Brzóstownia

Stan obecny

Własność prywatna.
Od 1960 r. we dworku znajduje się siedziba Rolniczego Kombinatu Spółdzielczego "AGROKOMPLEKS".

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Pierwszym znanym właścicielem wsi był Dobrogost z Włościejewic (pocz. XV w.), po którym odziedziczył jego syn Piotr Pasikoń. Ten w 1449 r. zapisywał żonie Małgorzacie 350 grzywien posagu i tyleż wiana; na W., połowie Brzostowni i Międzyborzu. Ich synem był Andrzej Pasikoń, który w 1491 r. oprawił 200 kop posagu i tyleż wiana żonie Elżbiecie. Trudno powiedzieć, czy to ten sam Andrzej został archidiakonem w Poznaniu? Z zapisek dowiadujemy się, że w 1516 r. wraz z bratem Stanisławem zapisali 5 grzywien rocznie czynszu, dla kolegiaty w Bninie. Kolejny dziedzic - Wawrzyniec Włościejewski zapisał podobny czynsz dla kościoła parafialnego we Wrześni. Miał 5 córek, w tym najstarszą Agnieszkę, która w 1550 r. sprzedała wszystkie wsie rodzinne, w tym Brzostownię, Stanisławowi Brodowskiemu. Do końca XVI w. wieś dzierżyli kolejno Piotr Dobczyński z żoną Barbarą Włościejewską i Stanisław Sapieński. Miał on trzech synów: Jana, Wawrzyńca i Marcina, którzy w 1592 r. dokonywali działów braterskich. Wtedy też po raz pierwszy pada nazwa wsi Mchy, z której to Sapieńscy (Sapińscy) pochodzili. Inna część Brzostowni cały czas, aż do pocz. XVII w. znajdowała się w rekach Brodowskich. Spadkobiercami Marcina Sapińskiego byli: Andrzej Rokoszewski i Świętosław Czacki. Obydwaj oni w 1639 r. sprzedali całe części wsi Mchy, Niedźwiady, Włościejewski, Międzyborze, Brzostownia, Łąk, Bargów i Kąkolewo Stanisławowi z Przymy Przyjemskiemu, marszałkowi nadwornemu koronnemu, staroście konińskiemu i osieckiemu, za kwoty po 11 tys. złp. Było też całe grono innych spadkobierców, od których Przyjemski odkupił ich części scalając wieś w jeden majątek. Proces ten trwał w okresie od 1639 do ok. 1642 r. Marszałek ożenił się z Anną z Bnina Opalińską h. Łodzia, z którą miał córkę Katarzynę i synów: Andrzeja i Piotra. Katarzyna w 1661 r. procesowała się z braćmi o swoją "krzywdę" w podziale majątku. Wyszła za mąż za Zygmunta Grudzińskiego, starostę bolemowskiego, a po jego śmierci za Marcina Radomickiego. Ostatecznie dziedzicem został Piotr Przyjemski, kasztelan śremski, który w 1665 r. sprzedał Mchy, Brzostownię i staw w fundum wsi Włościejewki Andrzejowi Podlewskiemu (prawd. to pomyłka; chodzi zapewne o A. Radolińskiego), za kwotę 70 tys. złp. Już 3 lata później dziedzicem był Wojciech Radoliński, syn Andrzeja, a następnie jego siostra Anna, zamężna za Wojciecha Przespolewskiego, sędziego z sądu w Kaliszu. Po Wojciechu dobra odziedziczyła jego córka Konstancja, która wyszła za Franciszka Daleszyńskiego, podczaszego wyszogrodzkiego, wnosząc mężowi w wianie Mchy i Brzostownię. Zmarła w 1710 r., a Franciszek w 1726 r., po tym jak w Lesznie leczył \\\"insprato capitis dolore affectus\\\". Kolejnymi właścicielami majątku zostali Umińscy h. Cholewa, którzy w 1736 r. sprzedali dobra Wojciechowi Korwin Bieńkowskiemu, synowi Rafała i Krystyny Kołudzkiej, za 152 tys. złp. Po kilku latach majątek przejął brat Wojciecha - Świętosław - ożeniony z Anną Prądzyńską. W 1746 r. sprzedał majątek swojej córce Franciszce, zamężnej za Ludwika Jaskólskiego, starościca stulneńskiego. W jej rękach dobra pozostawały do 1761 r., kiedy to będąc już wdową sprzedała dobra Wiktorowi Cieślińskiemu, synowi Antoniego i Apolonji Karśnickiej, 2-o v. żony Stanisława Objezierskiego, za kwotę 62 tys. złp. W kolejnych latach, na skutek kompromisu zawartego w 1770 r., sytuacja była taka że Cieślińscy byli posesorami majątku, zaś Jaskólscy jego dziedzicami. W 1781 r. Aniela, Tomasz, Mateusz i Wojciech Jaskólscy sprzedali majątek Sebastianowi Korwin Bieńkowskiemu; trzy lata później swoją część sprzedał mu także ostatni brat - Ksawery. W rękach potomków Bieńkowskich dobra pozostawały do ok. 1840 r. Następnie na skutek ożenku z Nepomuceną Bieńkowską dobra przeszły w ręce Józefa Żychlińskiego, syna Ksawerego i Antoniny Trzebińskiej. Józef walczył w 1830 r., należał do 1. pułku ułanów kaliskich. W 1. szwadronie przebył całą kampanię, powrócił do Brodnicy a następnie w Mchach ożenił się z Nepomuceną. Dziedziczka zmarła na cholerę w 1866 r., zaś dziedzic w 1869 r. Oboje pochowani zostali w Mchach. We wsi mieszkał też Dionizy Łaszczewski, oficer z 1831 r., zm. w 1883 r. W 1885 r. wieś Brzostownia stanowiła dominium w pow. śremskim o pow. 1285 mórg. Były tu 4 domy, zamieszkałe przez 37 osób wyznania katolickiego. Na pocz. XX w. wlaścicielem majątku został Maksymilian Mielżyński h. Nowina. W 1926 r. do folwarku należało 328 ha, w tym 9,5 ha nieużytków i 0,2 ha wód. Przynosił on 880 talarów czystego dochodu gruntowego. Pozostałe majątki przynależne do klucza mchowskiego to: Chwałkowo Kościelne z 465,4 ha, Halin z 393,6 ha i Kołacin z 445,3 ha. Całość przynosiła ponad 20 tys. marek czystego dochodu gruntowego. Właścicielem był w owym czasie Krzysztof Mielżyński (1888-1927), syn Maksymiliana, na stałe rezydujący w Pawłowicach. Ożeniony był z Marią Krystyną Tyszkiewicz h. Leliwa, córką Feliksa i Antoniny z Korzbog-Łąckich, z którą miał synów: Andrzeja i Feliksa. Jeszcze w 1926 r. hrabia wydzierżawił Brzóstownię Stefanowi Doerffer. Do Mielżyńskich należały też rozległe włości o pow. prawie 10 tys. ha: klucz pawłowicki (3699 ha), klucz łęcki (2682 ha), opisany już klucz mchowski oraz 9 przeróżnych gorzelni, tartaków, cegielni itd. Hrabia zmarł w dziwny sposób, podczas wsiadania do pociągu, na dworcu w Berlinie, w wieku zaledwie 39 lat. Po wojnie folwarki przejął i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1180-1902
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych woj. Poznańskiego, 1926
Teki Dworzaczka (Regesty)
Strona internetowa "Historia gminy Krzemieniewo", link:
http://www.krzemieniewo.net/viewpage.php?page_id=1221
Zdjęcie archiwalne przesłał na powyższą stronę p. Jarosław Wawrzyniak

