Gwiazdowo

Stan obecny

Teren będący własnością prywatną.
Dwór nie istnieje.

Historia

Dwór z przeł. XIX / XX w.
Gwiazdowo to stara wieś, leżąca 2 km na północ od centrum Kostrzyna. Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1387 r., kiedy to G. było wsią szlachecką. Nie wiadomo, skąd na te tereny przybyli pierwsi osadnicy, w każdym razie posługiwali się oni zawołaniem Bogorya (Bogoryja) - co ciekawe, popularnym raczej na Mazowszu czy ziemi sandomierskiej. Tak więc późniejsi Gwiazdowscy posługiwali się już herbem Bogoria. Pierwszym znanym dziedzicem G. był niejaki Mroczko. Znana jest jego sprawa z Mościcem ze Stęszewa (1403 r.), w której jako poręczyciel występował Jakusz Gwiazdowski. Z tego Gwiazdowa pisał się też Mikołaj, "notariusz publiczny".
Wieś w początkach XV w. płaciła 2 grzywny czynszu wikariuszom katedry poznańskiej. W 1411 r. Janusz z Łagiewnik przeniósł ten czynsz na Ruśce w pow. poznańskim. Dziesięciny z folwarku składano plebanowi w Kostrzynie. Ok. 1423 r. we wsi znajdujemy Przecława z G., który siedział tu co najmniej do 1449 r., kiedy to kupił od Janusza z Tarnowa 4-tą część tejże wsi. Synami Przecława byli Michał i Jan, którzy w latach 1462-66 toczyli spory z braćmi Maciejem i Wojciechem z Pląskowa. Z G. pochodził także Mikołaj Gwiazdowski, pleban w Kostrzynie, który w 1482 r., proponował na patrona altarii (Nawiedzenia NMP w K.) Stanisława Gwiazdowskiego. Kandydatem proponowanym przez burmistrza i rajców miasta K., był niejaki Piotr, syn Wincentego.
Jan Gwiazdowski zmarł przed 1487 r. pozostawiając wdowę Katarzynę i synów: Mikołaja, Macieja, Jana, Andrzeja i Stanisława. W tamtym czasie należało do nich także Tarnowo, Puszczykowo, Jady i Sokolniki. Jak wspomnieliśmy, Mikołaj był plebanem w K., natomiast jego brat Andrzej - plebanem w Słupach. Na skutek działów braterskich w 1489 r. obaj księża dostali Tarnowo, Jan - Puszczykowo, Stanisław - Sokolniki, zaś Gwiazdowo i Jady stały się własnością Macieja. Pomimo, że wśród dalszego potomstwa tychże braci znajdowało się wiele córek, dobra pozostawały przy tej rodzinie aż do pocz. XVII w. Nazwiska licznych zięciów panien Gwiazdowskich, którzy przewinęli się przez Gwiazdowo, pominiemy z racji na objętość tekstu. Ostatnim męskim potomkiem był w tej rodzinie ks. Piotr Gwiazdowski, scholastyk gnieźnieński, kustosz płocki, etc... - brat Zofii zamężnej za Andrzeja Kembłowskiego, Magdaleny zam. za Baltazara Bronikowskiego i Anny zam. za Hieronima Prądzyńskiego.
W latach 1624-25 siostry sprzedały majątek księdzu Piotrowi Grochowickiemu, archidiakonowi gn. i pułtuskiemu. Zacny ów ksiądz, któremu udało się poskupować inne części po ks. Gwiazdowkim, sprzedał wszystko w 1626 r. Janowi Bronikowskiemu, ożenionemu z Katarzyną z Gogolewa Rosnowską. Ciż mieli synów Floriana i Franciszka, którzy w 1636 r. toczyli spór o Gwiazdowo ze swoimi bratankami (synami Andrzeja B.): Świętosławem, Stefanem i Dobrogostem. W latach 1645-40 ciż bracia sprzedali dobra Adamowi Kurnatowskiemu h. Łodzia, synowi Jana. Nie wiadomo, co działo się z majątkiem w okresie 2. wojny szwedzkiej i późniejszym. Były to czasy wojennej pożogi, a liczne wsi padały łupem band chłopstwa i włóczących się żołnierzy. Na pocz. XVIII w. Gwiazdowo i Sokolniki należały do Stanisława Trzebińskiego h. Szeliga, który w 1711 r. sprzedał je Józefowi Rosnowskiemu, synowi Stanisława i Kozubowskiej. W 1727 r. Rosnowski zobowiązał się sprzedać majątek Pawłowi z Łagowca Sczanieckiemu h. Ossoria, a do transakcji ostatecznie doszło dwa lata później. Pobliskie Tarnowo i Puszczykowo z czasem przeszły w ręce Jakóba Suchorzewskiego h. Zaremba. Po Pawle S. dobra przeszły w ręce Franciszka Sczanieckiego, ożenionego z Faustyną Korytowską h. Mora. Ich córka Magdalena wyszła za Michała Brzozowskiego, ale dziedzicem był zapewne Tomasz Poklękowski, który ożenił się z Franciszką Sczaniecką. .
