Dziewierzewo

Stan obecny

Szkoła.

Historia

Dwór z k. XIX w.
W XIV w. wieś była własnością rodu Nałęczów. Jednym z jej pierwszych znanych włascicieli był w 1. połowie XV w. Dobrogost ożeniony z Jadwigą, następnie Sędziwój de Dzewerzewo oraz Mikołaj z Dziewierzewa, ożeniony z Dobroszką. W 1460 r. dziedzicami byli bracia niedzielni, Jakub i Wojciech. Jeszcze w tym stuleciu wykształciło się nazwisko Dziewierzewskich, z których w 2. połowie XV w. znajdujemy Jana Kotlara Dziewierzewskiego, a dalej córkę jego Annę w 1492 r., zamężną z Szymonem Goślińskim. Siostrą Anny była Dorota, wespół z którą sprzedały Barbarze Buntowskiej dziedziczne Broniewo. W 1522 r. bracia Dobrogost i Kasper dokonali zamiany swoich części wsi Umiastowicze (zapewne Miastowice) za część folwarku i 2 łany puste w Dziewierzewie od Filipa Smoguleckiego. Wieś w tym czasie była podzielona na kilka części dziedzicznych, będących głównie w rękach Dziewierzewskich, ale też potomków Goślińskich, Michała Jardanowskiego, Wojciecha Zebrzydowskiego, Jana Królikowskiego zwanego "Dratwa", księdza Macieja Smoguleckiego - plebana w Dziewierzewie i innych. W 1. połowie XVI w. we wsi był już dwór, należący do Dobrogosta Dziewierzewskiego, burgrabiego kcyńskiego. Wśród dalszych współwłaścicieli wsi do końca XVI w. pojawiały się nazwiska: Smuszewskich, kolejnego plebana - Rozpętskiego (Rospęckiego), Sokołowskich, Jana Wilczyńskiego, Filipa i Macieja Smoguleckiego, Michała Grocholskiego ożenionego z Anną Dziewierzewską oraz Andrzeja i Bartłomieja Zebrzydowskich, którzy mieli prawo patronatu nad kościołem. XVII wiek to okres panowania potomków Smoguleckich, Smuszewskich, Grzegorza Grabskiego, Zygmunta Malickiego i Gałczyńskich. W tym czasie (do 1624 r.) w zapiskach wśród wymienianych dóbr pojawił się Podolin, który przez jakiś czas występował razem z Dziewierzewem jako podmiot kolejnych transakcji. W 1655 r. 5 łanów z Dziewierzewa nabył Wawrzyniec z Lubrańca Dąmbski, dziedzic Górek Kotlarowych. W tym okresie miały też miejsce liczne procesy, m.in. Zofii Smoguleckiej przeciwko Katarzynie, żonie Michała Wyrzyskiego oraz rodzonym siostrom: Krystynie i Barbarze, o części wsi Miastowice, Dziewierzewo i części Podolina, Smoguleckiej wsi i Nowejwsi. Od 1657 r. w zapiskach pojawiło się nazwisko Sędziwója Sławianowskiego, a później jeszcze Jana Gałczyńskiego, Stanisława Trzebińskiego i Stanisława Jemielskiego, który córce Katarzynie wstępującej do zakonu dominikanek zapisał 2 tys. złp. części należnej i tysiąc złp. z "miłości ojcowskiej". Na pocz. XVIII w. dziedzicem Dziewierzewa był Franciszek Jemielski, kasztelanic nakielski, a następnie Adam z Mielżyna Złotnicki, ożeniony z Agnieszką Jemielską. Wzmianka z 1739 r. mówi o kontrakcie dzierżawy uczynionym przez Agnieszkę w czasie, gdy jej "mąż uciążliwy gdzieś za granicami bawił". Dalej dobra odziedziczył ich syn - Józef. Siostrą tegoż była Michalina, która wyszła za Józefa Radzimińskiego herbu Lubicz. Tym sposobem w 1775 r. dziedzicem wsi został dotychczasowy jej posesor - Radzimiński. Był on senatorem wojewodą księstwa warszawskiego i królestwa polskiego, kawalerem orderu Orła Białego i Św. Stanisława i wojewodą gnieźnieńskim w latach 1790-1795. Musiał zapłacić Złotnickiemu 23,4 tys. złp. z tytułu kontraktu z 1776 r. W 1789 r. w skład jego dóbr wchodziły także wsie Żurawia, Srebrna Góra i