Giżewo

Stan obecny

Zamieszkały przez lokatorów.

Historia

Dwór z 1871 r.
Giżewo to wieś leżąca po wschodniej stronie Jeziora Gopło, w odległości 4 km na płd. od Kruszwicy. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1498 r. Była wówczas własnością starostwa kruszwickiego. W poł. XVI w. właścicielem Markowic, Barcic i Giżewa był Mikołaj Markowski z Wielkiego Markowa h. Bończa, ożeniony z Anną Kiełczewską. W 1567 r. wdowa po Mikołaju dokonała podziału majątku, który przeszedł na syna - Szymona Markowskiego. Ten na pewno był jeszcze właścicielem wsi w 1612 r., kiedy to zastawił połowę Giżewa i 1/8 Baranowa Janowi Wienieckiemu. Ów Wieniecki scedował dobra Stanisławowi Krzewskiemu, zaś Krzewski - Adauktowi Smerzyńskiemu. Współspadkobiercami Jana Markowskiego, drugiego męża Zofii Jaskuleckiej (1-o v. Kołudzkiej) byli Jan i Stanisław Kołudzcy, którzy sprzedali swoją część majątku Świętosławowi Kołudzkiemu za 7100 złp. Z kolei drugą żoną Jana Markowskiego była Magdalena ze Świerczyńskich. Ze związku tego pochodziły dzieci: Paweł (ur. w 1738 r.), Katarzyna (ur. w 1739 r.), Prokop Ignacy (ur. w 1740 r.), Adam Nemezens (ur. w 1740 r.), Jadwiga Teresa (ur. w 1742 r.) i Agnieszka Konstancja (ur. w 1744 r.). Po śmierci Jana, Magdalena w 1757 r. wyszła za Józefa Zarlińskiego.
W latach 1760-80 dziedzicem Giżewa był Ignacy Markowski ożeniony z Ludwiką z Zakrzewskich. W 1782 r. urodził się tu Wincenty Ferresiusz Marceli Elenter, syn Jana Nagurskiego i Joanny z Markowskich – kolejnych dziedziców Giżewa, komorników sądowych z Inowrocławia. Wcześniej mieli już oni syna Leona Franciszka. Następnie wieś wraz z innymi dobrami przeszła w ręce Stanisława Szczęsnego Potockiego h. Pilawa – niedoszłego hrabiego (uczestnika Targowicy skazanego zaocznie na karę śmierci), który sprzedał majątek Józefowi Różnieckiemu. Na pocz. XIX w. tenże Różniecki przekazał swe dobra (Polanowice, Zakupie, Słabęcin, Janikowo i Giżewo) synowi Teodorowi Kajetanowi. Po Różnieckich dobra na krótko przeszły w ręce Michała Białobrzeskiego.
W 1830 r. wieś należała do rejencji bydgoskiej. Wśród dalszych właścicieli wymieniany był Sokólski (1837 r.) oraz Zawadzcy. Być może właścicielami Giżewa byli też Karłowscy herbu Prawdzic? W 1863 r. w Dzienniku Poznańskim jest wzmianka o śmierci Marianny z Markowskich Karłowskiej. Z Karłowskich wywodziła się Bona Józefa, która poślubiła Józefa Zawadzkiego. Ze związku Bony i Józefa pochodziła córka Wanda Marianna, zamężna za Serafina Ulatowskiego h. Jastrzębiec, właściciela Racic i Baranowa. Bona Józefa Zawadzka zmarła w 1866 r. i pochowana została w grobowcu rodzinnym w Polanowicach. W 1871 r. we wsi wzniesiono, prawdopodobnie już dla Przybyszewskich, obecny dwór i założono park. W tym okresie wieś stanowiła dominium o areale 1075 mórg. Było tu 7 domów ze 109 mieszkańcami (101 katolików, 8 ewangelików; 62 analfabetów). Majątek był w wysokiej kulturze rolnej i posiadał już wówczas miano „dóbr rycerskich” – Rittergit.
Do 1895 r. właścicielem wsi był Ludwik Przybyszewski (zm. w 1915 r., poch. w Polanowicach), następnie Józef - żonaty z Teofilią z domu Pawłowicz i Józef – jego syn. Ten urodził się w 1861 r. w Słabęcinie i był mężem Heleny z d. Janiszewskiej. Uczył się w męskim gimnazjum w Inowrocławiu. Najpierw mieszkał w Kurcewie, a potem od 1902 r. w Giżewie. W tym czasie dobra miały 300 ha gruntów, zaś do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 4522 marki tzw. "czystego dochodu". Józef Przybyszewski był znanym działaczem społecznym, a także prezesem Kółka Rolniczego w Kruszwicy. W 1926 r. majątek pod jego zarządem liczył 272 ha i wykazywał czysty dochód gruntowy w wysokości 1332 talary. Dziedzic zmarł 6 kwietnia 1932 r. w Giżewie. Synem jego i Heleny był Zbigniew Przybyszewski (1907-1952) – polski komandor porucznik oraz żeglarz. Zasłużony obrońca polskiego wybrzeża, wielokrotnie odznaczany, oskarżony później o szpiegostwo i skazany przez komunistyczne władze na karę śmierci, który to wyrok wykonano. W latach 1939-1945 wieś nosiła niemiecką nazwę Gießbach. Majątek w Giżewie po wojnie został rozparcelowany, a w dworze utworzono mieszkania. W ostatnich latach budynek znajdował się w fatalnym stanie technicznym. W latach 2012-13 w budynku wykonano doraźne remonty.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł w Internecie i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Parterowy dwór z mieszkalnym poddaszem. W części środkowej schody z tarasem i skromnym dwukolumnowym portykiem podtrzymującym balkon. Nad nim fronton, na którym umieszczono herb i rok budowy założenia.
Giżewski zespół dworsko - parkowy znajduje się całkowicie na terenie Nadgoplańskiego Parku Krajobrazowego.

Park

Park krajobrazowy z XIX w. o pow. 3,1ha. Drzewostan zróżnicowany wiekowo i gatunkowo. Część południową reprezentuje rząd monumentalnych topoli białych. Jest tu staw otoczony pierścieniem jesionów wyniosłych. Spośród 19 gatunków rosnących tu drzew, na uwagę zasługują pomniki przyrody: robinia akacjowa o obw. w pierśnicy 340cm, oraz topola biała o obw. 330cm, rosnąca przed frontem dworu. Z ciekawszych gatunków można jeszcze wymienić buk pospolity formy zwisłej, odmianę stożkową dębów szypułkowych, które przypominają topole włoskie, a z iglaków świerki białe.
Pierwotna kompozycja parku jest zatarta, przez bujnie rozrastające się samosiewy krzaków i drzew liściastych.

Inne

Zabudowania folwarczne.