Na pocz. XIX w. dziedzicem Gwiazdowa i Sokolnik był Wojciech Ulatowski, ożeniony z Marianną Jeziorkowską. Po jej śmierci w 1814 r. Wojciech ożenił się ponownie, z Magdaleną Kierską h. Jastrzębiec. Zmarł w Gwiazdowie dnia 13 lutego 1831 r. W czerwcu roku następnego, Magdalena (mając 45 lat) wyszła za młodszego od siebie o osiem lat Teodora Rogalińskiego. Nie doczekali potomstwa; Teodor zmarł 29 grudnia 1854 r. i pochowany został w Gwiazdowie. Być może kolejnymi właścicielami wsi była zniemczona rodzina Mroczkowskich, którzy mieszkali tu do k. XIX w. Przed 1882 r. właścicielką była hrabina Szembekowa, która w tymże roku sprzedała "dobra rycerskie" Gwiazdowo o pow. 1561 mórg Kazimierzowi Różańskiemu. Ten w 1883 r. ożenił się z Barbarą Poplińską z Wierzenicy. Wg legendy syn Różańskich zmarł po upadku z konia, a na pamiątkę tego zdarzenia ci ufundowali ceglany obelisk z krzyżem. Po 1891 r. K. Różański sprzedał wieś Wilhelmowi Hobergowi (ur. ok. 1850 r.), synowi Jana Adolfa i Anny "Elizabeth" Bruehl.
W 1885 r. na Gwiazdowo składała się osada oraz dominium w pow. średzkim. Na terenie osady znajdował się 1 dom z 8 m-cami, zaś na terenie domeny 12 domów ze 162 m-cami, w tym 20 ewangelików i 142 katolików; 79 analfabetów. Hoberg był bezpotomny, tak więc na pocz. XX w. dobra przeszły w ręce rodziny Coelle. Od 1924 r. właścicielem był Hans Coelle, pod zarządem którego w 1926 r. majątek liczył 446 ha, w tym 400 ha ziemi uprawnej, 20 ha łąk i pastwisk, 20 ha lasu, 4 ha nieużytków oraz 2 ha wody. Gospodarstwo posiadało własną gorzelnię. Do oszacowania podatku wykazywano 2134 talary tzw. czystego dochodu gruntowego. W 1930 r. wieś leżała w pow. poznańskim i liczyła 212 m-ców. Był tu także kowal T. Balcer i kołodziej S. Pytlewski. W rękach Hansa C. Gwiazdowo pozostawało do stycznia 1945 r. W okresie 1943-45 wieś nosiła nazwę Malogain. Po wyzwoleniu, dawne dobra ziemskie przejął Skarb Państwa Polskiego. Z czasem wyburzono zabudowania gospodarcze oraz dwór. Zasypano też staw znajdujący się niegdyś pośrodku podwórza. Pozostałości gospodarstwa w 2000 r. kupił właściciel prywatny.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty, Metrykalia) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Kazimierz Matysek "Przewodnik po Kostrzynie i okolicach", Kostrzyn, 2012 (z książki pochodzi zamieszczona przez Jerzego Mrozka fot. gorzelni);
Mapster:
5597 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3569_Pudewitz_1944.jpg
11811840 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3569_(1931)_Pudewitz_1890_APP_Sygn._M.top.25-1532.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór w Gwiazdowie wznosił się pośrodku parku; fasadą skierowany był na południe. Na osi znajdował się okrągły podjazd z klombem pośrodku, do którego od południa wiodła aleja dojazdowa. Niegdyś droga do Kostrzyna była przedłużeniem tejże alei; w okresie powojennym została ona zaorana, zaś przebieg drogi zmieniony.
Układ przestrzenny zespołu w znacznym stopniu zniekształcony.

Park

Park z przeł. XIX / XX w. o pow. 3,084 ha, w tym najstarszy drzewostan zajmuje płd. połowę tego obszaru - ok. 1,5 ha. Północną część założenia stanowią głównie nieużytki. Grupa drzew rosnąca w płn.-zachodnim narożniku obecnego "parku" (koło gorzelni) to samosiewy albo późniejsze nasadzenia.
Starodrzew w parku reprezentują klony, dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe i kasztanowce. W najniższej warstwie podszytu (ściółce) występują przebiśniegi i gółki reprezentujące rodzinę storczykowatych.

Inne

Gorzelnia, 1903 r.
Kapliczka, 1935 r.
Obelisk ceglany Różańskich, zwieńczony żeliwnym krzyżem, 1877 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011