Jerzykowo

Stan obecny

Własność prywatna albo J.S.T.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Jerzykowo to wieś leżąca 6 km na zachód od centrum Pobiedzisk (ok. 2 km od zach. granicy P.), nad nowo utworzonym zalewem na rzece Głównej. Pierwsza wzmianka historyczna o wsi pochodzi z 1235 r., kiedy to Władysław Odonic, książę wielkopolski, nadał ją biskupom poznańskim. W 1380 r. wieś (zapisana jako Jurzykowo) przeszła w ręce Mikołaja, kasztelana ostrowskiego. Najpóźniej na pocz. XV w., J. stało się własnością dziedziców pobliskiej wsi Kowalskie. Pierwszym którego znajdujemy w Regestach u Dworzaczka był Adam de Kowalskie. We wsi siedzieli jego potomkowie, ale pod k. XV w. pojawia się także Szymon Gorczyca i jego synowie: Piotr i Aleksander. Ciż bracia w 1487 r. sprzedali swoją połowę wsi Wojciechowi Kowalskiemu, wójtowi z Pobiedzisk. Dalej w zapiskach występują kolejni Kowalscy: Stanisław; Stanisław i Andrzej; Jan, wdowa po Janie - Anna oraz Andrzej. W 1624 r. prawdopodobnie nastąpiła zmiana stanu własności wsi, gdyż w zapiskach pojawia się kustosz katedry w Poznaniu - ksiądz Stanisław Wydzierzewski - posesor wsi Jerzykowo. Być może wieś ponownie przeszła w ręce Kościoła, gdyż nie pojawia się więcej w Regestach. Po III rozbiorze Polski zabrał ją rząd pruski. Po reformie rolnej utworzono tu kilka dużych gospodarstw. W 1885 r. wieś leżała w pow. średzkim i posiadała cztery folwarki, 16 domów i 190 m-ców, w tym 52 katolików, 138 ewangelików; 51 analfabetów. Największy z folwarków posiadał 560 mórg ziemi, pozostałe: 465, 386 i 263 morgi. Prawdopodobnie też właścicielem tego największego był Polak o nazwisku Stefan Pflaum, który w 1913 r. sprzedał ziemie wraz z młynem Komisji Kolonizacyjnej. Niewielki majątek został rozparcelowany, zaś resztówka stała się zapewne gospodarstwem prywatnym. Po wyzwoleniu Polski Jerzykowo znalazło się w pow. poznańskim i utworzono tu gminę wiejską. Było znane ze swego pszczelarstwa; we wsi wydawano nawet czasopismo "Bartnik Wielkopolski". Ponadto we wsi był młyn należący do S. Gila, karczma E. Meyera, szewc Lewandowski i kowal F. Jentke. W 1930 r. wieś liczyła 217 m-ców. W latach 1943-45 nosiła nazwę Jentkental, co mogłoby też sugerować, że ów Jentke był właścicielem resztówki po majątku. Po 2. wojnie światowej pozostałości folwarku stały się elementem typowej wsi rolniczej.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11813469 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3569_Pudewitz_IX.1944_APP_Sygn._M.top.25-1042.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

We wsi zachowały się pozostałości 4 folwarków, jednak na skutek zmian spowodowanych utworzeniem zalewu (Jez. Kowalskiego), konieczne są dalsze badania terenowe. Wyjątkowo, porównania aktualnej mapy do map archiwalnych nie pozwalają na jednoznaczne stwierdzenie, które z zachowanych budynków można by z definicji określić mianem "dworu".

Park

Park dworski z XIX w. o pow. 0,96 ha. Informacje pochodzą z książki "Parki i Ogrody Zabytkowe w Polsce - Stan 1991 rok", natomiast pomiar obecnej pow. parku jest utrudniony ze względu na zmiany spowodowane rozbudową wsi, która stała się miejscowością letniskową.

Inne

Kościół neogotycki, poewangelicki, p.w. Niepokalanego Serca NMP, pocz. XX w.
Tama "pośrednia" części wschodniej zbiornika retencyjnego "Jezioro Kowalskie" o pow. 203 ha. Zapora główna znajduje się we wsi Barcinek.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011