Niemczyno. Od początku XIX w. wieś prawdopodobnie była w rękach niemieckich włascicieli, dopiero w latach 60. tego stulecia jako dziedzica znajdujemy Franciszka Moszczeńskiego h. Nałęcz (1830-1892), ożenionego z Laurą Eleonorą hrabiną Węsierską herbu Belina. Ze związku tego pochodziły dzieci: Łucja zamężna 1-o v. z Mieczysławem Rogalińskim z Dzwonowa herbu Łodzia (dziedzicem Cerekwicy), 2-o v. z Karolem Konstantym Unrug herbu własnego i Witold (1850-1914). Matka - Laura Moszczeńska zmarła w 1867 r. i pochowana została w Dziewierzewie. W 1890 r. Franciszek Moszczeński sprzedał wieś liczącą 781 ha, w tym 150 ha łąk i 540 ha lasów Komisji Kolonizacyjnej, która zapłaciła po 56 talarów za morgę. Ówczesne gazety podawały najpierw, że do sprzedaży przyczynił się zięć - Rogaliński, a potem prostowały, że ten starał się właśnie do sprzedaży nie dopuścić. Franciszek Moszczeński zmarł w Bydgoszczy, a pochowany został koło żony w Dziewierzewie. Od momentu parcelacji majątku w 1907 r. do wyzwolenia Polski w 1919 r. wieś nosiła nazwę Lindenbrück. W 1926 r. wymieniane było już jedynie niewielkie gospodarstwo należące do probostwa. Jego areał wynosił 113 ha, w tym 100 ha ziemi ornej, 11 ha łąk i pastwisk i 2 ha nieużytków. Dzierżawcą majątku był Bernard Czarnecki. Czysty dochód gruntowy wynosił 399,44 talarów. Dwór Moszczeńskich zapewne już wówczas został zaadoptowany na szkołę. W 1930 r. wieś liczyła 777 mieszkańców. Oprócz wymienionego majątku należącego do Kościoła, we wsi było kilka mniejszych gospodarstw, których właścicielami byli: Bernard Czarnecki (54 ha), Ryszard Kuhn (57 ha) i Franciszek Skrzypkowski (53 ha). We wsi było także Kółko Rolnicze, kasa pożyczkowa "Spar und Darlehnskasse, Sp. Z n.o.", mleczarnia "Deutsche Molkereignenossenschaft Sp. z o.o.", młyn parowy Franciszka Pełczyńskiego, karczma J. Szyperskiego, sklep spożywczy R. Leicherdta. Wśród osób świadczących usługi znajdujemy tu akuszerkę H. Radtke, kowala J. Dehna, ślusarza K. Marszałka i szewców: W. Cheminiaka i H. Wagnera. W latach 1939-1945 nazwę wsi ponownie zniemczono na Lindenbrück. Po wojnie majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych. Tekst jest interpretacją własną autora i dlatego nie zalecamy korzystania z niego na innych stronach internetowych, w pracach magisterskich, doktorskich, itp, itd.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dawny dworek to budynek parterowy, nakryty dachem dwuspadowym krytym dachówką, siedmioosiowy, bez szczególnych cech stylowych. W pobliżu stoją także inne zabudowania z przeł. XIX / XX w., co wraz z kościołem tworzy zachowany zespół zabudowy z tego okresu.

Park

Po obu stronach dawnego dworu znajdują się pozostałości parku krajobrazowego z XIX w. Część północna - większa liczy około 0,6 ha, a południowa około 0,4 ha. Rośnie tu cenny starodrzew, a park jest czysty i zadbany. Po licznych zmianach park nie posiada czytelnej kompozycji przestrzennej. (Geoportal, 24.03.2017 r.)

Inne

- Poewangelicki kościół neoromański z lat 1908-1909, pw. św. Jakuba Apostoła, z ołtarzem z 1861 r.
- Relikty dawnego kościoła, rozebranego przez Niemców w 1940 r.
- Relikty cmentarza ewangelickiego
- Z Dziewierzewa pochodził ppor. Marek Uleryk, funkcjonariusz BOR-u zmarły tragicznie podczas katastrofy rządowego Tu-154 w Smoleńsku w 2010 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011