W XIV albo XV w. wieś podzieliła się na Warcimierz Wielki i Mały. W. Mały w zapiskach występuje jako Watzmirek (1686) i Wacmierek (1780). W 1615 r. synowie Jerzego Jarockiego: Krzysztof, Stanisław i Jan sprzedali swój Warcimierek (Minus Warczimirs) Krzysztofowi Lewald-Powalskiemu za kwotę 14 tys. florenów. W zapisce występują oni jako "coram Honorato judicio civili Bannito Starogardiensi", czego nie potrafił dokładnie przetłumaczyć Google Translator, natomiast sądzimy, że wyrokiem jakiegoś sądu zostali oni wygnani ze Starogardu.
Po szwedzkim "potopie" na terenach tych uchwalono nowe podatki: pobór podwójny i akcyzę potrójną. W 1668 r. Michał Ciecholewski od 2 włościan osiadłych i ogrodu płacił 4 floreny i 24 grosze, a niejaki pan Dembic - łącznie 8 florenów i 8 groszy. Obie wsie posiadały oddzielne folwarki i części włościańskie, ale wspólnych właścicieli. W 1780 r. należały do panny Konarskiej. W. Wielki miał wówczas 150 mieszkańców wyznania katolickiego, a W. Mały 50 m-ców wyznania katolickiego i 12 ewangelików. Wieś dawała plebanowi po 6 korców żyta i owsa tzw. "mesznego". W 1789 r. obie przeszły w ręce szambelana Piwnickiego; w W. Małym było wówczas 7 dymów. W XIX w. wieś nabył Gottfried von Kries, który był bezpotomny, więc jego spadkobiercy sprzedali dobra krewnemu - Nathanelowi Gottlobowi von Kries ze wsi Kulmaga w pow. starogardzkim. Ten prawdopodobnie miał jedyną córkę Cecylię, która wyszła za Ernsta Friedricha Conrada i miała z nim syna Johannesa Ernsta. Każda z obu wsi stanowiła w 1885 r. tzw. "dobra rycerskie" - Rittergut. Leżały one w pow. tczewskim i parafii katolickiej Subkowy. W W. Wielkim znajdowała się szkoła ewangelicka. Dobra Gross Watzmierz obejmowały 747 ha, w tym 509 ha ziemi uprawnej, 33 ha łąk, 100 ha lasów. We wsi znajdowało się 17 domów, 47 dymów i 246 mieszkańców, w tym 120 katolików, 126 ewangelików. Majątek posiadał gorzelnię parową. Z kolei Warcimierek, czyli Klein Watzmiers obejmował 387 ha, w tym 257 ha ziemi uprawnej, 17 ha łąk i 88 ha lasu. Wieś miała 8 domów, 22 dymy i 142 m-ców, w tym 80 katolików i 62 ewangelików. Poczta, stacja kolejowa i telegraf znajdowały się w odległym o 3 km Swarożynie. Już wówczas na terenie historycznego grodziska znaleziono "węgle, kości zwierzęce i skorupy". Sł. Geograficzny opisuje to miejsce jako "okop, mierzący 380 kroków w obwodzie".
W 1924 r. Waćmierz miał 455 ha obszaru i gorzelnię, a czysty doch. gruntowy wynosił 7644 marki. Waćmierek miał 379 ha, mleczarnię i 3216 marek dochodu. Właścicielem obu był Georg von Kries (1863-1922). W 1930 r. majątki Kriesów potraktowano sumarycznie, tak więc Księdze Adresowej z tegoż roku występuje już jedynie Waćmierz z 246 mieszkańcami i 1114 ha obszaru. Jako właściciel figuruje A. Kries i jesteśmy na 100% pewni, że chodzi o Alfreda von Kries (ur. 29 września 1886), ożenionego w 1923 r. w Gręblinie - wsi oddalonej 12 km na płd. - z Jadwigą Anną Charlottą Ziehn, córką Eugena Maxa Paula i Elli Neumann. W czasie wojny był on kapitanem-lejtnantem wojsk niemieckich i prawdopodobnie zginął. Jadwiga w styczniu 1945 r. opuściła Polskę i wyjechała do Lubeki, gdzie zmarła dn. 17 lutego 1964 r. W latach 1043-45 wieś nosiła nazwę Kleinwatzdorf, a Gross Watzmirs - Watzdorf. Po wojnie dawne dobra von Kriesów zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Zespół dworski przetrwał tu do czasów obecnych w dość dobrym stanie. Z kolei w Waćmierzu nastąpiły większe zmiany: dwór przebudowano na dom mieszkalny, a dawny folwark został całkowicie przekształcony. i obecnie produkuje się tu środki ochrony roślin.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Książka Adresowa Gosp. Rolnych ponad 50 hektarów Wojew. Pomorskiego, Toruń 1923;
Portal genealogiczny Compgen, link: https://www.compgen.de/
Księga Adresowa Polski..., Bydgoszcz 1930;
Geoportal;
Mapster:
11780200 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 1978_Dirschau_Vorl._Ausg.7.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór jest piętrowy, ceglany i nie otynkowany, na wysokich piwnicach, nakryty dachem czterospadowym, z wyższą częścią w północnym narożniku (szeroką wieżą czy też basztą), fasadą skierowany na płn.-zachód. W elewacji płd.-wschodniej centralnie umieszczony nieznaczny ryzalit, zwieńczony trójkątnym frontonem.

Park

Park dworski XIX/XX w. o pow. 5,9 ha, w tym część ozdobna (do której od zachodu przylegał sad) miała 2,95 ha. Do dzisiaj część ta wyróżnia się drzewostanem spośród otaczających ją nieużytków, krzaków i samosiewów drzew.
W Waćmierzu (1900 metrów na południe od Waćmierka) relikty parku o pow. 0,95 ha, zachowane w przedwojennych granicach.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011