Gąsawa

Stan obecny

Budynek mieszkalny

Historia

Dwór z przeł. XVII i XVIII w., przebudowany po 1945 r.
Pierwsza wzmianka o wsi znajduje się już w bulli papieża Innocentego z 1136 r. W 1145 r. wchodziła w skład dominium kanoników regularnych z Trzemeszna. Dzięki sprawnemu zarządzaniu dobrami przez trzemeszeńskich zakonników Gąsawa zyskała szybko na znaczeniu. W 1227 r. książęta piastowscy wybrali właśnie ten gród na miejsce swojego zjazdu. Do wiecu książąt zorganizowanego na pograniczu Kujaw i Wielkopolski, w Gąsawie, w którym wzięli udział Leszek Biały, Władysław Odonic, Henryk Brodaty oraz Konrad Mazowiecki doszło w listopadzie 1227 r. Rozmowy musiały poważnie zaniepokoić Świętopełka pomorskiego, który korzystając ze zdrady Odonica rankiem 24 listopada napadł na niczego niespodziewających się książąt przebywających właśnie w łaźni. Starszy, Henryk uratował się dzięki poświęceniu rycerza Peregryna z Wiesenburga. Młodszy, Leszek zdołał się wyrwać napastnikom, dopaść konia i nago rozpocząć ucieczkę w kierunku wsi Marcinkowo. Tam wrogowie zdołali go dopaść i Leszek zginął przeszyty dzidą. Wraz z jego śmiercią ostatecznie zanikła władza centralna. Około poł. XIII w. Polska składała się z kilkunastu księstw, bez żadnej władzy nadrzędnej. W następnym stuleciu (1388 r.) Gąsawa zyskała prawa miejskie. Pierwszy drewniany kościół, który ufundowali i wyposażyli kanonicy regularni z Trzemeszna, stał prawdopodobnie na miejscu dzisiejszej świątyni. Nieopodal działała szkoła parafialna i szpital. Z biegiem czasu miasto stawało się coraz bardziej zasobne, a przez to zyskiwało jeszcze bardziej na znaczeniu gdy w 1600 r. wybuchła w Poznaniu epidemia cholery, do Gąsawy przeniesiono Kolegium Lubrańskiego ? jedną z pierwszych szkół humanistycznych w Polsce. Rozkwit Gąsawy zakończył się najazdem wojsk szwedzkich w 1660 r. i spustoszeniem miasta. Po 1 rozbiorze Polski Gąsawa została włączona do państwa pruskiego pozostając w nim przez dwa kolejne rozbiory.
W 1919 r. w wyniku powstania wielkopolskiego Gąsawa odzyskała niepodległość, a w 1934 r. w skutek reorganizacji administracji terytorialnej straciła prawa miejskie. Majątek ziemski liczył w 1926 r. około 300 ha, w tym aż 145 ha stanowiły wody. Jego właścicielem był Skarb Państwa Polskiego, a dzierżawcą Karol Gramse.

Opis

Dwór parterowy, wzniesiony na rzucie prostokąta. Murowany z cegły na wysokiej kamiennej podmurówce i otynkowany. Z dwuspadowym dachem krytym eternitem, mieszczącym użytkowe poddasze. Na skutek remontów utracił cechy stylowe. Wejście w osi środkowej poprzedzone schodami ujętymi murkami, ozdobionymi figurami lwów, z których jeden zachował się do czasów obecnych.

Park

Brak założenia parkowego. Być może niegdyś stanowiły je resztki drzewostanu znajdujące się nieopodal, dochodzące do jeziora, na których terenie znajduje się obecnie ośrodek wypoczynkowy LOK.

Inne

Stajnia.
Kościół barokowy, drewn. p.w. św. Mikołaja z lat 1705-1706
Zabytkowe domy XVIII / XIX w.
Zabytkowa plebania z 1 poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011