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi WNW-ESE, z fasadą skierowaną na południe. Parterowy, nakryty dwuspadowym dachem, z wystawką od południa i facjatką od północy. Opis ze wspomnień Antoniego Doerffera: "Dom w Brzóstowni był starym, liczącym ponad sto lat, dworkiem. Posiadał bardzo grube mury, w części był podpiwniczony. Z boku była przybudówka, w której mieściły się kuchnia i spiżarnia. Z frontu wchodziło się do hallu przez dużą oszkloną werandę zaopatrzoną w piękne drzwi ozdobione dwiema kołatkami - odlanymi z brązu - w kształcie lwich głów. Hall był duży, wyłożony koksowym chodnikiem, ze schodami do góry i wejściem do piwnicy. W rogu stała mała stylowa kanapka z eliptycznym stolikiem i dwoma fotelikami. Ozdobą stołu była lampa z brązu w kształcie syreny. Dom nie był skanalizowany, nie posiadał bieżącej wody, światła elektrycznego i centralnego ogrzewania. Były tylko piece, a ubikacja znajdowała się na zewnątrz domu. Na parterze mieściły się ponadto: jadalnia, salonik, duży salon, pokój Jani i Basi oraz kancelaria. Na górze były trzy pokoje: gościnny (podobno podczas Kulturkampfu służył jako kaplica do odprawiania nabożeństw), pokój chłopców i dwa pokoje służących." (źródło: j.w.).
Przybudówka ze "wspomnień" nadal wznosi się po wsch. stronie dworu. Układ przestrzenny zespołu dworskiego w znacznej mierze jest zachowany. Podwórze gospodarcze znajduje się na wschód od części rezydencjonalnej zespołu.

Park

Park z 1. poł. XIX w. o pow. 1,56 ha, ze stawem na płd. od dworu. Drugi staw znajduje się pośrodku podwórza gospodarczego.

Inne

Zabudowania gospodarcze.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011